فرهنگستان و زباهنگستان: دو بال تعالی زبانی و فرهنگی

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 1، دوره 55، شماره 3، مهر 1401، صفحه 1-29   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlts.2021.72842.1074

نویسندگان

رضا پیش‌قدم^{* 1}؛ شیما ابراهیمی²

¹گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

فرهنگستان زبان و ادب فارسی پاسداری از زبان و خط را بر عهده دارد و تلاش می‌‎کند آن را از تشتّت و آسیب‌های احتمالی حفظ کند. با توجّه به نام فرهنگستان انتظار می‌رود این نهاد به بررسی فرهنگ و هویّت نیز بپردازد؛ اما بررسی اهداف، وظایف و عملکرد آن نشان می‌دهد که عمدۀ تمرکزش بر روی نقش واژگانی و زبانی است. پُرواضح است که با توجّه به رابطۀ تنگاتنگ زبان و فرهنگ، نمی‌توان از زبان سخن گفت و به فرهنگ توجّه چندانی نداشت. ازاین‌رو، در این مطالعه، مفهومی به نام «زباهنگستان» به معنای عرصه‌ای برای نمایش «زباهنگ‌ها» معرّفی می‌شود که می‌توان آن را در کنار فرهنگستان مؤثر دانست. به نظر می‌رسد فرهنگستان بیشتر رویکردی بالا به پایین، قدرت‌محور، تجویزی، تک‌صدایی و واژه‌محور دارد که بر صورتِ کلمات بیش از معنا تأکید می‌کند. در چنین شرایطی، واژگان مصوّب تنها در سطح «برون‌آگاهی» افراد باقی می‌مانند و آنان تمایل چندانی به استفاده از این واژگان در کلام ندارند. درحالی‌که در زباهنگستان، رویکرد پایین به بالا، مردم‌محور، توصیفی، چندصدایی و فرهنگ‌محور است و هر یک از افراد در جامعه، نقش مهم و مشارکتی دارند. زباهنگستان تلاش دارد با تأکید بر زباهنگ‌ها به فرهنگ مستتر در زبان دست یافته و با جایگزینی ژن‌های معیوب فرهنگی در راه تعالی فرهنگ گام بردارد. از این منظر می‌توان ادّعا کرد، افراد نسبت به زباهنگ‌ها «درون‌آگاهی» پیدا می‌کنند و نظر اکثر آحاد جامعه در تصمیم‌سازی لحاظ می‌شود. باید توجّه داشت فرهنگستان و زباهنگستان مانند دو بال تعالی زبانی و فرهنگی یک جامعه هستند که می‌توانند مکمل هم عمل کرده و به برنامه‌ریزی زبانی و فرهنگی کمک شایان توجّهی نمایند.

کلیدواژه‌ها

فرهنگستان؛ زباهنگ؛ زباهنگستان؛ ژن فرهنگی؛ تعالی فرهنگی

مراجع

احمدی‌نسب، ف. (1398). بررسی و نقد وضعیت نشریات حوزة پزشکی در به‌کارگیری واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی بر اساس فرهنگ هزارواژة پزشکی. ویژه‌نامۀ فرهنگستان، 2 و 3، 217-244.

بافکار، ح. (1390). پدیدۀ فرزندسالاری و رسانه. تهران: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.

بی‌نا. (1351). فرهنگستان از آغاز تاکنون. هنر و مردم،  114، 2-7.

پوریزدان‌پناه کرمانی، فائزه. (1399). بررسی جامعه‌شناختی زباهنگ مدرک‌ستایی و کاربرد گفتمانی آن در زبان فارسی. مطالعات زبان و ترجمه، 53(4)، 61-96.

پیش‌قدم، ر. (1391). معرّفی «زباهنگ» به‌عنوان ابزاری تحوّل‌گرا در فرهنگ‌کاوی زبان. مطالعات زبان و ترجمه، 4، 47-62.

پیش‌قدم، ر. و ابراهیمی، ش. (1399). بررسی زباهنگ «بلاتکلیف شدگی‌» با‌ استفاده از عبارات تقابلی دوگانه در پرتو الگوی هایمز. علم زبان، 7(12)، 327-359.

پیش‌قدم، ر. و عطّاران، آ. (1392). نگاهی جامعه‌شناختی به کنش گفتاری «قسم»: مقایسۀ زبان‌های فارسی و انگلیسی. مطالعات زبان و ترجمه، 46(4)، 25-50.

پیش‌قدم، ر. و فیروزیان ‌پوراصفهانی، آ. (1396). تأملی جامعه‌شناختی پیرامون کاربردهای گفتمانی «نمی‌دانم» در زبان فارسی در پرتو الگو هایمز. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 18(37)، 7-35.

