Translated Texts in Pre-constitutional Iran and their Thematic Evaluation

مطالعات زبان و ترجمه

Article 9, Volume 55, Issue 2, June 2022, Pages 31-69   

Document Type: Research Article

DOI: 10.22067/jlts.2021.67978.1004

Author

Mohammad Amir Ahmadzadeh^*

Department of Cultural History, Institute for Humanities and Cultural History, Tehran, Iran

Abstract

The present article tries to examine how translations of European texts in Iran appeared on the historical horizon of Iran and what effects they had on translation of texts in the pre-constitutional period. As far as the translation of European texts, together with the historical developments of Iran in the pre-constitutional period are concerned, there are two dominant views. The first view sees this move as the result of the efforts of some religious preachers and foreign political figures, including Gobineau. According to the followers of this view, the movement of the Orientalists and the representatives of foreign policy apparatuses was for the betterment of society as a whole or it was for religious propaganda and advancing the political goals of their respective countries. The second view maintains that the translation movement is for the insight and liberalism of a number of rulers and chancellors. According to this view, this group possessed an observational or epistemological knowledge of European developments, and they were aware of the historical developments of Europe. Therefore, they turned to translation to adapt new intellectual and cultural patterns and translation helped them experience the outside world. The proponents of each perspective took their stance on this issue; therefore, they failed to well-understand this issue. The relationship between the translation movement and the emergence of developments in this historical era must be considered dialectal; in other words, reciprocal influences. As a matter of fact, translating European scientific and intellectual thought and ideas formed a new historical horizon for Iranians, which paved the way for advancing developments in the Qajar era. Conversely, the quality of changes affected the content and orientations of the translation movement (a thematic typology of translations).

Keywords

Translated Texts; Translator; Thematic Typology; Target Cultural; Iran’s Pre-constitutional Period

References

آخوندزاده، م. (1357). مقالات فارسی. به اهتمام حمید محمدزاده. تبریز، ایران: نشر ساولان.

آدمیت، ف. (1355). امیرکبیر و ایران. تهران، ایران: خوارزمی.  

آرین پور، ی. (1372). از صبا تا نیما. تهران، ایران: زوار.

اعتمادالسلطنه، م. (1374). المآثر و الآثار(چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدّین‌شاه). به اهتمام ایرج افشار، تهران، ایران: اساطیر.

اعتمادالسلطنه، م. (1345). روزنامه خاطرات، ب‍ا م‍ق‍دم‍ه‌ و ف‍ه‍ارس‌ از ای‍رج‌ اف‍ش‍ار. ت‍ه‍ران‌، ایران: امیرکبیر.

اعتمادالسلطنه، م. (۱۳۶۴). مرآت ‌البلدان (جلد 1). به اهتمام پرتو نوری‌اعلاء و محمّدعلی سپانلو. تهران، ایران: اسفار‏‫.

اعتضادالسلطنه، ع. (1241). فلک السعاده. زنجان، ایران: دارالطباعه میرمحمدباقر طهرانی.

اکبری، ا. (1388). جغرافیای عصر باستان و تأثیر آن بر جغرافیدانان مسلمان. پژوهش‌نامه تاریخ، 4(15)، 1-32.

امامی، ک. (1357). از پست و بلند ترجمه. تهران، ایران: نیلوفر.

انوار، ع. (1365). فهرست نسخ خطی کتابخانۀ ملّی (جلد 1). تهران، ایران: سازمان اسناد ملّی ایران.

بابازاده، ش. (1378). ت‍اری‍خ‌ چ‍اپ‌ در ای‍ران‌. تهران، ایران: طهوری.

بالائی، ک. (1377). پیدایش رمان فارسی (م.‌ ق‍وی‍م‍ی‌ و ن.‌ خ‍طاط، مترجم). تهران، ایران: معین.

براون، ا. (1337). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت (م. عباسی، مترجم). تهران، ایران: کانون معرفت.

بهار، م. (1370). سبک‌شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی (جلد 3). تهران، ایران: امیرکبیر.

