مطالعۀ پدیدارشناختی تجربۀ زیستۀ شهروندان تهرانی از مضامین حقوق شهروندی (مطالعۀ موردی: حمل‌ونقل عمومی شهر تهران)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 4، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 36، اسفند 1399، صفحه 123-91   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2021.68124.1004

نویسندگان

معصومه اشتیاقی^{* 1}؛ محمود شارع پور²؛ محمد فاضلی³

¹دکتری جامعه‌شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

²استاد گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی،دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

³استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

زیست روزمرۀ شهروندان در کلان‌شهرها ارتباط تنگاتنگی با حمل‌ونقل دارد؛ تاجایی‌که در ادبیات جهانی یکی از نیازهای مهم حقوق شهروندی شناخته می­‎شود. در این مقاله تجربۀ زیستۀ شهروندان تهرانی با رویکرد اکتشافی به روش پدیدارشناسی با تمرکز بر ادراک روزمرۀ­شان در استفاده از حمل‌ونقل عمومی در قالب معنایی حقوق شهروندی بررسی شده است. جامعۀ آماری مطالعه، شهروندان تهرانی استفاده‌کننده از حمل‌ونقل عمومی بودند. داده‎­های کیفی با استفاده از مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته با 15 شهروند استفاده‌کننده از وسایل حمل‌ونقل عمومی در مناطق مختلف تهران جمع­‎آوری شدند. در بررسی روایی تحقیق نیز به‌دلیل کیفی‌بودن، به‌جای روایی و پایایی از واژه‎­های دقت و صحت داده­‎ها استفاده شد. داده‎­ها با تکنیک تحلیل مضمون تجزیه و تحلیل شدند که برآیند آن، چهار مضمون اصلی و شش مضمون فرعی بود. یافته­‎ها نشان داد که تجربۀ شهروندان تهرانی شامل وجوهی از نابرابری، بی­‎عدالتی، احساس تبعیض در دریافت خدمات حمل‌ونقل، کیفیت پایین خدمات حمل‌ونقل، فقدان پیوستگی دسترسی­‎ها، آسیب سلامت روان و ترویج خشونت در تعامل‎­های اجتماعی حین رفت‌وآمد و نبود احساس سرزندگی در همۀ محلات در دسترسی به حمل‌ونقل عمومی آسان و به‌هم‌پیوسته است. نتایج نشان داد که مضمون­‎های سازمان‌دهنده و پایۀ مختلفی از دید شهروندان برای مضمون فراگیر حقوق شهروندان در حمل‌ونقل عمومی روایت شده است که شامل عدالت، سرزندگی، طردشدگی و احساس امنیت و سلامت است.

