بررسی تأثیر فضاهای شهری بر الگوهای رفتاری شهروندان (نمونه موردی: خیابان امام «ره»-ارومیه)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 17، شهریور 1401، صفحه 37-53   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.67083.0

نویسندگان

کریم حسین زاده دلیر¹؛ میرسعید موسوی²؛ نیما بایرام زاده^{* 3}؛ هادی پاشاچینی⁴

¹استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

²استادیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

³کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

⁴دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیر فضاهای شهری بر الگوهای رفتاری شهروندان در خیابان امام«ره» در ارومیه می‌باشد. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی-تحلیلی می‌باشد. مطالب مورداستفاده در این پژوهش به دو صورت برداشت اسنادی و میدانی گردآوری‌شده است. ابزار گردآوری داده‌ها شامل مشاهده، پرسشنامه، مصاحبه و فیش‌برداری می‌باشد. حجم نمونه این پژوهش، استفاده‌کنندگان از خیابان امام می‌باشد که طبق فرمول کوکران برای جامعه آماری نامعلوم، مقدار عددی 170 به‌دست‌آمده است. در این پژوهش روش نمونه‌گیری تصادفی می‌باشد. تجزیه‌وتحلیل اطلاعات جمع‌آوری‌شده به دو صورت کمی(روش‌های آماری (توصیفی و استنباطی)) و کیفی(نتایج حاصل از بررسی‌های آماری) انجام می‌گیرد. متغیرهای این پژوهش شامل متغیر مستقل کالبدی، اجتماعی و زیست‌بوم و متغیر الگوهای رفتاری به عنوان متغیر وابسته می‌باشد. نتایج این پژوهش نشانگر این است که طبق نتایج آزمون فریدمن و ارزیابی‌های مؤلفه‌های سیما و منظر شهری در این محدوده، مؤلفه اجتماعی با میانگین 77/4 در رتبه اول و مؤلفه الگوهای رفتاری با میانگین 96/3 در رتبه چهارم قرار گرفت. طبق نتایج آزمون همبستگی پیرسون، همبستگی معناداری بین مؤلفه‌های منظر شهری و الگوهای رفتاری شهروندان وجود دارد. طبق نتایج تحلیل رگرسیونی چندگانه گام‌به‌گام، ضرایب همبستگی به ترتیب 61/0، 63/0 و 59/0 به‌دست‌آمده است به‌عبارت‌دیگر، با وارد شدن مؤلفه‌های کالبدی، اجتماعی و زیست‌بوم به‌طور هم‌زمان 40/0 از واریانس بعد الگوی رفتاری تبیین می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