پورجوادی، ن. (1365). درباره ترجمه. تهران، ایران: نشردانشگاهی.    

پولاک، ا. ی. (بی‌تا). زبده الحکمه (م. ع. بن محمداسماعیل، مترجم). تهران، ایران: کتابخانۀ ملّی، نسخۀ خطّی شماره  ۵-۲۸۹۲۸.

تاج‌السلطنه (1362). خ‍اطرات‌ ت‍اج‌ال‍س‍ل‍طن‍ه. به اهتمام م‍ن‍ص‍وره‌ ات‍ح‍ادی‍ه‌ (ن‍ظام‌ م‍اف‍ی‌) و س‍ی‍روس‌ س‍ع‍دون‍دی‍ان‌. تهران، ایران: نشر تاریخ ایران.  

تشنر، م. ا. (1368). تاریخچه جغرافیا در تمدن اسلامی (ح. گنجی، مترجم)، تهران، ایران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.

خورموجی، م. (1363). حقایق الاخبار ناصری (جلد 1). به اهتمام حسین خدیوجم. تهران، ایران: شرقی.

دولت‌آبادی، ی. (۱۳۷۱). حیات یحیی (جلد 1). ت‍ه‍ران‌، ایران: ع‍طار و ف‍ردوس‍ی‌‏‫.

دوما، ا. (1383). سه تفنگدار (م. ط. میرزا، مترجم). تهران، ایران: هرمس.

شیل، م. ل. (1368). خاطرات لیدی شیل: ه‍م‍س‍ر وزی‍ر م‍خ‍ت‍ار ان‍گ‍ل‍ی‍س‌ در اوائ‍ل‌ س‍ل‍طن‍ت‌ ناصرالدّین‌شاه (ح. اب‍وت‍راب‍ی‍ان‌، مترجم). تهران، ایران: نشر نو.

صدیق، ع. (1347). تاریخ فرهنگ ایران. تهران، ایران: انتشارات دانشگاه تهران.

صحاف باشی، ا. (1375). سفرنامه، به اهتمام محمد مشیری. تهران، ایران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایرانی.  

صفا، ذ. (1371). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی. تهران، ایران: انتشارات دانشگاه تهران.  

صلح‌جو، ع. (1373). گرایش‌های عمده در ترجمه. نگاه نو، 19، 25-43.

صنیع‌الدوله، م. (1250) . تاریخ انکشاف ینگی دنیا. تهران، ایران: بی‌نا.

طالبوف، ع. (1357). آزادی و سیاست، به کوشش ایرج افشار. تهران، ایران: سحر.

غلام، م. (1381). رمان تاریخی (نقد و تحلیل رمان‌های تاریخی فارسی از ۱۲۸۴ تا ۱۳۳۲). تهران، ایران: نشر چشمه.

فشاهی، م. (1352). نهضت ترجمه در عصر قاجاریه. نگین، 9(99)، 18-25.    

قدرتی، م.، هاشمی، م.، و آزادی بوگر، ا. (1401). ترجمه و مدرنیته در دوره مشروطه: موردپژوهی: ترجمه سرگذشت ژیل بلاس به فارسی. مطالعات زبان و ترجمه، 55(1)، 111-137.

قزوینی، م. (1370). قانون قزوینی (ان‍ت‍ق‍اد اوض‍اع‌ اج‍تم‍اع‍ی‌ ایران‌ دورۀ ناصری)‌، به اهتمام ای‍رج‌ اف‍ش‍ار. تهران، ایران:‌ طلایه.

کریمی حکاک، ا. (1378). تاریخچه ترجمه در ایران. مترجم، 8(29)، 20-32.

کریمیان، ع. (1380). میرزا رضا مهندس باشی از نخستین مهندسان ایرانی. تهران، ایران: گنجینه اسناد، سازمان اسناد ملی ایران.

کیانفر، ج. (1368). ترجمه در عهد قاجار. نشر دانش، 55، 23-28.

کیانفر، ج. (1373). روزنامه وقایع اتفاقیه. ن‍ش‍ر دان‍ش‌، 14(5)، 32-36.

