بررسی اثر اقلیم بر فرایند هوازدگی سنگ‌ها (مطالعه موردی: حوزه آبخیز تالار)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 14، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 42، تیر 1401، صفحه 249-263   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.70604.1064

نویسندگان

قربان وهاب زاده^{* 1}؛ شمیم احمدی²

¹دانشیار گروه آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

²دانشجوی دکتری آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

چکیده

رسالت این مقاله تعیین انواع و شدت هوازدگی و مناطق موفوژنیتک با توجه ‌به اقلیم حاکم در حوزه آبخیز تالار استان مازندران است. به علت موقعیت خاص استان مازندران و واقع‌شدن بین دریا و سلسله جبال البرز، تنوع اقلیمی از جنوب به شمال در حوزه آبخیز تالار حاکم است. از طرف دیگر در حوزه آبخیز تالار هوازدگی سنگ‌ها با هیچ روشی مطالعه نشده است؛ درنتیجه شناخت دقیقی از نوع فرایند هوازدگی و مناطق مورفوژنیک در این حوضه وجود ندارد. به‌منظور پهنه‌بندی وضعیت هوازدگی و مناطق ژئومورفوژنتیک بر اساس مدل‌های لویس پلتیر، داده‌های اقلیمی شامل: میانگین بارش و دمای سالانه ۸ ایستگاه هواشناسی که دارای داده و طول دوره آماری 1345 - 1395 بودند، از سازمان هواشناسی تهیه شد و در پایگاه‌داده در محیط Arc GIS ثبت گردید. سپس روند دما و بارش حوضه آبخیز تالار مربوط به هر ایستگاه تعیین گردید. در ادامه رژیم‌های هوازدگی و مورفوژنتیکی در آبخیز تالار از روی نمودارهای مربوط تعیین گردیدند. پس از تعیین ارزش وزنی به آن‌ها، در پایگاه‌داده ثبت و نقشه‌های مربوط در محیط Arc GIS تولید شد. نتایج نشان داد حوزه آبخیز تالار ازنظر مورفوژنتیکی در سه منطقه نیمه‌خشک، ساوان و معتدل قرار می‌گیرد. در این میان بیشترین مساحت مربوط به منطقه ساوان (50%) و کمترین به منطقه معتدل (15%) است. ازنظر وضعیت هوازدگی، سه نوع هوازدگی شیمیایی متوسط، مکانیکی کم و خیلی کم در حوزه آبخیز تالار اتفاق می‌افتد که هوازدگی شیمیایی متوسط دارای بیشترین مساحت (56%) است.

کلیدواژه‌ها

حوزه آبخیز تالار؛ رژیم‌های هوازدگی؛ مدل پلتیر؛ مناطق مورفوژنتیک

مراجع

اسدی‌نلیوان، ا؛ محسنی ساروی، محسن؛ سور، انورا؛ دسترنج، علی؛ طائی، سیاوش؛ 1392. تعیین مناسب‌ترین روش تجری برآورد SDR با استفاده از مدل EPM و خصوصیات فیزیکی حوزه، مطالعه موردی حوزه آبخیز قورچای. استان گلستان. فصلنامه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب. سال 3. شماره 10. صص 28-19.

http://www.waterjournal.ir/article_70601.html

بهزادیان، فاطمه؛ 1396. بررسی اشکال مورفوکلیماتیک و طبقه‌بندی مناطق مورفوکلیماتیک در مجموعه کوهستانی قله برد مریوان با استفاده از مدل پلتیر. پایان‌نامه ارشد. دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی. گروه جغرافیای طبیعی. دانشگاه محقق اردبیلی. راهنما عقیل مددی.

https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/534590d2bdf30b4561e695304619be9b

جعفری اقدم، مریم؛ جهان‌فر، علی؛ صادقی، منصور؛ 1391. پهنه‌بندی فرایندهای هوازدگی حوضه رودخانه جاجرود با استفاده از مدل پلتیر. چهارمین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا. ص 1-11.

https://civilica.com/doc/152441/

حسین‌زاده، محمدمهدی؛ عمادالدین، سمیه؛ نامجو، فخرالدین؛ 1394. پهنه‌بندی و واکاوی فرایندهای هوازدگی در حوضه قره‌سو گرگان. فصلنامه جغرافیای طبیعی. سال 8. شماره 92.1-18.

20.1001.1.20085656.1394.8.29.1.2

حنفی، علی؛ 1393. بررسی نقش اقلیم روی فرایندهای هوازدگی سنگ‌ها بر اساس مدل‌های پلتیر در ایران. مجله سپهر اطلاعات جغرافیایی. شماره 89. دوره 23. صص 67-71.

                             http://www.sepehr.org/article_13058.html

خوش‌اخلاق، فرامرز؛ شمسی‌پور، علی‌اکبر؛ مقصودی، مهران؛ مرادی، محمدامین مقدم؛ 1393. پهنه‌بندی و واکاوی فرایندهای هوازدگی در غرب دشت مرکزی زاگرس. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 11. صص 32-99.