پیش‌قدم، ر. و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1396). معرّفی هَیَجامَد به‌عنوان ابزاری مؤثر در پذیرش نوواژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی. جستارهای زبانی، 8(5)، 79-105.

پیش‌قدم، ر. و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1398). ارزیابی کمّی و کیفی وزن فرهنگی شش واژۀ مصوّب فرهنگستان و متناظر بیگانۀ آنها در پرتو الگوی هَیَجامَد. ویژه‌نامۀ فرهنگستان، 2 و 3، 175-200.

پیش‌قدم، ر. و نوروزکرمانشاهی، پ. (1395). ارتباط میان زبان، مذهب و فرهنگ: تحقیق و تدقیقی در کارکردهای لقب «حاجی» و واژه‌های وابسته در زبان فارسی. زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا، 8(20)، 27-51.

پیش‌قدم، ر. و وحیدنیا، ف. (1394). کاربردهای «دعا» در فیلم‌های فارسی و انگلیسی در پرتو الگو هایمز. جستارهای زبانی، ۷(28)، 53-72.

پیش‌قدم، ر.، درخشان، ع. و جنّتی‌عطایی، ا. (1399). واکاوی زباهنگ مردسالاری و زن‌سالاری در فرهنگ ایرانی: مقایسۀ موردی فیلم‌های سینمایی ایران در دهۀ 1360 و 1390. زن در فرهنگ و هنر، 12(1)، 91-115.

پیش‌قدم، ر.، درخشان، ع.، ابراهیمی، ش. و جنّتی‌عطایی، ا. (1399). واکاوی زباهنگ «مثبت‌نگری» در ضرب‌المثل‌های زبان فارسی. فرهنگ و ادبیات عامه، 8(34)، 217ـ252.

پیش‌قدم، ر.، طباطبائیان، م. س. و ناوری، ص. (1392). تحلیل انتقادی و کاربردی نظریه‌های فراگیری زبان اول از پیدایش تا تکوین. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

پیش‌قدم، ر.، فیروزیان پوراصفهانی، آ. و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1399). معرّفی زباهنگ «مرگ‌محوری و شادی‌گریزی» از طریق تفحّص در گفتمان‌شناسی «مرگ» در زبان فارسی. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 21(49)، 181-206.

پیش­قدم، ر.، فیروزیان پوراصفهانی، آ.، فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1399) حاکمیّت زباهنگ شرم‌محوری یا گناه‌محوری در جامعه ایران؛ مورد مطالعه، شهرمشهد. تحقیقات فرهنگی ایران، 13(3)، 95-130.

پیش‌قدم، ر.، فیروزیان پوراصفهانی، آ.، و طباطبائی فارانی، س. (1396). واکاوی عبارت «ناز کردن» و ترکیب‌های حاصل از آن در زبان فارسی در پرتو الگو «هَیَجامَد». مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 18(39)، 67-152.

پیش‌قدم، ر.، و عطّاران، آ. (1395). گفتمان‌شناسی «قسمت» در زبان و فرهنگ مردم ایران. مطالعات فرهنگ-ارتباطات،17(35)، 129-149.

پیش‌قدم، ر.، وحیدنیا، ف.، و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1393). نگاهی جامعه‌شناختی به کنش گفتاری «نفرین»: مقایسة زبان‌های فارسی و انگلیسی. مطالعات زبان و ترجمه، 47(2)، 45-72.

جعفری، ت. و مقیمی، س. م. (1393). بررسی رابطۀ نگرش‌های فرهنگی و خلاقیّت کارکنان. مدیریت فرهنگ سازمانی، 12(3)، 569-568.

درخشان، ش. (1392). بررسی و ارزیابی فعالیت‌های واژه‌گزینی فرهنگستان سوم زبان و ادب فارسی از نظر بخشی از دانشگاهیان دانشگاه شیراز (پایان نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد)، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

درخشان، ع. (1399). بررسی تطبیقی مطالعات انجام‌شده در حوزۀ زباهنگ. مطالعات زبان و ترجمه، 53(4)، 1-29.

دهقان‌زاده، ا.، احمدخانی، م. ر.، غیاثیان، م. س. و سمایی، س. م. (1397). بررسی تطبیقی معادل‌های انگلیسی در فارسی: بررسی موردی واژه‌های مصوّب فرهنگستان سوم از دیدگاه معیارسازی. زبان و زبان‌شناسی، 26، 89-116.

روح‌بخشان، ع. (1378). فرهنگستان: داستان پیدایش. نامۀ پارسی، 4(3)، 47-61.

