بررسی و تحلیل مخاطرات طبیعی و مسائل انسانی و محیطی شهر سنندج به‌منظور ارائه راهکارهای مناسب

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 6، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 41، اردیبهشت 1401، صفحه 99-115   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.71620.1092

نویسندگان

مژگان نصرتی^{* 1}؛ ُسعید خضری²؛ آفاق کاظمی³

¹کارشناس ارشد مخاطرات محیطی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

²دانشیار ژئومورفولوژی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

³استادیار ژئومورفولوژی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

در طی سال­های اخیر به‌موازات افزایش جمعیت نواحی شهری، مخاطرات شهری نیز روند افزایشی داشته است. یکی از شهرهایی که پتانسیل بالایی جهت وقوع مخاطرات دارد، شهر سنندج است. در این پژوهش به بررسی مناطق آسیب­پذیر شهر سنندج در برابر مخاطرات حرکات دامنه­ای، سیلاب، زمین­لرزه، آلودگی و ترافیک پرداخته شده است. با توجه به اهداف موردنظر، از دو مدل تلفیقی منطق فازی و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شده و مناطق آسیب­پذیر در برابر هرکدام از مخاطرات مذکور شناسایی شده است. نتایج پژوهش بیانگر این است که بخش‌های زیادی از غرب شهر سنندج و همچنین مناطق شمالی شهر به دلیل شیب و ارتفاع زیاد مستعد وقوع حرکات دامنه­ای است. همچنین به دلیل وجود رودخانه قشلاق در نیمه شرقی شهر سنندج و همچنین وجود مناطق کم شیب در مناطق داخلی شهر، بخش‌های زیادی از این شهر پتانسیل زیادی به‌منظور ایجاد سیلاب و آب گرفتگی دارد. ارزیابی پتانسیل آسیب­پذیری در برابر زلزله بیانگر این است بخش‌های غربی و مرکزی شهر سنندج به دلیل نزدیکی به خطوط گسل، شیب زیاد، عدم دسترسی به فضای باز و تراکم جمعیتی بالا، پتانسیل آسیب­پذیری بالایی دارد. از نظر آلودگی و ترافیک نیز بخش‌های مرکزی شهر سنندج به دلیل تراکم بالای جمعیت و وجود کاربری­های مختلفی ازجمله حمل‌ونقل و ... پتانسیل آلودگی و ترافیک بالایی دارد. با توجه به موارد مذکور، بخش‌های غربی و شمالی شهر مستعد وقوع حرکات دامنه­ای است و همچنین پتانسیل آسیب‌پذیری بالایی در برابر زلزله دارد. بخش‌های شرقی شهر پتانسیل بالایی از نظر وقوع سیلاب دارد. بخش‌های جنوبی نیز مستعد وقوع سیلاب است و پتانسیل آسیب‌پذیری بالایی در برابر زلزله دارد. همچنین بخش‌های مرکزی شهر سنندج پتانسیل بالایی از نظر آلودگی و ترافیک دارد.

کلیدواژه‌ها

مخاطرات طبیعی و انسانی؛ منطق فازی؛ AHP؛ سنندج

مراجع

اسدپور، زهرا؛ 1398. ارزیابی ملاحظات ساماندهی ژئومورفولوژیکی رود دره دلمبر کرج. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه خوارزمی. دانشکده جغرافیا.

امیراحمدی، ابوالقاسم؛ آب­باریکی، زکیه؛ 1393. ریز پهنه­بندی خطر زلزله شهر سبزوار با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS. مجله جغرافیا و توسعه. سال 12. شماره ۳۵. صص ۱۵۲-۱۳۳.

https://doi.org/ 10.22111/GDIJ.2014.1559

حاتمی­نژاد، حسین؛ بزرافکن، ‌شهرام؛ ابراهیمی، محمد؛ آروین، محمود؛ ۱۳۹۳. تحلیل میزان آسیب­پذیری مسکن شهری در مواقع بروز مخاطرات محیطی با استفاده تکنیک­های تلفیقی MCDM+GIS (مطالعه موردی: منطقه ۶ تهران). مجله جغرافیا و پایداری محیط. سال ۴. شماره ۱۳. صص ۱۱-۱.

https://ges.razi.ac.ir/article_406.html

حبیبی، کیومرث؛ جوانمردی، کومار؛ ۱۳۹۲. تحلیل ناپایداری بافت­های شهری و پهنه­بندی میزان آسیب­پذیری در برابر زلزله با استفاده از GIS&AHP (نمونه موردی: بخشی از هسته مرکزی شهر سنندج). مجله معماری و شهرسازی آرمان‌شهر. دوره ۶. شماره ۱۱. صص ۳۰۵-۲۹۳.

