بررسی کمی و کیفی وضعیت نام‌ کتابخانه‌های عمومی ایران

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 3، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 21، شهریور 1400، صفحه 40-65   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2021.24192.0

نویسندگان

مصطفی آهنگر^{* 1}؛ محمد خندان²

¹کارشناس مسئول برنامه‌ریزی/ نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور

²عضو هیئت علمی/ دانشگاه تهران

چکیده

مقدمه: نام‌گذاری به‌عنوان یک پدیده زبانی، منتقل‌کننده معانی توصیفی، بیانی و اجتماعی است. کتابخانه‌های عمومی ایران نیز به جهت کارکردهای اطلاع‌رسانی، آموزشی و فرهنگی به‌صورت گسترده دارای شعبه‌هایی در کشور هستند که هریک دارای نام هستند و نام‌گذاری صحیح آن‌ها می‌تواند بر خلق ارزش و موفقیت و ارتقای جایگاه آن‌ها کمک کند. در این مقاله تلاش بر این است که وضع موجود نام‌های کتابخانه‌های عمومی ایران بررسی شود و مشکلات آن استخراج گردد.
روش‌شناسی: پژوهشگران در این پژوهش طی دو مرحله، ابتدا با روش تحلیل محتوا، اقدام به توصیف وضع موجود نام‌های کتابخانه‌های عمومی کردند که از کنترل تقاطعی برای اعتبارسنجی یافته‌ها استفاده شد و سپس با یافته‌های حاصل از پاسخ سؤال اول و مطابقت وضعیت موجود با دستورالعمل نام‌گذاری کتابخانه‌های عمومی و همچنین مطابقت با نحوه نگارش خط فارسی و معیارهای زبان‌شناختی، مشکلات نام‌گذاری فعلی را استخراج کردند.
یافته‌ها: از نتایج مرحله اول، می‌توان به گرایش بیشتر نام‌گذاری به اسامی انسان‌مدار با جنسیت مردانه، که بیشتر از نام شهدای انقلاب اسلامی، علمای دین و مفاخر با اندازه‌های نزدیک به هم بودند اشاره کرد. همچنین بیشتر اسامی متعلق به افراد معاصر بوده و بیشترین فراوانی در نام کتابخانه‌ها متعلق به نام شهدای منطقه خاصی یا دارای ویژگی خاص (شهدای مشهد یا شهدای گمنام) بوده است. همچنین این نتیجه حاصل شد که فرایند موجودِ نام‌گذاری کتابخانه‌های عمومی در کشور نشانگر نبود خط‌مشی‌ای علمی است که این فقدان موجب مشکلاتی مانند عدم رعایت حساسیت‌های مذهبی یا عدم توجه به معیارهای زبان‌شناختی همچون طول نویسه‌ها شده است.
نتیجه‌: می‌توان نتیجه گرفت که وضعیت نام‌گذاری کتابخانه‌های عمومی ایران نیز همچون نام‌گذاری اماکن و گذرگاه‌هایی که در پیشینه‌ها بررسی شد گرایش به نام‌گذاری‌های انسان‌مدار، مردانه  و افراد معاصر، بیشتر از دیگر مقوله‌ها است و در میان اسامی کتابخانه‌ها بیشترین تکرار مربوط به اسامی شهدا، معصومین و شخصیت‌های دینی است. توجه به مشاهیر علمی فرهنگی و بانوان در نام‌گذاری به‌طور قابل توجهی اندک بوده است که این وضع نشانگر اعمال ایدئولوژی حاکمان بر کتابخانه‌های عمومی همچون دیگر فضاهای شهری است و اگرچه می‌توان از نام‌گذاری به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای اجرای بهتر کارکردهای فرهنگی اجتماعی کتابخانه استفاده کرد ولی مسئولان از این ابزار برای کنترل نمادین محیط استفاده می‌کنند. همچنین این نتیجه حاصل شد که دستورالعمل فعلی نام‌گذاری نهاد کتابخانه‌های عمومی به‌طور کامل اجرا نمی‌شود و مغایرت‌هایی در میان وضعیت نام فعلی کتابخانه‌ها و دستورالعمل‌های سازمانی و ملی وجود دارد. پیشنهاد می‌شود مغایرت‌ها رفع شده و همچنین خط‌مشی نام‌گذاری توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی اصلاح شود.

