بررسی خدمات کتابخانه‌ای برای نابینایان و کم‌بینایان در کتابخانه‌های عمومی ایران و ارائه راهکارهای پیشنهادی به آنها

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 5، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 21، شهریور 1400، صفحه 84-108  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2021.24239.0

نویسندگان

معصومه امید¹؛ سید مهدی طاهری ²؛ مریم صراف زاده ³

¹دانشجوی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی/ دانشگاه تهران، ایران

²دانشیارگروه علم اطلاعات و دانش شناسی/دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

³استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی/دانشگاه تهران، ایران

چکیده

مقدمه: پژوهش حاضر، با هدف تبیین خدمات کتابخانه‌ای به نابینایان و کم‌بینایان، و ارائه راهکارهای پیشنهادی به کتابخانه‌های عمومی ایران انجام شد.
روش‌شناسی: این پژوهش از لحاظ ماهیت و هدف، یک پژوهش کاربردی بوده، و با استفاده از روش پیمایشی‌ـ‌تحلیلی انجام شد. جامعه پژوهش را کتابداران و مدیران 46 کتابخانه عمومی زیر نظر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور که دارای بخش نابینایان و کم‌بینایان و خدمات ویژه آنها بودند، تشکیل می‌دادند. ابزار گردآوری داده‌ها، دو پرسشنامه طراحی شده توسط پژوهشگر، یکی ویژه کتابداران بخش یاد شده، و دیگری ویژه مدیران این کتابخانه‌ها بود که بر مبنای استاندارد خدمات کتابخانه‌های عمومی برای نابینایان و کم‌بینایان تدوین‌شده توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سال 1395 بود. برای تجزیه‌وتحلیل دادها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد.
یافته ‏ها: نتایج آزمون فرض برابری میانگین نشان داد، با توجه به اینکه سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 و کرانه‌های اختلاف میانگین برای متغیرهای «خدمات ویژه نابینایان و کم‌بینایان، وضعیت تأمین منابع اطلاعاتی و وضعیت نیروی انسانی شاغل در کتابخانه‌های عمومی ایران» مثبت است، این متغیرها بیشتر از حد متوسط از استاندارد تبعیت می‌کنند. همچنین برای متغیرهای «ساختمان، تجهیزات، سخت‌افزار و نرم‌افزارهای بخش نابینایان و کم‌بینایان در کتابخانه‌های عمومی ایران» سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 است و کرانه‌های منفی اختلاف میانگین نشان داد این متغیرها، کمتر از حد متوسط تابع استاندارد هستند.
نتیجه: بر مبنای یافته‌های پژوهش، ضرورت همخوانی بیشتری با استاندارد مبنای پژوهش، به‌ویژه در بخش ساختمان و تجهیزات وجود دارد. به نظر می‌رسد، افزون بر تدوین استاندارد، ضمانت اجرایی پیاده‌سازی استاندارد از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ضروری بوده، و در بهبود خدمات به نابینایان و کم‌بینایان کمک شایانی خواهد نمود.

کلیدواژه‌ها

کتابخانه‌های عمومی؛ خدمات ویژه نابینایان و کم‌بینایان؛ نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور؛ استاندارد خدمات کتابخانه‌های عمومی برای نابینایان و کم‌بینایان؛ ارزیابی

مراجع

آئین‌نامه اجرائی قانون تأسیس و نحوه اداره‌ی کتابخانه‌های عمومی کشور، مصوب 14 آذر 1383، هیئت‌وزیران. بازیابی شده در 12 مهر 1399 از : https://rc.majlis.ir/fa/law/show/124646

تعاونی، شیرین (1379). اس‍ت‍ان‍دارده‍ای‌ م‍ل‍ی‌ خ‍دم‍ات‌ ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ه‌ای‌ ب‍رای‌ ن‍اب‍ی‍ن‍ای‍ان‌. ت‍ه‍ران‌: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور‏‫

خسروی، سمیرا؛ خسروی، فریبرز (1389). بررسی وضعیت کتابخانه تخصصی نابینایان و کم‌بینایان کتابخانه ملی ایران و ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت آن. مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، 21 (1)، 62-76. بازیابی شده در 15 مهر 1399 از :http://nastinfo.nlai.ir/article_209.html

رحیمی، محبوبه (1388). سنجش و بررسی خدمات کتابخانه‌های عمومی شهرستان کرج به گروه‌های خاص جامعه با تأکید بر معلولان و نابینایان (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه الزهرا، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، تهران.

رفیعی ابرندآبادی، محمدحسن (1397). بررسی وضعیت و میزان رضایت کاربران از بخش نابینایان مستقر در کتابخانه‌های تحت پوشش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه قم، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، قم.

رفیعی‌مقدم، فریده؛ بزرگی، اشرف‌السادات؛ غریبی، رضا (1396). بررسی وضعیت منابع و خدمات کتابخانه‌های شهر تهران از دیدگاه کاربران نابینا و کم‌بینا. فصلنامه دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)، 10(3)، 53-65. بازیابی شده در 25 شهریور 1399 از

http://qje.iau-tnb.ac.ir/article_544369.html?lang=fa

قاسم‌پور، سکینه؛ نازی، ایوب (1393). راهکارهای مبتنی بر همکاری‌های بین سازمانی برای ارائه خدمات کتابخانه‌ای به نابینایان و کم‌بینایان: الزامات و کارکردها. فصلنامه نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی، 3(3 و 4)، 29-46. بازیابی شده در 18 مهر 1399 از : https://iss.srbiau.ac.ir/article_8363.html?lang=fa

قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی کشور، مصوب 17 اسفند 1382، مجلس شورای اسلامی، ماده 3. بازیابی شده در 10 مهر 1399 از : https://rc.majlis.ir/fa/law/show/94038

قنبری، فاطمه (1397). بررسی نیازهای اطلاعاتی اعضای بخش نابینایان و کم‌بینایان کتابخانه عمومی مرکزی تبریز به‌منظور تعیین اولویت‌های خدمات کتابخانه‌ای (پایان‌نامه کارشناسی ارشد) دانشگاه تبریز، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، تبریز.

کوکبی، مرتضی؛ احسانی، صبا (1393). وضعیت کتابخانه‌های عمومی استان خوزستان در مقایسه با استانداردهای منابع، تجهیزات و نیروی انسانی برای خدمات کتابخانه‌ای به نابینایان. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 20(4)،661-684. بازیابی شده در 15 شهریور 1399 از:https://publij.ir/article-1-204-fa.html

نوشین‌فرد، فاطمه؛ رضوی، یلدا (1389). مطالعه نیازهای اطلاعاتی کاربران نابینا و کم‌بینای شهر کرمان و میزان بهره‌گیری آن‌ها از خدمات کتابخانه‌ای. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 16(4)، 129-149. بازیابی شده در 21 شهریور 1399 از: http://publij.ir/article-1-110-fa.html

Al-Harrasi, A., & Taha, A. (2019). Networked library access and services delivery for the blind and visually impaired university students: evidence from the UAE. Information Discovery and Delivery, 47 (3), 117-124. https://doi.org/10.1108/IDD-07-2017-0058

Creaser, C., Davies, J.E., & Wisdom, S. (2002). Accessible, open and inclusive? How visually impaired people view library and information services and agencies. Journal of Librarianship and Information Science, 34(4), 207–214. https://doi.org/10.1177/096100060203400404