مازندرانی، م. (بی‌تا). جغرافیا، نسخۀ خطّی کتابخانۀ ملّی، شماره3471   

مجتهدی، ک. (1388). آش‍ن‍ای‍ی‌ ای‍ران‍ی‍ان‌ ب‍ا ف‍ل‍س‍ف‍ه‌ه‍ای‌ ج‍دی‍د غ‍رب. تهران، ایران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.

مجدالملک سینکی، م. (1391). رساله مجدیه، تصحیح و پیشگفتار و توضیحات ایرج امینی و ناصر مهاجر. تهران، ایران: نشر آبی.

مستشارالدوله، ص. (1368). خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق، به کوشش ایرج افشار. تهران، ایران:‌ فردوسی.   

مستشارالدوله، م. (بی­تا). یک کلمه. تهران، ایران: کتابخانۀ ملّی.  

ملکم، ج. (1362). تاریخ ایران (م. ا. حیرت، مترجم). تهران، ایران: دنیای کتاب.

ملکم، ج. (1382). تاریخ ایران (م. ا. ح‍ی‍رت، مترجم). ت‍ه‍ران، ایران: دن‍ی‍ای‌ ک‍ت‍اب‌.

ملکشاهی، و.، و خزاعی فرید، ع. (1396). رویکردی نو از طریق ترجمه برای تحلیل تاریخی انتقال گفتمان‌ها و نظریه‌ها. مطالعات زبان و ترجمه، 50(4)، 1-24.

میرزای گلپایگانی، ح. (۱۳۷۸). تاری‍خ‌ چ‍اپ‌ و چ‍اپ‍خ‍ان‍ه‌ در ای‍ران‌ (۱۰۵۰ ق‍م‍ری‌ ت‍ا ۱۳۲۰ ش‍م‍س‍ی‌). ت‍ه‍ران، ایران: ن‍ش‍ر گ‍ل‍ش‍ن‌ راز.

 ناجی نصرآبادی، م. (1380). ف‍ه‍رس‍ت‌ ک‍ت‍اب‍ه‍ای‌ ف‍ارس‍ی‌ ش‍ده‌ چ‍اپ‍ی‌ از آغ‍از ت‍ا س‍ال 1370. مشهد، ایران: بن‍ی‍اد پ‍ژوه‍ش‌ه‍ای‌ اس‍لام‍ی‌.

نوابی، د. (1363). ت‍اری‍خ‍چ‍ه‌ از ف‍ران‍س‍ه‌ ب‍ه‌ف‍ارس‍ی‌ در ای‍ران‌ از آغ‍از ت‍ا ک‍ن‍ون‌، کرمان، ایران: بی‌نا.

همدانی، م. (1256). رساله در سکون زمین و حرکت آفتاب. تهران، ایران: نسخۀ خطّی کتابخانۀ ملّی،196/ف.

روزنامۀ تربیت: نخستین نشریه روزانه و غیردولتی ایران، (جلد ۱) (ش ۱–۲۱۱)، (1376). تهران، ایران: کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.

روزنامۀ مریخ، محرم‌الحرام ۱۲۶۹هـ.ق.

روزنامۀ دانش با مدیریت علیقلی خان مخبرالدوله، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، میکروفیلم شماره 4915

روزنامۀ علمى ایران روز دوشنبه بیست و دوم ذیحجةالحرام سنه ۱۲۹۳هـ.ق. برابر با ۸ ژانویه ۱۸۷۶ تا ۲۳ جمادى الثانى ۱۲۹۷هـ.ق.

 

Azadibougar, O. (2010). Translation historiography in the modern world: Modernization and translation into Persian. Target, 22(2), 298-329.

Munday, J. (2012). Introducing translation studies: Theories and applications (3rd ed.). Abingdon, England: Routledge.

Vermeer, H. (1989). Skopos and commission in translational action. In A. Chesterman (Ed.), Readings in translation theory (pp. 173-187). Helsinki, Finland: Finn Lectura.

Zlateva, P. (1993). Translation as a social action: Russian and Bulgarian prespectives. London, England: Routledge.