کلیدواژه‌ها

کتابخانه عمومی؛ نام‌گذاری؛ نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور؛ ایران

مراجع

احدیان، محمدمهدی. (1394). بررسی ساختار صرفی جای نام‌های استان همدان. مجله زبان و زبان‌شناسی. دوره 6، شماره 12. بازیابی شده در مرداد 1398 از http://lsi-linguistics.ihcs.ac.ir/article_1393.html

احمدی فتیده، ملیکا. (1389). بررسی نام‌گذاری میادین مراکز استان‌های ایران از دیدگاه زبان‌شناسی اجتماعی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه آموزش زیان فارسی. دانشگاه پیام نور. بازیابی شده در 5 اردیبهشت 1398 از https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/009961c7c37dd1370f5ee87717e72875

احمدی، محمد. (1397). بررسی تأثیر نام‌گذاری برندهای فارسی بر شخصیت برند: رویکرد زبانشناسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه مدیریت بازرگانی. دانشگاه تهران.

احمدی‌پور، زهرا. (1382). تحلیلی بر سیر نام‌گذاری واحدهای سیاسی-اداری در ایران. برنامه ریزی و آمایش فضا. تابستان 1382، شماره 29. بازیابی شده در 7 تیر 1398 از https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-5622-fa.html

استراوس، انسلم و جولیت کربین. (۱۳۹7). مبانی پژوهش کیفی فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای. ترجمه ابراهیم افشار. چاپ هفتم. تهران: نی.

افتخاری، فرزانه. (1389). بررسی نام‌گذاری کالاهای مصرفی در تهران از دیدگاه زبانشناسی اجتماعی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه زیان‌شناسی و زبان‌های خارجی. دانشگاه پیام نور. بازیابی شده در 5 اردیبهشت 1398 از https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/d457228bab5ae218306829ed9a4254e1

اکران، فاطمه. (1389). بررسی نام‌شناختی مساجد استان تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه زبان‌شناسی و زبان‌های خارجی. دانشگاه پیام نور. بازیابی شده در 18 اردیبهشت 1398 از https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/78b0900e72335516526ea0cf9fc6f009

اﻧﻮری، ﺣﺴﻦ. (1381). ﻓﺮﻫﻨﮓ فشرده ﺳﺨﻦ. ﺗﻬﺮان: ﺳﺨﻦ.

آیین‌نامه نام‌گذاری شهرها، خیابان‌ها، اماکن و مؤسسات عمومی. (1375). بازیابی شده از وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (28/08/1397): http://rc.majlis.ir/fa/law/show/100486

براز، طاهره. (1389). بررسی زبان‌شناختی نام معابر شهر تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه زیان‌شناسی و زبان‌های خارجی. دانشگاه پیام نور. . بازیابی شده در 18 اردیبهشت 1398 از https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/e00d9d2f5eea968a0549b6d9b648369f

پوت، آلن‌د. و اسپرینگر، جی. فردریک. (1388). روش‌های پژوهش برای سیاست‌گذاری اجتماعی مفاهیم، روش‌ها و کاربردها. ترجمه رضا فاضل. چاپ اول. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.

جدول و لیست کتابخانه‌های تحت پوشش نهاد تا پایان آذر 97. (1397) اداره‌ کل توسعه کتابخانه‌ها و مشارکت‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور.

جیل، فیلیپ. (1386). خدمات کتابخانه‌های عمومی: رهنمودهای ایفلا/ یونسکو برای توسعه. ترجمه علی شکویی. تهران: چاپار.

رفاهی علمداری، فیروز. (1393). مبانی توپونیمی و نگاهی به توپونیم‌های ایران. تهران: فیروز رفاهی. بازیابی شده در 16 دی 1397 از https://ketabnak.com/book/70843

زندی، بهمن؛ احمدی، بهزاد. (1395). نام‌شناسی اجتماعی‌ــ ‌شناختی؛ حوزه نوین مطالعات میان‌رشته‌ای. نشریه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. دوره 9، شماره 1. Doi: https://dx.doi.org/10.22631/isih.2017.2571.2972

زندی، بهمن؛ روشن، بلقیس و امیری‌خواه، مریم. (1397). مقایسه نام‌گذاری قهوه‌خانه‌ها با کافی‌شاپ‌های شهر تهران از دیدگاه نام‌شناسی اجتماعی. فصلنامه زبان‌شناسی اجتماعی. دوره1، شماره 2. پیاپی 4. Doi: https://dx.doi.org/10.30473/il.2018.5359

