امنیت حیاتی و شکاف جنسیتیِ مذهبی در ایران: مطالعة تطبیقی درون‌کشوری

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 5، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 37، شهریور 1400، صفحه 159-135   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2021.69096.1015

نویسنده

محمّدرضا طالبان^*

دانشیار جامعه‌شناسی، پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

این گزاره که «زنان مذهبی‌تر از مردان‌اند» یکی از معدود گزاره‌های تعمیمی است که دانشمندان علوم اجتماعی، به‌ویژه جامعه‌شناسان دین بر آن اتفاق‌نظر داشته‌اند؛ با وجود این، تبیین چرایی آن یک معمای علمی محسوب شده و نظریه‌های متعددی برای تبیین این شکاف جنسیتی در دینداری ارائه شده است. این مقاله پژوهشی با هدف وارسی اعتبار تجربی نظریه امنیت حیاتی در ایران، حول محور این پرسش سازمان یافت که تا چه حد شاخص‌های امنیت حیاتی می‌توانند شکاف جنسیتی دینداری در ایران را تبیین کنند؟ در این راستا، ابتدا استدلال‌های نظریه امنیت حیاتی در قالب فرضیات تحقیق فرموله شد. سپس با واحد تحلیل قرار دادن «استان» و استفاده از روش تطبیقی درون‌کشوری، فرضیه‌های مذکور با داده‌های مربوط به همۀ استان‌های ایران مقابله شد تا میزان انطباق و تناظر پیش‌بینی‌های نظریه امنیت حیاتی با شواهد تجربی ارزیابی شود. درنهایت، یافته‌های مربوط به آزمون تجربی رابطه میان امنیت حیاتی با شکاف جنسیتی دینداری در ایران با روش تطبیقی درون‌کشوری و تحلیل بین‌استانی نشان داد که هیچ‌یک از فرضیات بازنمای تئوری امنیت حیاتی تأیید نمی‌شوند. درحقیقت، یافته‌های این تحقیق نتوانست حمایت جدی و قابل اعتمادی برای تئوری امنیت حیاتی در تبیین شکاف جنسیتیِ دینداری در بافت جمعیت مسلمانان و قلمروی استان‌های کشور ایران فراهم آورد. با توجه به همگرایی نتایج این پژوهش درون‌کشوری با پژوهش بین‌کشوری نوریس و اینگلهارت در سال 2008 میلادی دربارۀ ناتوانی تجربی نظریة امنیت حیاتی در تبیین شکاف جنسیتیِ دینداری می‌توان نتیجه گرفت که پایة تجربی این نظریه برای تبیین شکاف جنسیتی دینداری، ضعیف و غیرمستحکم است.

کلیدواژه‌ها

امنیت حیاتی؛ دینداری؛ شکاف جنسیتیِ مذهبی؛ توسعۀ انسانی؛ نابرابری اقتصادی

مراجع

1. دواس، دی‌. ای.‌ (1376). پیمایش در تحقیقات اجتماعی (چاپ اول) (ه. نائبی، مترجم). تهران: نشر نی.
2. صالحی، م. ج. (1397) رتبه‌بندی استان‌های کشور بر اساس شاخص‌های توسعه انسانی و سرمایه انسانی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 24(1)، 27-49.
3. کلاین، پ. (1380). راهنمای آسان تحلیل عاملی (چاپ اول) (س. ج. صدرالسادات و ا. مینایی، مترجمان). تهران: انتشارات سمت.
4. هومن، ح. ع. (1384) مدل‌یابی معادلات ساختاری (چاپ اول). تهران: انتشارات سمت.
5. Barber, N. (2011). A cross-national test of the uncertainty hypothesis of religious belief. Cross-Cultural Research, 45(2), 318–333.
6. Bibby, R., & Brinkerhoff, M. (1974). Sources of religious involvement. Review of Religious Research, 15, 71-79.
7. Cornwall, M. (1989). The determinants of religious behavior: A theoretical model and empirical test. Social Forces, 68(2), 572-592.
8. Dittes, J. (1971). Some parallels in the career of church-sect and extrinsic-intrinsic. Journal for the Scientific Study of Religion, 10, 375–383.
9. Finke, R., & Stark, R. (1992). The churching of America 1776-1990. Rutgers: Rutgers University Press.
10. Hackett, C. (2016). The religious gender gap around the world. Washington, DC: Pew Research Center.
11. Höllinger, F., & Muckenhuber, J. (2019). Religiousness and existential insecurity: A cross-national comparative analysis on the macro and micro level. International Sociology, 34 (1), 19–37.
12. Miller, A., & Stark, R. (2002). Gender and religiousness: Can socialization explanations be saved? American Journal of Sociology, 107(6), 1399–1423.
13. Norris, P., & Inglehart, R. (2004). Sacred and secular: Religion and politics worldwide. New York: Cambridge University Press.
14. Norris, P., & Inglehart, R. (2008). Existential security and the gender gap in religious values. SSRC Conference on Religion and International Affairs, February 15–16, New York.
15. Norris, P., & Inglehart, R. (2011). Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide (2^nd ). New York: Cambridge University Press.
16. Rees, T. J. (2009). Is personal insecurity a cause of cross-national differences in the intensity of religious belief ? Journal of Religion and Society, 11, 1–24.
17. Ruiter, , & Van Tubergen, F. (2009). Religious attendance in cross-national perspective: A multilevel analysis of 60 countries. American Journal of Sociology, 115, 863–895.
18. Solt, , Habel, Ph., & Grant, T. (2011) Economic inequality, relative power, and religiosity. Social Science Quarterly, 92(2), 447–465.
19. Stark, R. (1996). The rise of Christianity. Princeton, NJ: Princeton University Press.
20. Stark, R. (2002) Physiology and faith: Addressing the “Universal" gender difference in religious. Journal for the Scientific of Religion, 41(3), 495–507.
21. Stark, R. (2003). Upper class asceticism: Social origins of ascetic movements and medieval saints. Review of Religious Research, 45, 5–19.
22. Stark, R., & Finke, R. (2000) Acts of faith. California: University of California Press.
23. Stolz, J. (2020) Secularization theories in the twenty-first century. Social Compass, 67(2), 282-308.
24. Sullins, (2006). Gender and religion: Deconstructing universality, constructing complexity, American Journal of Sociology, 112 (3), 838–860.