کلیدواژه‌ها

تجربۀ زیسته؛ حق به شهر؛ پدیدارشناسی؛ حمل‌ونقل عمومی

مراجع

1. امانپور، س.، نعمتی، م.، و علیزاده، ه. (1392). ارزیابی و اولویت­‎سنجی شاخص‎­های پایداری حمل‌ونقل شهری با استفاده از منطق فازی (نمونه موردی: شهر اهواز). فصلنامه علمی و پژوهشی فضای جغرافیایی، 14(47)، 231-213.
2. برنر، ن.، و ماکوزه، پ. (1396). شهرها برای مردم، نه برای سوداگری (نظریۀ شهری انتقادی و حق به شهر) (م. عبدالله‌زاده، مترجم). تهران: نشر دفتر پژوهش­‎های فرهنگی.
3. پروین، س.، کلانتری، ع.، و مرادی، ع. ر. (1394). مترو و زندگی روزمره (مطالعۀ موردی شهر تهران). پژوهش‎­های انسان‎­شناسی ایران، 5(2)، 116-99.
4. پیمایش مدیریت شهری. (1396). نظرسنجی از شهروندان تهرانی درباره مدیریت شهری. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‎­ریزی شهر تهران.
5. حبیبی، ک.، علیزاده، ه، مرادی مسیحی، و.، ولدبیگی، س.، و وفایی، س. (1390) بررسی و تحلیل وضعیت عدالت اجتماعی در ساختار فضایی شهر سنندج. آرمان‌شهر، (7)، 112-103.
6. دسترنج، م.، و ملاحی، م. (1397). بررسی رابطه آگاهی از حقوق شهروندی با رفتار اجتماعی در میان دانشجویان دانشگاه پیام‌نور بندرعباس. فصلنامه توسعه اجتماعی (توسعه انسانی سابق)، 13(3)، 144-117.
7. شیانی، م. (1381). شهروندی و رفاه اجتماعی. نشریه رفاه اجتماعی، 1(4)، 24-9.
8. شیانی، م.، و زارع، ح. (1397). شهروندی شهری: حقوق و تکالیف شهروندان در شهر تهران. فصلنامه برنامه‎­ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 9(34)، 136-95.
9. عابدی ج.، حسین، م.، تسلیمی، س.، فقیهی، ا.، و شیخ‌زاده، م. (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده­‌های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی، 5(2)، 198-151.
10. عابدینی بلترک، م. (1399) مطالعۀ پدیدارشناختی مضامین شادکامی بانوان اعضای هیئت‌علمی دانشگاه مازندران. فصلنامۀ علمی-پژوهشی زن و جامعه، 11(2)، 206-117.
11. کمپ، ر.، و استفانی، ک. (1395). نوآوری­‎های جهانی در حمل‌ونقل شهری (ک. آقابیک، مترجم). تهران: انتشارات مرکز مطالعات و برنامه­‎ریزی شهر تهران.
12. مالکی، محمد (1391). بررسی ضرورت و راهبردهای تمرکززدایی از جمعیت و فعالیت­‎های مستقر در پایتخت (پایان‌­نامۀ متشرنشدۀ کارشناسی‌ارشد برنامه‎­ریزی توسعه منطقه­‎ای). دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
13. محمدپور، ا. (1390). ضدروش. تهران: انتشارات جامعه‎­شناسان.
14. ملکی، س. (1390). درآمدی بر توسعه پایدار شهری. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران.
15. هادی زنور، ب. (1395). ارزیابی تحقق­‎پذیری طرح‎­های شهری در تهران. هفت شهر، (52-53)، 35-8.
16. هاروی، د. (1376). عدالت اجتماعی و شهر (ف. حسامیان، و م. ر. حائری، مترجمان). تهران: شرکت پردازش و برنامه‎­ریزی شهری.
17. هاروی، د. (1395). از حق به شهر تا شهرهای شورشی (خ. کلانتری، و پ. صداقت، مترجمان). تهران: نشر آگاه.

 

18. Cahill, M. (2010) Transport, environment and society. London: England University Press.
19. Densecombe, M. (2010). The good research guide for small: Scale social research projects. Buckingham: Open University Press.
20. Fol, S., & Gallez, C. (2014) Social inequalities in urban access: Better ways of assessing transport improvements. Retrieved from https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00961013.
21. Harvey, D. (2008). The right to the city. New Left Review, 53, 23-40.
22. Lefebvre, H. (1991). The production of space (D. Nicholson, Trans). Oxford and Cambridge: Blackwell Publishing.
23. Litman, T. (2003). Social inclusion as transport planning issue in Canada. Victoria Transport Policy Institute. Paper presented at the European Transport Conference, Strassbourg.
24. Ma, L., & Kent, L. (2018). Transport disadvantage, social exclusion, and subjective well-being: The role of the neighborhood environment—evidence from Sydney, Australia. The Journal of Transport and Land Use, II(1), 31-47.
25. Mitchell, D. (2003). The right to the city: Social justice and the fight for public space. Guilford: New York.
26. Oliver, D., & Heater, D. (1994). The foundations of citizenship great Britain. London: Har Vester Wheatheef.
27. Purcell, M. (2002). Excavating lefebvre: The right to the city and its urban politics of the inhabitant. GeoJournal, 58, 99-108.
28. Yeganeh, A., Rallph, J. H., Pearce, A., & Hankey, S. (2018). A social equity analysis of the U.S. public transportation system based on job accessibility. The Journal of transport and Land Use, 1, 1039- 1056.
29. Zieleniec, A. (2016). The right to write the city: Lefebvre and graffiti. Urban Environment, 4, 1-20.