زندی، بهمن؛ طوسی نصرآبادی، محمدرضا. (1396). بررسی لقب‌گذاری‌ دانش‌آموزان مشگین‌شهر از دیدگاه زبان‌شناسی اجتماعی. نشریه جستارهای زبانی. دوره 8، شماره 7. بازیابی شده در 27 خرداد 1398 از http://ensani.ir/fa/article/385893

ساعدی، مهین. (1389). بررسی نام‌گذاری مدارس و آموزشگاه‌های ایران از دیدگاه زبانشناسی اجتماعی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه زبان‌شناسی و زبان‌های خارجی. دانشگاه پیام نور. بازیابی شده در 18 اردیبهشت 1398 از https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/ab71f46e6dd89b173ff1a680740f2895

فرنیا، مریم؛ براتی، صفورا. (1397). بررسی نگرش صاحبان کسب اصفهان در نام‌گذاری مراکز کسب‌وکار. فصلنامه زبانشناسی اجتماعی. دورۀ دوم - شمارۀ 3 . DOI: https://dx.doi.org/10.30473/il.2019.39775.1170

قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی کشور. (1382). بازیابی شده از وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. (25/09/1397): http://rc.majlis.ir/fa/law/show/94038

کرداری‌پور، شهلا. (1395). بررسی نام‌گذاری مکان‌های آموزشی، تجاری و معابر شهر قزوین از دیدگاه زبانشناسی اجتماعی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه زبان و ادبیات انگلیسی. دانشگاه گیلان. بازیابی شده در اردیبهشت 1398 از https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/b91c802c6dfb22daefa495d90c0aa769

محمدی‌فر، محمدرضا. (۱۳۸۱). شیوه‌نامه ویرایش؛ نگارش. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مدخل نام‌گذاری. (نامشخص) بازیابی شده از وب‌سایت واژه‌یاب (16/02/1397): https://www.vajehyab.com/dehkhoda/نام+گذاری

مهرابی، امیر حمزه (1381). بررسی فرایند تغییر نام معابر و اماکن عمومی. فصلنامه علوم اجتماعی. دوره 9، شماره 17. بازیابی شده در شهریور 1398 از https://qjss.atu.ac.ir/article_5211.html

نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، اداره‌کل امور کتابخانه‌ها. (1390). دستورالعمل‌های اداره‌ی کتابخانه‌های عمومی. تهران: مؤسسه انتشارات کتاب‌نشر.

نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور. (1397). جدول و لیست کتابخانه های عمومی تحت پوشش نهاد تا پایان آذر 97 [Dataset]

یدالله‌ئی کاخ، اکرم. (1389). بررسی نام‌گذاری شهر کرمان از دیدگاه زبانشناسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه زیان‌شناسی و زبان‌های خارجی. دانشگاه پیام نور. بازیابی شده در 18 اردیبهشت 1398 از https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/74d36c276a53d66cbab248d12106cdd6

Drury, D. W., & McCarthy, J. D. (1980). The social psychology of name change: Reflections on a serendipitous discovery. Social Psychology Quarterly, 310-320. DOI: https://doi.org/10.2307/3033733

Giraut, F., & Houssay-Holzschuch, M. (2016). Place naming as dispositif: Toward a theoretical framework. Geopolitics, 21(1), 1-21. DOI: https://doi.org/10.1080/14650045.2015.1134493

Hough, C. (Ed.). (2016). The Oxford handbook of names and naming. Oxford University Press. DOI: 10.1093/oxfordhb/9780199656431.001.0001

Jiang, Y., & Tanabe, K. (2013). A Quantitative Study of Linguistic Landscape in Some Asian Urban Neighbourhoods. In Onomastics in Contemporary Public Space. Cambridge Scholars Publishing.

Palonen, K. (2017). Reading street names politically: a second reading. In The Political Life of Urban Streetscapes (pp. 25-40). Routledge. DOI: https://doi.org/10.1080/2325548X.2018.1508188

Villette, Julia & Purves, Ross. (2019). From Microtoponyms to Landscape Using Semantics, Location, and Topography: The Case of Wald, Holz, Riet, and Moos in St. Gallen, Switzerland. The Professional Geographer. 1-12. DOI: https://doi.org/10.1080/00330124.2019.1653772

Yeoh, B. S. (1996). Street-naming and nation-building: Toponymic inscriptions of nationhood in Singapore. Area, 298-307. Retrieved October 23, 2020, from https://www.jstor.org/stable/20003708

Zgusta, L. (2014). Name. in Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. Retrieved July 12, 2019, from https://www.britannica.com/topic/name