ارومیه؛ الگوی رفتاری؛ رفتار اجتماعی؛ فضاهای شهری؛ کیفیت محیط

مراجع

1. آفتاب، ا.، و علی پور، ا. (1394). بررسی و تحلیل رابطه بین سیمای بصری شهر و رفتار شهروندان(مطالعه موردی: شهر اردبیل). فصلنامه جغرافیای سرزمین، 12(46)، 41-56.
2. بحرینی، س. ح.، و خسروی، ح. (1393). راهنمای طراحی فضاهای شهری: جداره فضای شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. پاکزاد، ج. (1385). سیمای شهر؛ آنچه کوین لینچ از آن می‌فهمید. فصلنامه شهرسازی و معماری آبادی، 18(53)، 20-25.
4. پاکزاد، ج.، و بزرگ، ح. (1395). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان. تهران: انتشارات آرمان‌شهر.
5. پاک‌نژاد، ن.، و لطیفی، غ. (1397). تبیین و ارزیابی تأثیرات مؤلفه‌های محیطی بر شکل‌گیری الگوهای رفتاری در فضاهای شهری (از نظریه تا عمل : مطالعه میدان تجریش). باغ نظر، 15(69)، 51-66.
6. پورجوهری، ا. ح.، و یارعلی، آ. (1392). بررسی تأثیرات معماری و شهرسازی مدرن غرب بر ایران نمونه موردی شهر تهران. ماهنامه تخصصی شهر و منظر، 3(31)، 7- 19.
7. تی هال، ا. (1384). بعد پنهان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
8. خادمی، م.، پورجعفر، م. ر.، و علی پور، ر. (1389). درآمدی بر مفهوم خیابان به عنوان فضای شهری. دوفصلنامه جستارهای شهرسازی، 9(31)، 38-45.
9. خداداد، م.، بیرانوندزاده، م.، و سبحانی، ن. (1395). ارزیابی اهمیت نقش مولفه های منظر شهری بر کیفیت زندگی شهروندی(مطالعه موردی: شهر گرگان). دو فصلنامه پژوهشهای منظر شهر، 3(6)، 43- 58.
10. خطیبی، س. م. (1392). تأثیر متقابل الگوهاى رفتارى در احیاى هویت محیط شهر مطالعه موردى محدوده ورودی سنندج. هویت شهر، 7(13)، 63-73.
11. راپاپورت، آ. (1384). معنی محیط ساخته شده: رویکردی در ارتباط غیرکلامی. تهران: انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی تهران.
12. رسول پور، ه.، اعتصام، ا.، و طهماسبی، ا. (1397). ارزیابی تأثیر مولفه های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری در فضاهای فیزیکی شهری(نمونه موردی:خیابان ولی عصر(عج) تهران). مطالعات محیطی هفت حصار، 7(25)، 19-34.
13. سلیمانی، ع.، آفتاب، ا.، اسدی عیسی کانی، م.، و مجنونی، ع. (1396). بررسی تأثیر طراحی شهری بر رفتار و اخلاق شهروندان(مطالعه موردی: خیابان های امام، مدرس و کاشانی ارومیه). پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری، 5(2)، 289-314.
14. سیاف‌زاده، ع.، میره ای، م.، و نوده فراهانی، م. (1392). نقش کیفیت منظر شهری در ایجاد حیات اجتماعی و هویت مکانی شهروندان(مطالعه موردی: بزرگراه نواب). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 11، 29-39.
15. صابری‌فر، ر. (1396). بررسی رابطه بین میزان بهره‌مندی از فضاهای رفاهی شهری و سلامت روان شهروندان. مجله پژوهش سلامت، 3(2)، 89-94.
16. صحراکار، ن.، ذاکرحقیقی، ک. (1398). تحلیلی بر اثرگذاری کیفیت محیط کالبدی بر الگوهای رفتاری شهروندان (نمونه موردی: میدان بابا طاهر همدان). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری، 10(39)، 144-156.
17. عباس‌زاده، م.، محمدمرادی، ا.، و سلطان احمدی، ا. (1394). نقش ارزش های میراث معماری و شهری در توسعه گردشگری فرهنگی(مطالعه موردی: بافت تاریخی ارومیه). مطالعات شهری، 4(14)، 77-90.
18. عظیمی سغین، ع.، حسنی آشورزاده، ع.، و منتجب، س. (1398). تحلیل و ارزیابی الگوهای رفتاری شهروندان در طراحی جدید میدان شهدا کرمان (مشتاق) و رابطه آن با معیارهای تعامل‌پذیری اجتماعی و عناصرکالبدی-معماری. نشریه علمی تخصصی شباک، 5(50)، 1-6.
19. علی اکبری، ا. (1385). رویکردی مفهومی به تأثیر سیمای شهری بر الگوهای رفتاری. جغرافیا، 4(10-11)، 143-163.
20. علی رازقی، م.، نوابخش، م.، و انصاری، ح. (1396). ناهماهنگی های بصری در سیمای شهر اهواز و تأثیر آن بر رفتار اجتماعی شهروندان. مطالعات علوم اجتماعی ایران، 14(52)، 58-76.
21. کریر، ر. (1386). فضاهای شهری. اصفهان: انتشارات خاک.
22. لینچ، ک. (1395). سیمای شهر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
23. محمودی آذر، ا.، هاشم پور، ر.، و فوادمرعشی، س. م. (1396). تحلیلی بر تعامل کیفیت زندگی عینی و ذهنی بر مبنای دسترسی به خدمات عمومی در بافت تاریخی شهر ارومیه. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 17(45)، 207-225.
24. مرتضوی، ش. (1380). روانشناسی محیط و کاربرد آن. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
25. وحدت، س.، سجادزاده، ح.، و کریمی مشاور، م. (1394). تبیین ابعاد موثر بر منظر خیابان در جهت ارتقاء خوانش منظر فضاهای شهری. مطالعات شهری، 4(15)، 17-35.

 

26. Askarizad, R., & Safari, H. (2020). The influence of social interactions on the behavioral patterns of the people in urban spaces (case study: The pedestrian zone of Rasht Municipality Square, Iran). Cities, 101.
27. Aydin, D. & Ter, U. (2008). Outdoor Space Quality: Case Study of a University Campus Plaza. International Journal of Architectural Research, 2(3), 203-189.
28. Carmona, M., Heath, T., OC, T., & Tiesdell, S. (2017). Public Places, Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design. UK: Architectural press.
29. Diener, E., Napa Scollon, C. & Lucas R. E. (2009). The Evolving Concept of Subjective Well-Being: The Multifaceted Nature of Happiness. Social Indicators Research Series, 39, 67-100.
30. Golany, G. S., & Ojima, T. (1996). Geo- Space Urban Design. New York: John Wiley and Sons.
31. Hamzeieha, Sepideh & Tabibian, M. (2018). Redesigning Urban Spaces with an Emphasis on the Relationship Between the Physical Environment of the City and the Behavior of Citizens (Case Study: Adl Street in Qazvin). Space Ontology International Journal, 7, 1-14.
32. Koffka, K. (1935). Principles of gestalt psychology. New York and London: Harcourt brace.
33. Lelévrier, C. (2013). Social mix neighbourhood policies and social interaction: The experience of newcomers in three new renewal developments in France. Cities, 35, 409–416.
34. Majnouni-Toutakhane, A. (2018). influencing factors on performance of social behavior settings at parks and green spaces of tabriz abstract. Journal of Urban and Regional Analysis, 10, 199-215.
35. Moulay, A., Ujang, N., & Said, I. (2017). Legibility of neighborhood parks as a predicator for enhanced social interaction towards social sustainability. Cities, 61, 58–64.
36. Shaller, B. (1999). Enhancing Transits Competitiveness: A Survey Methodology, Transportation Research Record, 1669(1), 143-149.
37. Tan, E. (2006). The Copenhagen experience what the pedestrian wants. NovaTerra, 6(1), 5-31
38. Whyte, W. H. (1980). The social life of small urban spaces. Washington DC: The Conservation Foundation.