تحلیل عوامل مؤثر بر تنوع‌بخشی اقتصادی در روستاهای مرزی غرب ایران (مطالعۀ موردی: شهرستان مریوان)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 5، دوره 19، شماره 1 - شماره پیاپی 36، شهریور 1400، صفحه 146-121   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2021.49028.0

نویسندگان

سید هادی طیب نیا^{* 1}؛ رضا خسروبیگی بزچلویی²

¹استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

²دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

چکیده

امروزه نتایج بررسی­ ها حاکی از این است که بیشتر پروژه ­ها و فعالیت­های بانک جهانی که در راستای تنوع ­بخشی اقتصادی در نواحی روستایی کشورهای جهان سوم انجام داده است، در جهت متنوع ­سازی درآمدهای غیرزراعی بوده است؛ چراکه فعالیت­های زراعی به علت محدودیت گسترش و نیز آسیب ­پذیری محیط طبیعی در صورت فشار به آن و عدم تطابق چنین شرایطی با اصول توسعة پایدار، توان زیادی در جهت تنوع ­بخشی ندارند. هدف از این تحقیق، بررسی عوامل مؤثر بر تنوع ­بخشی فعالیت­های اقتصادی در روستاهای مرزی است و روستاهای مرزی شهرستان مریوان به­ عنوان نمونة موردی انتخاب شده است. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن توصیفی- تحلیلی است. در این تحقیق، جامعة آماری، روستاهای شهرستان مریوان می­باشد. روستاهای واقع در فاصلة 10 کیلومتری از مرز بین ­المللی عراق با توجه تأثیرپذیری بالای آن­ها از مرز، به­ عنوان نمونه در نظر گرفته شد که بر اساس فرمول ، 18 روستا به ­عنوان روستاهای نمونه از طریق نمونه­ گیری طبقه ­بندی­ شده از میان آن­ها انتخاب شد. جهت تعیین تعداد خانوارهای نمونه از فرمول کوکران استفاده شد که براساس آن، پرسش­نامه در میان خانوارهای روستاهای نمونه توزیع شد. به منظور بررسی و تجزیه و تحلیل اطلاعات، از نمودارهای توصیفی و آزمون­های تی استیودنت، فریدمن استفاده شد. عوامل مؤثر در متنوع ­سازی فعالیت­های اقتصادی، در چهار دستة اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و موقعیت مرزی طبقه­ بندی شد. میانگین رتبه برای عوامل فوق به ترتیب برابر با 11/2، /07/2،  03/3 و 79/2 بدست آمد. عوامل اجتماعی، اقتصادی، توان­های محیطی و موقعیت مرزی در متنوع سازی فعالیت­های اقتصادی منطقه تأثیر داشته که از بین آن­ها، توان­های محیطی و موقعیت مرزی بیش از سایر عوامل (عوامل اقتصادی و اجتماعی) در متنوع ­سازی اقتصاد روستایی منطقه نقش دارند.

