اصول فقه، وضع‌گرایی و چالش‌های فلسفی آن

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 54، شماره 4 - شماره پیاپی 131، بهمن 1401، صفحه 135-156   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2021.62633.0

نویسنده

سید محسن کاظمی^*

استادیار جامعة المصطفی العالمیة

چکیده

وضع‌گرایی نظریه‌ای معنایی است که در بستر اصول ‌فقه شکل گرفته است و دربارهٔ فرایند کدگذاری معنا برای لفظ، ماهیت معنا، ساختار وجودی معنا، ارتباط لفظ با معنا و نیز فرایند کدگشایی به اظهارنظر می‌پردازد. در وضع‌گرایی با نگاهی اتمی به معنا، مفاد جملات برحسب معنای واژگانِ تشکیل‌دهنده و نحوهٔ چیدمان آن‌‌ها در جمله تعیین می‌شود. هر واژه بر یک یا چند معنای ثابت و متعین؛ یعنی همان صُوَر ذهنی دلالت می‌کند و این دلالت نیز فرایندی اعتباری است که از مجرای نمایه‌گری صورت می‌پذیرد. در این نوشتار پس از تبیین تاریخچهٔ شکل‌گیری این نظریه، با روشی توصیفی‌تحلیلی، ضمن تبیین مؤلفه‌های مذکور، اشکالات وارد بر آن‌‌ها تبیین می‌شود. برایند بررسی‌‌ها نشان می‌دهد که این نظریه با نقد‌هایی همچون التزام به ایدئالیسم زبان‌شناختی، بشری‌دانستن فرایند وضع، فروکاست معنا به ساحت مفهومی، بازنمودگرایی و واژه‌گرایی روبه‌روست. این نظریه نیز از نوعی رویکرد متن‌محور در حوزهٔ تفسیر دفاع می‌کند که با رسالت کشف مراد الهی هم‌ساز نیست. نویسنده با بررسی و نقد این نظریه، از بافت‌گرایی دفاع می‌کند.

کلیدواژه‌ها

وضع‌گرایی؛ بازنمودگرایی؛ معنا؛ بافت‌گرایی؛ تفسیر قرآن

مراجع

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الاصول، بی‌جا: آل‌البیت(ع)، 1409ق.

آشتیانی، محمدحسن‌‌بن‌جعفر، بحرالفوائد، بی‌جا: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی، 1403ق.

ابن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحمیم، بیان تلبیس الجهمیة فی تأسیس بدعهم الکلامیة، بی‌جا: ملک فهد، 1426ق.

ابن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحمیم، مجموع الفتاوى، مدینه: ملک فهد، 1416ق.

ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌احمد، روضة الناظر و جنة المناظر، چاپ‌دوم، بی‌جا: الریان، 1423ق.

ابوالمجد، محمدرضا، وقایة الاذهان، بی‌جا: آل‌البیت(ع)، 1413ق.

اصفهانی، محمدحسن، الفصول الغرویة، بی‌جا: دار احیاء العلوم الاسلامیة، 1404ق.

اصفهانی، محمدحسین، بحوث فی الاصول، بی‌جا: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

اصفهانی، محمدحسین، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، چاپ‌اول، بی‌جا: سیدالشهدا، 1374.

امیرپادشاه، محمدامین‌بن‌محمود، تیسیر التحریر، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1403ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، مطارح الانظار، بی‌جا: آل‌البیت(ع)، بی‌تا.

ایوان کیفی، محمدتقی‌بن‌عبدالرحیم، هدایة المسترشدین، بی‌جا: آل‌البیت(ع)، بی‌تا.

بروجردی، حسین، نهایة الاصول، چاپ‌اول، بی‌جا: افکار، 1415ق.

جزایری، محمدجعفر، منتهی الدرایة، چاپ‌دوم، بی‌جا: دار الکتاب جزایری، 1415ق.

جصاص، احمدبن‌علی، الفصول فی الاصول، چاپ‌دوم، کویت: وزارة الاوقاف، 1414ق.

حیدری، علی‌نقی، اصول الاستنباط، قم: شورای مدیریت، 1412ق.

خمینی، روح‌الله، مناهج الوصول إلی علم الاصول، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار، 1415ق.

خوئی، ابوالقاسم، اجود التقریرات، چاپ‌دوم، قم: مصطفوی، 1368.

خوئی، ابوالقاسم، محاضرات فی الاصول، چاپ‌چهارم، بی‌جا: انصاریان، 1417ق.

رشتی، حبیب‌الله‌بن‌محمدعلی، بدایع الافکار، قم: آل‌البیت(ع)، 1313ق.

زرکشی، محمدبن‌بهادر، البحر المحیط، چاپ‌اول، دار الکتبی، 1414ق.

سکاکی، یوسف‌بن‌ابی‌بکر، مفتاح العلوم، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.

