تحلیل پیرامتنی رابطۀ عنوان و متن در مجموعۀ شعر «هزارۀ دوم آهوی کوهی»

جستارهای نوین ادبی

دوره 54، شماره 3 - شماره پیاپی 214، آذر 1400، صفحه 27-53   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2021.71738.1134

نویسندگان

سیدعلی سراج^{* 1}؛ عبدالله حکیم²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه نیشابور

²دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی

چکیده

پیرامتن، زمینۀ ورود به متن و اولین صحنۀ مواجهۀ خواننده با اثر ادبی است. مواردی نظیر نام نویسنده یا خالق اثر، عنوان اثر، جلد اثر، انتشارات، مقدمه و …، در ابتدای ورود به هر متن، باعث می‌‌شود نگاه مخاطب در شناخت اثر، منحصر به موضوعات خاصی گردد. یکی از مهم‌‌ترین معیارهای پیرامتنی در اثر ادبی، عنوان اثر است. تأثیر عنوان بر شناخت مخاطب از معنا و مفهوم اثر، دانشی را به نام «عنوان‌‌شناسی» پدید آورد. توجه به نقش عنوان در انتقال مفهوم و تعیین چارچوب کلی اثر، باعث شده شاعران و نویسندگان در گزینش عنوان، حساسیتی ویژه داشته باشند. شفیعی کدکنی از شاعران معاصر ایران است که کوشیده عناوین اشعار خود را با وسواس خاصی انتخاب کند. در پژوهش حاضر ویژگی‌‌های سبکی عناوین مجموعه شعر هزارۀ دوم آهوی کوهی شفیعی کدکنی با روش تحلیل محتوای کیفی بررسی شده است. از کاربست این نوع بررسی در ارتباط عنوان با متن اثر و همچنین از نظرگاه زیبایی‌‌شناسی انتخاب عناوین در مجموعه شعر یاد شده، این نتایج حاصل شد که عنوان در شعر شفیعی پیوندی ناگسستنی با متن شعر دارد و در موارد بسیاری از راه عنوان می‌‌توان اندیشه و شعر شاعر را تحلیل کرد. گزینش عنوان در شعر شفیعی بر پایۀ سه شاخص زبانی، ادبی و محتوایی است. بررسی رابطۀ عنوان با متن در مجموعه شعر هزارۀ دوم آهوی کوهی، دریچه‌‌ای نو از درون‌مایه اثر و جهان‌‌بینی نویسنده به روی مخاطب می‌‌گشاید که شاید بدون توجه به‌عنوان میسر نبود.

کلیدواژه‌ها

پیرامتن؛ عنوان؛ شعر معاصر؛ شفیعی کدکنی؛ هزارۀ دوم آهوی کوهی

مراجع

اسفندیاری، محمد. (1370). «عنوان کتاب و آیین انتخاب آن». آینۀ پژوهش. شماره‌‌های 6 و 8. صص 2- 12.

. (1369). «عنوان کتاب و آیین انتخاب آن». آینۀ پژوهش. شماره‌‌های 2، 3 و 4. صص 4- 14.

احمدی، بابک. (1380). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.

بخیت، فاطمه؛ بزرگ بیگدلی، سعید؛ نیکوبخت، ناصر؛ روشنفکر، کبری. (2012). «بررسی سیر تحول عنوان در شعر فارسی و عربی از آغاز تا امروز». ادبیات و زبان‌‌ها. الدراسات الأدبیة. بهار 1391 - العدد 76 و 77 و 78 صص ۴۱-۷.

برهانی، مهدی. (1378). «شکست سکوت و برآمدن امید». سفرنامۀ باران: نقد و تحلیل اشعار شفیعی کدکنی. به کوشش حبیب‌‌الله عباسی. چاپ اول. تهران: نشر روزگار.