کلیدواژه‌ها

توسعة پایدار روستایی؛ اقتصاد روستایی؛ تنوع‌بخشی؛ مرز؛ مریوان

مراجع

1. امینی، ع.، دهانی، م.، و فیضی، ش. (1400). ارزیابی تأثیر موقعیت مرزی بر پایداری توسعه در نواحی روستایی (مورد مطالعه: مناطق روستایی بخش مرزی بَم پشت از توابع شهرستان سراوان). جغرافیا و توسعه، 62، 294-271.
2. بانک جهانی. (1384). راهبرد توسعة روستایی، رویکرد نوین بانک جهانی. تهران: مؤسسة پژوهش­های برنامه­ریزی و اقتصاد کشاورزی.
3. بهار، آ.، یوسفی، ع. ا.، و حمزه­زاده، ن. (1398). نقش متنوع­سازی فعالیت­های اقتصادی در توسعة پایدار روستایی، نمونة موردی: روستای خانقاه مهاباد. ششمین کنفرانس بین­المللی مهندسی عمران، معماری و محیط زیست، 29 خرداد 1398. استکهلم، سوئد.
4. تقدیسی، ا.، کرمشاهی، س.، و شایان، م. (1397). رویکرد متنوع­سازی فعالیت­های اقتصادی در دستیابی به توسعة پایدار روستایی، مطالعة موردی بخش مرکزی شهرستان دره­شهر. جغرافیا و روابط انسانی، 1(2)، 622-608.
5. توکلی، م.، احمدی، ش.، و فاضل­نیا، غ. (1395). تحلیل عوامل مؤثر بر معیشت روستایی (بررسی موردی: روستاهای شهرستان سردشت). جغرافیا و برنامه­ریزی، 20(58)، 81-63.
6. جوان، ج.، شایان، ح.، نوغانی، م.، و قاسمی، م. (1390). پایدارسازی جمعیتی سکونتگاه­های روستایی شهرستان مشهد- باتأکید بر رویکرد متنوع­سازی فعالیت­های اقتصادی. مجلة جغرافیا و توسعة ناحیهی، 9(1)، 144-126.
7. سجاسی قیداری، ح.ا.، صادقلو، ط.، و شکوری فرد، ا. (1395). سنجش سطح دارایی­های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت پایدار (مطالعة موردی: روستاهای شهرستان تایباد). پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، 5(1)، 216-197.
8. شهرکی، م.، و شریف­زاده، م. (1393). ارزیابی جایگاه آبزی­پروری در معیشت پایدار کشاورزان شهرستان زاهدان. پژوهش­های روستایی، 6(1)، 116-97.
9. عنابستانی، ع.ا.، طیب­نیا، س.ه.، شایان، ح.، و رضوانی، م. ر. (1393). فصل­نامة اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 3(4)، 111-87.
10. کریم­زاده، ح.، ولایی، م.، و منافی آذر، ر. (1395). نقش تنوع­بخشی به فعالیت­ها در پایداری اقتصاد روستایی (مطالعة موردی: دهستان مرحمت­آباد میانی، شهرستان میاندوآب). مجلة آمایش جغرافیایی فضا، 6، 141-129.
11. کریمی، ک.، و دهکردی، ا. (1394). بهره­برداری از مراتع و لزوم متنوع­سازی معیشت خانوارهای روستایی (مطالعة موردی: شهرستان ماهنشان). پژوهش­های روستایی، 6(2)، 343-368.
12. محمدی، س.، و شهبازی، س. (1399). نقش تنوع فعالیت­های اقتصادی در کیفیت زندگی مهاجران بازگشته به روستاها، مورد: روستاهای غرب شهرستان مریوان. فصل­نامة اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 9(3)، 164-141.
13. مرکز آمار ایران. (1385). سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385. بازیابی از amar.org.ir
14. نجفی کانی، ع. ا. (1398). چالش­ها و تنگناهای توسعة اقتصادی در نواحی روستایی (مورد: روستاهای بخش داشلی برون شهرستان گنبدکاووس). اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 8(3)، 151-168.
15. یاسوری، م.، و جوان، ف. (1394). تحلیل محدودیت­های تنوع­بخشی اقتصاد روستایی (مورد: دهستان اشکور علیا). فصل­نامة اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 4(3)، 37-19.

 

16. Abbeam, G., Dagunga, G., & Ehiakpor, D. S. (2020). Rural non-farm income diversification: implications on smallholder farmers' welfare and agricultural technology adoption in Ghana. Journal of Heliyon, 6(11), 1-11.
17. Asian Development Bank. (2011). can skill diversification improve welfare in rural areas? Evidence from the rural skills development project in Bhutan. Natalie Chun and Makiko Watanabe, No. 260, ADB Economics Working Paper Series.
18. Bright, H., Davis, J., Janowski, M., Low, A., & Pearce, D. (2000). Rural non-farm livelihoods in Central and Eastern Europe and Central Asia and the reform process: Aliterature review. Retrieved from http://www.nri.org/rnfe/ index.html
19. Brower, C. (2004). Sustainable development: Exploring the contradictions, New York: Methuen.
20. Démurger, S., Fournier, M., & Yang, W (2010). Rural households' decisions towards income diversification: Evidence from a Township in northern China. China Economic Review, 21, 32-44.
21. Ersado, L. (2006). Income diversification in Zimbabwe: Welfare implications from urban and rural areas. World Bank policy reaearch working paper 3964.
22. Memon, M., Ali, M., & Khalil, S. (2020). Determinants of income diversification in flood - prone rural Pakistan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 50, 1-8.
23. Mosley, A. (2002). Sustainable development: Differing perspectives of ecologists’ andeconomics and relevance to LDCS. World Development, 16(3), 373-384.
24. Nguyen, H. Q. (2017). Analyzing the economies of crop diversification in rural Vietnam using an input distance function. Agricultural Systems, 153, 148-156.
25. Piras, S., Botnarenco, S., Masotti, M., & Vittuari, M. (2021). Post-Soviet smallholders between entrepreneurial farming and diversification: Livelihood pathways in rural Moldova. Journal of Rural Studies, 82, 315-327.