پهنه‌بندی و تشخیص کمی اراضی حساس به تخریب جنوب استان اصفهان با استفاده از مدل مدالوس

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 4، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 41، اردیبهشت 1401، صفحه 57-75   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.69984.1047

نویسندگان

اکرم مشهدی¹؛ رضا جعفری^{* 2}

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد بیابان‌زدایی دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

²دانشیار سنجش‌ازدور دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

پهنه‌بندی تخریب اراضی برای مدیریت بهینه آن‌ها لازم و ضروری است. در پژوهش حاضر پتانسیل مدل مدالوس اصلاح شده و تلفیق آن با منطق فازی برای پهنه‌بندی بحران تخریب اراضی در شهرستان سمیرم استان اصفهان با مساحت 5224 کیلومترمربع موردبررسی قرار گرفته است. در گام اول، بر اساس وضعیت منطقه، شش معیار شامل اقلیم، خاک، پوشش گیاهی، آب زیرزمینی، فرسایش آبی و مدیریت با بیست‌وپنج شاخص، برای ارزیابی میزان تخریب اراضی، مد نظر قرار گرفت. شاخص‌ها بر اساس میزان تأثیرشان بر فرایند تخریب، کمی و به هرکدام از آن‌ها طبق منطق فازی امتیازی بین 0 تا 1 داده شد و در مقیاس پیکسل موردبررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که 2 درصد از سطح منطقه در کلاس خفیف تخریب، 84 درصد منطقه در کلاس متوسط و 14 درصد منطقه در کلاس شدید قرار دارد. از میان معیارها موردمطالعه کیفیت مدیریت، کیفیت پوشش گیاهی و کیفیت فرسایش آبی دارای بالاترین امتیاز و از میان شاخص‌ها، شاخص حفاظت پوشش گیاهی در برابر فرسایش، کاربری مرتع و بارندگی بیش از 70% در تخریب منطقه نقش داشتند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که تبدیل اراضی مرتعی به زمین‌های کشاورزی، چرای بیش‌ازحد دام و خشکسالی از عوامل اصلی ایجاد بحران تخریب اراضی در منطقه مطالعاتی می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

مخاطره محیطی؛ تخریب اراضی؛ مدالوس اصلاح شده؛ سمیرم

مراجع

بخشنده‌مهر، لیلا؛ 1385. ارزیابی کمی وضعیت فعلی بیابان‌زایی در شرق اصفهان و ارائه یک مدل منطقه‌ای با تکیه بر روش مدالوس. پایان‌نامه کارشناسی ارشد بیابان‌زدایی. دانشگاه صنعتی اصفهان. اصفهان.

پروری‌اصل، سید هدایت؛ پهلوانروی، احمد؛ مقدم‌نیا، علیرضا؛ 1389. بررسی مقایسه‌ای عوامل مؤثر بر روند بیابان‌زایی با استفاده از مدل ESAs در منطقه نیاتک سیستان. مجلة جنگل و مرتع. شماره 2، 1-9.

جعفری، حسن؛ اکبری، مرتضی؛ کاشکی، محمدتقی؛ بدیعی نامقی، سید حمزه؛ 1398. مقایسه کارایی دو مدل IMDPA و ESAs جهت مدیریت ریسک خطر بیابان‌زایی منطقه عمرانی گناباد در جنوب غربی استان خراسان رضوی. مجله علمی خشک بوم ، شماره 9(1). 54-39.                                               

 http://aridbiom.yazd.ac.ir/article_1542.html

حسین‌زاده، محمدمهدی؛ نصرتی، کاظم؛ محمدی، فیروزه؛ 1393. بررسی عوامل مؤثر بر بیابان‌زایی، پهنه‌بندی مناطق آسیب‌پذیر و پیشنهاد راهکارهای مؤثر برای کاهش پدیده بیابان‌زایی در منطقه خمین. آمایش سرزمین. شماره 6. 129-159.

دماوندی، علی‌اکبر؛ جعفریان، ویدا؛ رحیمی، محمد؛ 1393. کاربردهای سنجش‌ازدور در ارزیابی و پایش تخریب سرزمین و بیابان‌زایی. مجلة جنگل و مرتع. شماره 100. 20-7.

زهتابیان، غلام‌رضا؛ جعفری، رضا؛ 1382. تعیین شدت تخریب منابع آب در منطقه کاشان با استفاده از مدل بیابان‌زایی. فصلنامه محیط‌شناسی. شماره30. 30-19.

زهتابیان، غلام‌رضا؛ احمدی، حسن؛ آزادنیا، فرزاد؛ 1387. بررسی معیارهای آب و خاک در بیابان‌زایی منطقه عین خوش دهلران (دشت ابوغویر). پژوهش و سازندگی. شماره 21 (4). 162-169.

سربازی، محبوبه؛ اونق، مجید؛ محمدیان بهبهانی، علی؛ اکبری، مرتضی؛ 1399. ارزیابی و مدل‌سازی تغییرات زمانی- مکانی کاربری اراضی در گسترش شدت بیابان‌زایی مناطق خشک شمال شرق ایران (سرخس). مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 9 (2). 18-1.                         https://dx.doi.org/10.22067/geo.v9i2.85890

سپهر، عادل؛ 1384. ارزیابی کمی وضعیت بیابان‌زایی با استفاده ازRS وGIS جهت ارائه یک مدل منطقه‌ای (با تأکید بر روش (MEDALUS. پایان‌نامه کارشناسی ارشد بیابان‌زدایی. دانشکده منابع طبیعی. دانشگاه شیراز. شیراز.