شرفی، ا. (1379). بررسی جایگاه برخی از معادل‌های فارسی پیشنهادی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در بین مردم (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد)، دانشگاه علامّۀ طباطبائی، تهران، ایران.

‌صادقی، ع. ا. (1375). نقش فرهنگستان در برنامه‌ریزی برای زبان فارسی. نامۀ فرهنگستان، 6، 148-161.

فتحی، س. و مطلق، م. (1390). جهانی شدن و فاصلۀ نسلی (مطالعۀ جامعه‌شناختی فاصله نسلی: با تأکید بر فن‌آوری اطّلاعات و ارتباطات. مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 2(5)، 145- 177.

کافی، ع. (1368). بررسی واژه‌های ریاضی در فرهنگستان اوّل. نشر دانش، 10(1)، 308-318.

کتابی، س.، عقیلی، م. و ابوالحسنی، م. (1389). جنسیت و رابطۀ آن با مقبولیّت و شفّافیّت واژگان نو: بررسی موردی واژگان عمومی مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی. زن در فرهنگ و هنر، 1(3)، 99-108.

مجد، ا. (1387). نقد چهل لغت ترجمه شدۀ فرهنگستان زبان فارسی. پژوهش زبان و ادب فارسی، 13، 87-106.

مهرابی، م. و محمودی بختیاری، ب. (1399). زباهنگ ناسزا در فارسی و معادل‌های ترجمه‌شدۀ انگلیسی بر اساس الگوی هایمز:  مطالعة موردی پیکرۀ زبانی رمان دایی جان ناپلئون. مطالعات زبان و ترجمه. 45(2)، 31ـ59.

مؤمنی، ش. و فخّارزاده، م. (1395). فرایندهای معادل‌یابی فرهنگستان در حوزۀ رایانه و فن‌آوری اطّلاعات و پذیرش معادل‌ها در کتب آموزشی. ادب و زبان، 19(39)، 231-251.

 

Aunger, R. (2002). The electric meme: A new theory about how we think. New York: Simon and Schuster.

Bernstein, B. (1961). Social structure language and learning. Educational Research, 3, 76-163.

Cooper, R. L. (1989). Language planning and social change. Cambridge: Cambridge University Press.

Dawkins, R. (1989). Mems: The new replicators, the selfish gene. Oxford: Oxford University Press.

Halliday, M. A. K. (1975). Learning how to mean: Explorations in the development of language. London, England: Edward Arnold.

Halliday, M. A. K. (1994). An introduction to systemic functional grammar (2nd ed.). London, England: Edward Arnold.

Hymes, D. (1967). Models of interaction of language and social setting. Journal of Social Issues, 3(32), 8-28.

Hymes, D. (1972). Models of the interaction of language and social life. In J. J. Gumperz & D., Hymes (Eds.), Directions in sociolinguistics: The ethnography of communication (pp. 35-71).  New York, NY: Holt, Rinehart and Winston.

Lynch, A. (1996). Thought contagion: How belief spreads through society. New York: Basic books.

Nieto, S. (2010). Language, culture, and teaching (2^nd ed.). London: Routledge.

Piaget, J. (1976). Le langage et la pensée chez l’enfant. Paris: Delachaux et Niestlé.

Pishghadam, R., & Ebrahimi, S. (2020). Cultuling: A novel approach to examine Iranian's cultural meme. Washington, DC: Amazon Publications Inc.

Pishghadam, R., & Ghahari, S. (2012). Fundamental concepts in applied linguistics: A reference book. Tehran: Rahnama.

Pishghadam, R., Ebrahimi, S., & Derakhshan, A. (2020). Cultuling analysis: A new methodology for discovering cultural memes. International Journal of Society, Culture, and Language, 8(2), 17-34.

Pishghadam, R., Ebrahimi, S., & Derakhshan, A. (2021). Cultuling analysis of “devaluation” in the Iranian Culture. Language Related Research, 12(5), 1-25.

Pishghadam, R., Ebrahimi, S., Naji Meidani, E., & Derakhshan, A. (2020). An introduction to cultuling analysis (CLA) in light of variational pragmatics: A step towards “Euculturing”. Research in Applied Linguistics, 8(2), 17-34.

Ruhela, S. & Tiwari, P. (2013). A study of development of Language socialization in children of working and non-working mothers. International Journal of Scientific and Research Publication, 3(10), 1-4.

Sapir, E., & Whorf, B. (1956). Language, thought, and reality. Cambridge, MA: MIT Press.

Vygotsky, L. (1978). Mind in society. Cambridge, MA: Presidents and Fellows of Harvard College.

Vygotsky, L. (1986). Thought and language. Cambridge, MA: MIT Press.