http://www.armanshahrjournal.com/article_33480.html

حنفی، علی؛ حاتمی، ایرج؛ ۱۳۹۲. تهیه نقشه اقلیمی استان کردستان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. مجله سپهر. دوره ۲۲. شماره ۸۷. صص ۲۸-۲۴.

http://www.sepehr.org/article_25675.html

حیدریان، لیلا؛ 1386. هیدروژئومورفولوژی حوضه حسین‌آباد با تأکید بر فرسایش و رسوب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

خدادادی، فاطمه؛ انتظاری، مژگان؛ ساسان­پور، فرزانه؛ ۱۳۹۹. تحلیل آسیب‌پذیری شهری در برابر مخاطره زلزله با روش ELECTRE FUZZY (مطالعه موردی: کلان‌شهر کرج). مجله تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. سال ۲۰. شماره ۵۶. صص ۱۱۳-۹۳.

https://doi.org/ 10.29252/jgs.20.56.93

خضری، سعید؛ ولدی، بختیار؛ ۱۳۹۵. ارزیابی مخاطرات زیست‌محیطی ژئومورفولوژیک شهرستان کامیاران با تأکید بر مناطق فقیرنشین شهری. دومین کنگره بین­المللی علوم زمین و توسعه شهری. شرکت کیان طرح دانش. پژوهشکده جهاد دانشگاهی واحد استان آذربایجان شرقی.

https://civilica.com/doc/526574/

زینالی، بتول؛ شکرزاده فرد، الهام؛ پیروزی، الناز؛ 1397. ارزیابی و پهنه­بندی آلودگی هوا با استفاده از مدل VIKOR (مطالعه موردی: شهر تبریز). مجله مخاطرات محیطی. دوره ۷. شماره ۱۵،. صص۸۸-۶۷.

https://doi.org/ 10.22111/JNEH.2017.3316

عابدینی، موسی؛ رنجبری، احد،  مختاری، داود؛ 1398. تجزیه و تحلیل خطر زمین‌لغزش با استفاده از مدل‌های ANP  و LR در محیط GIS (مطالعه موردی پهنه گسلی قوشاداغ-ارسباران در آذربایجان­ شرقی). مجله پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی. دوره ۸. شماره ۱. صص ۸۸-۷۰.

http://www.geomorphologyjournal.ir/article_91726.html

غلامی، معصومه؛  قنواتی، عزت الله؛ صفاری، امیر؛ 1398. شناسایی مناطق وقوع زمین لغزش با استفاده از روش‌های تلفیقی و مقایسه‌ای (مطالعه مورد: حوضه پالنگان)-استان کردستان. مجله جغرافیای طبیعی. دوره ۱۲. شماره ۴۵. صص ۳۸-۲۵.

http://jopg.iaularestan.ac.ir/article_669655.html

غلامی، یونس؛ شاطریان، محسن؛ علی­بیگی، احمد؛ ۱۳۹۸. ارزیابی آسیب­پذیری بافت­های فرسوده شهر کاشان ناشی از خطرات زلزله. مجله مخاطرات محیطی. دوره ۸. شماره ۲۱. صص ۷۴-۶۱.

https://doi.org/ 10.22111/JNEH.2019.22264.1323

قائدرحمتی، صفر؛ خادم­الحسینی، احمد؛ سیاوشی، طاهره؛ ۱۳۹۲. تحلیل میزان ریسک پذیری سکونتگاه­های شهری استان لرستان از خطر زلزله. جغرافیا و آمایش شهری – منطقه­ای. سال ۹. شماره ۳. صص ۱۴-۱.

https://doi.org/ 10.22111/GAIJ.2014.1385

مرکز آمار ایران؛ 1395. گزارش آماری جمعیت شهرستان سنندج.

https://www.amar.org.ir/

مقیمی، ابراهیم؛ رستمی فتح­آبادی، محمد؛ ۱۳۹۸. تعیین مناطق مستعد وقوع سیلاب با استفاده از مدل FAHP (مطالعه موردی: حوضه رودخانه بادآور، نورآباد). کنفرانس ملی "سیلاب 98-97 اگر تکرار شود. اهواز.