عباسی، امیر؛ امانی، حبیب‌اله؛ زارعیان، مجتبی؛ 1393. ارزیابی کمی وضعیت بیابان‌زایی با استفاده از مدل مدالوس و سیستم اطلاعات جغرافیایی در دشت شمیل هرمزگان. مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی. شماره 1. 106-95.                                                  https://girs.bushehr.iau.ir/article_516604.html

عرب عامری، علیرضا؛ رامشت، محمد‌حسین؛ رضایی، خلیل؛ سهرابی، مسعود؛ 1398. ارزیابی کمی خطر بیابان‌زایی با استفاده از مدل مدالوس اصلاح شده، مطالعه موردی: حوزه آبخیز شاهرود-بسطام. مجله مهندسی و مدیریت آبخیز. شماره 11. 508-522.                               https://dx.doi.org/10.22092/ijwmse.2018.116048.1371

قاسمی، محمد؛ 1385. بررسی معیارها و شاخص‌های  بیابان‌زایی با تکیه بر آب و خاک جهت ارزیابی و تهیه نقشه بیابان‌زایی (مطالعه موردی زابل). پایان‌نامه کارشناسی ارشد بیابان‌زدایی. دانشکده منابع طبیعی. دانشگاه تهران. تهران.

میمندی پاریزی، صدیقه؛ طالعی، محمد؛ کاظمی‌نیا، عبدالرضا؛ 1399. ارزیابی شدت تخریب اراضی غرب و شمال غرب خوزستان با استفاده از روش مدالوس. فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا. شماره 37. 175-194.

https://dx.doi.org/10.30488/gps.2019.172178.2999

 

Akbari M, Shalamzari MJ, Memarian H, Gholami A., 2020. Monitoring desertification processes using ecological indicators and providing management programs in arid regions of Iran. Ecological Indicators 111: 106011. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2019.106011.

Bai ZG, Dent, DL, Olsson L, Schaepman ME., 2008. Global Assessment of Land Degradation and Improvement Identification by remote sensing. Report 2008/01(GLADA Report 5), ISRIC – World Soil Information, Wageningen, 70p.  

Barrio G, Sanjuán, ME, Martínez-Valderrama J, Ruiz A, Puigdefábregas J., 2021. Land degradation means a loss of management options. Journal of Arid Environments 189: 104502. https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2021.104502.

Gedefaw MG, Geli HME, Abera TA., 2021. Assessment of Rangeland Degradation in New Mexico Using Time Series Segmentation and Residual Trend Analysis (TSS-RESTREND). Remote Sensing 13: 10.3390/rs13091618.

Honardoust F, Nikoo AA, Ghezelseflou A., 2012. Zonation of current status of desertification in Trouti basin. The First National Conference on Desertification, International Research Center, Tehran, Iran, p. 52-59.

Honardoust, F, Ownegh M, Sheikh, V., 2011. Assessing current status of desertification in the Sofikam – Mangali plain, northwest of the Golestan Province. Iranian Journal of Water and Soil Conservation 18(3): 213-220.

Harasheh, H, Tateishi R., 2000. Desertification Mapping of West Asia -A GIS and remote sensing application, Center for Environmental Remote Sensing (CEReS), Chiba University, Chiba, Japan.

Jafari R, Bashari H, Tarkesh M., 2017. Discriminating and monitoring rangeland condition classes with MODIS NDVI and EVI indices in Iranian arid and semi-arid lands. Arid Land Research and Management 31(1): 94-110. https://doi.org/10.1080/15324982.2016.1224955.

Kosmas C, Ferrara A, Briasouli H, Imeson A., 1999. Methodology for mapping environmentally sensitive areas (ESAs) to desertification. In the MEDALUS project Mediterranean desertification and land use – Manual on key indicators of desertification and mapping environmentally sensitive areas to desertification. Brussels, Belgium, European Commission.

Li XY, Ma YJ, Xu HY, Wang JH, Zhang, DS., 2009. Impact of land use and land cover change on environment degradation in lake Qinghi watershed, northeast Qinghi plateau. Land Degradation and Development 20: 69-83. https://doi.org/10.1002/ldr.885.

Matin S, Behera MD., 2020. Studying evidence of land degradation in the Indian Ganga River basin—A Geoinformatics approach. Environmental Monitoring and Assessment, 191(3), 803. 10.1007/s10661-019-7694-7.

Perović V, Kadović R, Đurđević V, Pavlović D, Pavlović M, Čakmak D, Pavlović P., 2021. Major drivers of land degradation risk in Western Serbia: Current trends and future scenarios. Ecological Indicators 123: 107377. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2021.107377.

Prăvălie R., 2021. Exploring the multiple land degradation pathways across the planet. Earth-Science Reviews 220:103689.https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2021.103689.

Reynolds JF., 2008. Cutting through the confusion: Desertification, an old problem viewed through the lens of a new framework, the Dry Lands Development Paradigm (DDP). Dry Lands, Deserts and Desertification Conference, December 14-17, Ben-Gurion University of the Negev, Sede Boqer Campus.

Warren A., 2002. Land degradation is contextual. Land degradation and development 13: 449-459. https://doi.org/10.1002/ldr.532.

Yaghmaei L, Soltani S, Khodagholi M., 2009. Bioclimatic classification of Isfahan province using multivariate statistical methods. International Journal of Climatology 29(12): 1850-1861. https://doi.org/10.1002/joc.1835.