شاشی، احمد، اصول الشاشی، بیروت: دار الکتاب العربی، بی‌تا.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، تمهید القواعد، چاپ‌اول، خراسان: دفتر تبلیغات اسلامی، 1416ق.

صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، چاپ‌سوم، قم: دایرة المعارف فقه اسلامی، 1417ق.

صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، چاپ‌سوم، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.

صفوی، کورش، «کدام معنی؟»، نشریۀ علم زبان، س1، ش1، زمستان1392، صص11تا40.

علم‌الهدی، علی‌بن‌حسین، الذریعة إلی أصول الشریعة، تهران: سمت، 1376.

فاضل اردکانی، محمدحسین، غایة المسؤل، بی‌جا: آل‌البیت(ع)، بی‌تا.

فاضل لنکرانی، محمدجواد، سیری کامل در اصول فقه، تنظیم محمد دادستان، بی‌جا: فیضیه، 1386.

کاظمی، سیدمحسن، «نظریۀ تفسیری بافت‌گرایانۀ قرآن، نگرانی‌ها و راهکار‌ها»، نقد و نظر، س23، ش90، 1397، صص4تا30.

گلپایگانی، محمدرضا، افاضة العوائد، چاپ‌اول، قم: دار القرآن الکریم، 1410ق.

مجاهد، محمدبن‌علی، مفاتیح الاصول، بی‌جا: آل‌البیت(ع)، بی‌تا.

مجتهد تبریزی، غلامحسین، الاصول المهذبة، بی‌جا: طوس، بی‌تا.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپ‌پنجم، قم: اسماعیلیان، بی‌تا.

مک‌گین، ماری، ویتگنشتاین و پژوهش‌های فلسفی، تهران: علم، 1389.

میرباقری، محمدمهدی، «نظریۀ فرایندی‌بودن وضع و تأثیر آن در علم اصول»، نقد و نظر، س10، ش3 و 4، 1384، صص54تا82.

میرداماد، محمدباقر، مصنفات، چاپ‌اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1381تا1385.

نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، چاپ‌دوم، قم: مصطفوی، 1368.

Anisfeld، Moshe، Language Development From Birth To Three، Psychology Press، 2014.

Armstrong، Nigel، Translation، Linguistics، Culture، Multilingual Matters، 2005.

Bilmes، J. ، Discourse and Behavior، Springer Science & Business Media، 1986

Blumer، Herbert، Symbolic Interactionism: Perspective and Method، University of California Press، 1986.

Chandler، Daniel، Semiotics: The Basics، Taylor & Francis، 2017.

Cobley، Paul، The Rutledge Companion to Semiotics، Rutledge، 2009.

Davis، Andrew Jackson، The Great Harmonia، the New York Public Library، 2006.

Davis، Wayne A، Meaning Expretion and Thought، Cambridge University Press، 2002.

Fasold، Ralph & Connor-Linton، Jeffrey، An Introduction to Language and Linguistics، Cambridge University Press، 2006.

Gee، James، Social Linguistics and Literacies: Ideology in Discourses، Routledge، 2015.

Golumbia، David، The Cultural Logic of Computation، Harvard University Press، 2009.

Gracia، Jorge J. E. ، A Theory of Textuality: The Logic and Epistemology، Albany، SUNY Press، 1995.

Harley، Trevor A. ، The Psychology of Language: From Data to Theory، Psychology Press، 2013.

Hunt، Shelby، Controversy in Marketing Theory For Reason، Realism، Truth، and Objectivity، M. E. Sharpe، 2003.

Janssen، Theo، Cognitive Linguistics، Walter de Gruyter، 2010.

Johnstone، lbert A. ، Rationalized Epistemology، SUNY Press، 1991.

Keller، Rudi، A Theory of Linguistic Signs، Oxford University Press، 1998.

Langendonck، Willy van، Theory and Typology of Proper Names، Walter de Gruyter، 2007.

Langendonck، Willy van، Theory and Typology of Proper Names، Walter de Gruyter، 2007.

Leckie-Tarry، Helen، Language and Context، A&C Black، 1995

Lycan، William، Philosophy of Language: A contemporary introduction، New York، Rutledge، 2^nd، 2008.

Lyons، John، Semantics، Cambridge University Press، 1977.

Maienborn، Claudia، Semantics، Germany، Deutsche Nationalbibliothek، 2012.

Márquez، Miguel Fuster، Working with Words: An Introduction to English Linguistics، Universitat de València، 2011.

Melrose، Robin، The Margins of Meaning، Rodopi، 1996.

Nagao، Teruhiko، On Authorial Intention، Hokkaido University، 1991.

Pettit، Philip، The Concept of Structuralism: A Critical Analysis، University of California Press، 1977

Pietarinen، Ahti-Veikko، Game Theory and Linguistic Meaning، BRILL، 2007.

Saeed، John I. ، Semantics، Penguin Books، 1974.

Sebeok، Thomas، The Forms of Meaning، Walter de Gruyter، 2000.