پورنامداریان، تقی. (1387). «سیری در هزارۀ دوم آهوی کوهی». سفرنامۀ باران: نقد و تحلیل اشعار شفیعی کدکنی. به کوشش حبیب‌‌الله عباسی. چاپ اول. تهران: نشر روزگار.

پیرانی، منصور. (1395). «متن‌‌های آستانه‌‌ای در پیوند با ادبیات تطبیقی (نمونۀ مطالعه شده: سعدی‌‌نامه)». فصلنامۀ پژوهش‌‌های ادبیات تطبیقی. دورۀ 4. شمارۀ 3. صص 167- 197.

پیرانی، منصور. (1397). «بوستان سعدی و ترامتنیت ژنت: پژوهشی در بوستان سعدی با رویکرد ترامتنیت ژنت، از منظر ادبیات تطبیقی». متن‌‌پژوهی ادبی. سال 22. شمارۀ 78. صص 149- 171.

جهاندیده، سینا. (1387). «ساختار و ساخت‌‌آفرینی تخیل». ادب پژوهی. شمارۀ 4. صص 141- 166.

حسین، خالدحسین. (2007م). فی نظریة العنوان: مغامرة تأویلیة فی شؤون العتبة النصیة. دمشق: دارالتکوین للتألیف و الترجمة و النشر.

حسین‌‌زاده، آذین؛ شهپرراد، کتایون. (1397). «از پیرامتن تا پیراترجمه: دریافت ترجمۀ داستان‌‌های دولت‌‌آبادی به زبان فرانسه براساس نظریات ژرار ژنت». فصلنامۀ مطالعات زبان و ترجمه. شمارۀ اول. صص 93- 116.

حسینی، مریم. (1378). «با آهوی کوهی در هزاره روم: معرفی و نقد مجموعه اشعار شفیعی کدکنی (هزار دوم آهوی کوهی)». مجلۀ شعر. شمارۀ 25. بهار. صص 90- 95.

حمداوی، جمیل. (1979). «السیمیوطیقا و العنونة». عالم الفکر الکویت. المجلد 25. العدد 3. صص 111-79.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1385). هزارۀ دوم آهوی کوهی (پنج دفتر شعر). چاپ چهارم. تهران: سخن.

. (1386). زمینه‌‌های اجتماعی شعر فارسی. تهران: اختران‏.

شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی. چاپ دهم. تهران: انتشارات فردوس.

فتوحی، محمود. (1378). «شکل و ساخت شعر شفیعی»؛ سفرنامۀ باران: نقد و تحلیل اشعار شفیعی کدکنی. به کوشش حبیب‌‌الله عباسی. چاپ اول. تهران: نشر روزگار.

الفیفی، عبدالله بن أحمد. (1426). حداثة النص الشعری فی المملکه العربیة السعودیة: قرائه نقدیة فی تحـولات المشهد. الإبداعی. ط 1. ریاض: النادی الأدبی بالریاض.

گرجی، مصطفی؛ میری، افسانه. (۱۳۸۸). «بررسی و تحلیل نام‌‌های اشعار قیصر امین‌‌پور». مجلۀ جستارهای ادبی. شماره ۱۶۷. زمستان ۱۳۸۸. صص ۱۰۴-۸۸.

نامورمطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌‌ها». پژوهشنامۀ علوم انسانی. شمارۀ 56. صص 83- 98.

هیاس، خلیل شکری. (2010). القصیدة السیر ذاتیة: بنیة النص و تشکیل الخطاب. الاردن: عالم الکتب الحدیث.

یحیاوی، رشید. (1998). الشعر العربی الحدیث: دراسة فـی المنجـز النّصـی. أفریقیـا الشـرق: الـدار البیضـاء.

Genette, G. (1982). Palimpsestes, la littérature au second degré. Paris, France: Seuil.

H.Hock, Leo. (1981). la marquee du titre, dispositifs sémiotiques d̒ une pratique textuelle, mouton publishers, The Hague, Paris, Newyork.