بحران آب و چارچوب‌های حقوقی نوین منطقه‌ای و بین‌المللی

پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل

مقاله 10، دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 18، شهریور 1400   

نوع مقاله: مقالات

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/irlip.2021.21325.0

نویسندگان

سیدحسن میرفخرائی^{* 1}؛ مصطفی خدایی²

¹دانشگاه علامه طباطبایی

²دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

کمبود گستردۀ آب و فقدان دسترسی به منابع آب سبب توسعه‌نیافتگی اقتصادی‌ـ‌اجتماعی و تهدید امنیت ملی کشورها در سراسر جهان می‌شود. دامنه و پیچیدگی چالش‌های مرتبط با آب، فراتر از مرزهای ملی و منطقه‌ای است و به‌همین‌سبب نمی‌توان تنها آن را در چارچوب سیاست‌های ملی و منطقه‌ای بررسی کرد. در طول شصت سال گذشته، تلاش‌های زیادی برای رسیدگی به این چالش‌ها انجام شده است. این نوشتار با تکیه بر مفاهیم «بحران آب» و «حقوق بین‌الملل آب و چارچوب‌های حقوقی نوین منطقه‌ای» و پیوند دادن این مفاهیم به شرایط سیاسی، امنیتی، و اقتصادی در پی آن است تا ریشه‌های بحران کنونی آب را شناسایی کرده و به این پرسش پاسخ دهد که «چارچوب‌های حقوقی نوین منطقه‌ای تا چه میزان می‌توانند، پاسخ‌گوی این مسئله در مناطق گوناگون، از جمله خاورمیانه، باشند؟» در بیشتر اسناد حقوقی بین‌المللی، به دو اصل مهم «مشارکت منصفانه و معقول» و «التزام به عدم ایراد آسیب» توجه شده است. هرچند چارچوب‌های حقوقی منطقه‌ای و بین‌المللی در مورد آب، یکپارچه‌ نبوده‌اند، اما رفته‌رفته با برطرف شدن کاستی‌های آن‌ها، در قواعد نوین حقوقی، سادگی اجرا و عدم پیچیدگی نسبت به قواعد پیشین دیده می‌شود. روند تکامل حقوق بین‌الملل در شناسایی حق آب، تعهد دولت‌ها به فراهم کردن دسترسی منصفانه همۀ شهروندان به آب، و عدم مداخلۀ تبعیض‌آمیز برای تحقق این حق به‌ویژه در شرایط بحران آب می‌تواند مسیر رسیدن به امنیت آب را هموار کند.

کلیدواژه‌ها

بحران آب؛ تهدید صلح و امنیت؛ حقوق بین‌الملل آب؛ چارچوب‌های نوین حقوقی؛ همکاری‌های بین‌المللی

مراجع