10.22067/geo.v3i3.30169

دهقان آبکنار، شیوا؛ حسینی، سید مرتضی؛ اسماعیلی قلزوم، حسین؛ خدابخشی، قربانعلی؛ مهردادی، ناصر؛ 1393. اندازه‌گیری بقایای سموم کشاورزی ارگانوکلره در رودخانه‌های استان مازندران از طریق دستگاه ECD GC پس از پیش تغلیظ به روش استخراج فاز جامد. نشریه محیط‌شناسی. دوره 40. شماره 3(71). صص 765-773.

10.22059/jes.2014.52219

سلحشور، مریم؛ محمدی، طاهره؛ اسدی نیلوان، امید؛ 1394. مطالعه شدت و تیپ هوازدگی و فرسایش مناطق مختلف مورفوکلیماتیک ایران با مدل پلتیر و تانر. دومین همایش ملی صیانت از منابع طبیعی و محیط‌زیست. دانشگاه محقق اردبیلی. اسفند.                                                                        https://civilica.com/doc/491319/

شرکت سهامی آب منطقه‌ای گیلان؛ 1388. مطالعات بهینه‌سازی اطلس منابع آب حوزه‌های مازندران و شرق گیلان، رودخانه‌های بین سفیدرود و قره‌سو. جلد 1. بخش 1. صص 276-277.             https://www.glrw.ir/st/77

معتمد، احمد؛ 1399. زمین‌شناسی عمومی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص 9.

 https://press.ut.ac.ir/book_201.html

مقصودی، مهران؛ خوش‌اخلاق، فرامرز؛ حنفی، علی؛ روستا، ایمان؛ 1389. پهنه‌بندی فرایندهای هوازدگی سنگ‌ها بر اساس مدل‌های پلتیر در شمال غرب ایران. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. 42(74). 35-46.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=125021

وهاب‌زاده کبریا، قربان؛ صابری، عارف؛ 1400. تأثیر پارامترهای اقلیمی بر هوازدگی سنگ‌ها با استفاده از مدل لویس پلتیر، مطالعه موردی بخشی از جنوب غرب استان آذربایجان غربی. مجله سپهر، اطلاعات جغرافیایی. دوره 30. شماره 118. صص 217-231.                              https://dx.doi.org/10.22131/sepehr.2021.246151    

 

Ahnert F., 1987.aproch to dynamic equilibrium in theorecal simulations of slope development. Earth surface processes.12: 3-15. https://doi.org/10.1002/esp.3290120103

Büdel J., 1937. Eiszeitliche und rezente Verwitterung und Abtragung, im ehemals nicht vereisten Teil Mitteleuropas. Perthes. https:// link.springer.com/ chapter/ 10.1007/ 978-1-349-15508-8_9# chapter-info

Davis W.M., 1894. Physical geography in the university. The Journal of Geology, 2(1): 66-100. 10.1086/606891

Dessert C, Dupré B, François L.M, Schott J, Gaillardet J, Chakrapani G, and Bajpai S., 2001. Erosion of Deccan Traps determined by river geochemistry: impact on the global climate and the 87Sr/86Sr ratio of seawater. Earth and Planetary Science Letters, 188(3-4): 459-474. https://doi.org/10.1016/S0012-821X(01)00317-X

Fowler R, Petersen J., 2003. A Spatial Representation of Louis Peltier’s Weathering, Erosion and Climatic Graphs Using Geographic information Systems(GIS), Advanced GIS II. Spring. proceedings. esri.com/library/usercof/proco4/docs/pap 1752.pdf.

Hack H.R.G.K., 2020. Weathering, erosion, and susceptibility to weathering, In Soft Rock Mechanics and Engineering. Springer, Cham: 291-333. 10.1007/978-3-030-29477-9_11

Peltier L.C., 1950. The Geographic Cycle in Periglacial Regions as it is Related to Climatic Geomorphology. Annals of the Association of American Geographers, 40: 214-236. 10.1080/00045605009352070

Penck A., 1905. Climatic features in the land surface, Am. Jour Sci, 4th ser, vol 19: 165-174. https://doi.org/10.2475/ajs.s4-19.110.165

Stoddart. D.R., 1966. Darwins tmpacton Geomorphology, Ann, Assog, AM. Geoger, 56: 383-698. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.1966.tb00585.x

Tangestani M.H., 2005. comparison of EPM and PSIAC models in GIS for erosion and sediment yield assessment in a semi-arid environment: Afzar Catchment, Fars province, Iran. jornal ofAsian Earth sciences،27(5):585-97. https://doi.org/10.1016/j.jseaes.2005.06.002

Troll C., 1944. Strukturboden, Solifluktion und Frostklimate der Erde, Geol. Rundschau, vol. 34: 545-694. 10.1007/BF01803103