https://news.kwpa.ir/

منوریان، عباس؛ امیری، مجتبی؛ مهری­کلی، سیمین؛ ۱۳۹۷. شناسایی مولفه­های اثرگذار بر افزایش میزان تاب­آوری اجتماعی محلات آسیب­پذیر و دارای بافت فرسوده در مواجه با حوادث طبیعی (شهر موردی: تهران). فصلنامه مطالعات مدیریت شهری. سال ۱۰. شماره ۳۴. صص ۲۶-۱۳.

https://ums.srbiau.ac.ir/article_13165.html

نگهبان، سعید؛ گنجائیان، حمید؛ فریدونی­کردستانی، مژده؛ چشمه­سفیدی، زیبا؛ ۱۳۹۸. ارزیابی توسعه فیزیکی شهرها و گسترش به سمت مناطق ممنوعه ژئومورفولوژیکی با استفاده از LCM (مطالعه موردی: شهر سنندج). مجله مخاطرات محیطی. دوره ۸. شماره ۲۰. صص ۵۲-۳۹.

https://doi.org/ 10.22111/JNEH.2018.21943.1317

نوجوان، محمدرضا؛ سادات شاه­زیدی، سمیه؛ داودی، محمود؛ امین­الرعایی، هاجر؛ 1398. پهنه­بندی خطر زمین لغزش با استفاده از تلفیق دو مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و فازی (مطالعه موردی: حوضه آبخیز کمه، استان اصفهان). مجله پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی. سال ۷. شماره ۴. صص ۱۵۹-۱۴۲.

https://doi.org/ 10.22126/GES.2021.6461.2391

نیری، هادی؛ سالاری، ممند؛ گنجائیان، حمید؛ امانی، خبات؛ ۱۳۹۶. ارزیابی ژئومورفولوژیکی تناسب زمین برای گسترش کالبدی شهرسنندج با اعمال مناطق ممنوعه. پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری. دوره ۵. شماره ۱. صص ۱۴۷-۱۲۹.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=355531

 

BoteroFernandex V., 2009. Geo-Information for Measuring Vulnerability to Earthquake: A Fitness for Use Approach PHD Thesis, ITC, Netherland. https:// www. researchgate. net/ publication/ 27714409

Bourenane, H., Bouhadad, Y., Guettouche, M.S., 2019. Flood hazard mapping in urban area using the hydrogeomorphological approach: case study of the Boumerzoug and Rhumel alluvial plains (Constantine city, NE Algeria), Journal of African Earth Sciences, 160, https://doi.org/10.1016/j.jafrearsci.2019.103602

Malalgoda, C., Amaratunga, R.D.G., Pathirage, C. P., 2010. Exploring disaster risk reduction in the built environment. School of the Built Environment, University of Salford, UK. https://www.researchgate.net/publication/228411643

Mas, J.F., Kolb, M., Paegelow, M., Camacho Olmedo, M.T., 2014. Inductive pattern-based land use/cover change models: A comparison of four software packages. Environmental Modelling & software, 51, 94-111. https://doi.org/10.1016/j.envsoft.2013.09.010

Mia, M. T., Sultana, N., Paul, A., 2016. Studies on the Causes, Impacts and Mitigation Strategies of Landslide in Chittagong city, Bangladesh. J. Environ. Sci, 8 (2), 1-5. https:// doi. org/ 10. 3329/ JESNR.V8I2.26854

Montz, B.E., Tobin, G.A., 2011. Natural hazards: An evolving tradition in applied geography, Applied Geography, 31, 1-4. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2010.06.005

Pelling, M., 2007. Investigating urban risk accumulation in six countries in Africa urban risk analysis network, Natural Hazards, and Earth System Sciences, 11-21. https:// www.alnap. org/ help- library/ investigating-urban-risk-accumulation-in-six-countries-in-africa

Peng, Y., 2012. Regional earthquake vulnerability assessment using a combination of MCDM methods. Ann Oper Res. https://doi.org/10.1007/s10479-012-1253-8

Qiang, Y., Nina, S.N., Lam, H.C., Lei, Z., 2017. Changes in Exposure to Flood Hazards in the United States, Annals of the American Association of Geographers, 107 (6). https://doi.org/10.1080/24694452.2017.1320214

Soriano, D.G., Roman, A.Q., Orozco, J.J.Z., 2020. Geomorphological hazards susceptibility in high-density urban areas: A case study of Mexico City, Journal of South American Earth Sciences, 102. https://doi.org/ 10.1016/j.jsames.2020.102667

Suarez M., Baggethun E.G., Benayas J., Tilbury U., 2016. Towards an Urban Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities, Sustainability, 8 (774). https://doi.org/10.3390/su8080774