ارزیابی روند توسعه فیزیکی شهر پلدختر به سمت مناطق سیل‌خیز

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 10، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 42، تیر 1401، صفحه 159-174   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.72169.1101

نویسندگان

معصومه اسدی^{* 1}؛ زهرا حیدری²؛ کامیار امامی³

¹گروه علوم اجتماعی (جغرافیا)، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³کارشناسی ارشد هیدروژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی محیطی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یکی از مهم­ترین مخاطرات پیش ­روی نواحی سکونتگاهی، سیلاب است. این مخاطره در طی سال­های اخیر سبب وارد آوردن خسارات جانی و مالی زیادی به نواحی مختلف کشور ازجمله شهر پلدختر شده است. با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش به ارزیابی مخاطره سیلاب و روند توسعه فیزیکی نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق سیل­خیز شهر پلدختر پرداخته شده است. ازاین­رو از نقشه زمین­­شناسی 1:100000 منطقه، مدل رقومی ارتفاعی 5/12 متر و تصاویر ماهواره­ای لندست از سال 1990 تا 2020 هر 10 سال یک تصویر به‌عنوان داده­های تحقیق استفاده شده است. ابزارهای تحقیق شامل ArcGIS، ENVI و IDRISI و مدل­های مورد استفاده نیز شامل مدل تلفیقی منطق فازی AHP و همچنین مدل LCM بوده و در دو مرحله کلی انجام شده است. در مرحله اول، مناطق مستعد وقوع سیلاب با استفاده از مدل منطق فازی مشخص شده و در مرحله دوم نیز روند توسعه نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق سیل­خیز ارزیابی شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، بخش زیادی از محدوده شهری و حاشیه شهری پلدختر ازجمله مناطق غربی آن به دلیل نزدیکی به رودخانه، ارتفاع و شیب کم، دارای پتانسیل سیل­خیزی بالایی است. همچنین نتایج حاصل از ارزیابی روند توسعه نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق سیل­خیز بیانگر این است که در سال 1990، 3/1 کیلومترمربع از نواحی سکونتگاهی شهر پلدختر (معادل 7/86 درصد) در منطقه با پتانسیل سیل­خیزی زیاد و خیلی زیاد قرار داشته است که این میزان در طی سال­های 2000، 2010 و 2020 به ترتیب به 2/2، 9/2 و 1/4 کیلومترمربع (به ترتیب 6/84، 4/78 و 9/75 درصد) افزایش یافته است. همچنین توسعه نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق سیل­خیز دارای روند افزایشی بوده است که این مسئله بیانگر عدم توجه به پتانسیل سیل­خیزی منطقه در برنامه­ریزی­های مربوط به توسعه فیزیکی مناطق شهری است.

کلیدواژه‌ها

سیلاب؛ توسعه فیزیکی؛ پلدختر؛ مدل LCM

مراجع

پورجعفر، محمدرضا؛ منتظرالحجه، مهدی؛ رنجبر، احسان؛ کبیری، رضا؛ ۱۳۹۱. بررسی روند توسعه فیزیکی شهر جدید سهند و تعیین محدوده­های مناسب به­منظور توسعه آتی آن. مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای. سال ۴.‌ شماره ۱۳. صص ۹۴-۸۱.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=174678

حسینی، سیدموسی؛ جعفربیگلو، منصور؛ گراوند، فاطمه؛ ۱۳۹۴. تعیین پهنه­های سیل­گیر رود کشکان با استفاده از مدل هیدرولیکی به‌منظور کاهش مخاطرات سیل. مجله دانش مخاطرات. دوره ۲. شمار۳.‌ صص ۳۶۹-۳۵۵.

 https://doi: 10.22059/JHSCI.2015.58102

صابری­فر، رستم؛ ۱۳۹۲. مطالعه توسعه فیزیکی شهر بیرجند با معیار مخاطرات. فصلنامه پژوهش­های بوم­شناسی شهری. سال ۳. شماره ۶. صص ۱۰۳-۹۳.

https:// doi: 20.1001.1.25383930.1391.3.6.7.5

علیزاده، امین؛ 1389. اصول هیدرولوژی کاربردی. انتشارات دانشگاه امام رضا (ع). مشهد. چاپ بیستم.

https://www.gisoom.com/book/11153333

غلامی، محمد؛ احمدی، مهدی؛ ۱۳۹۸. ریز پهنه­بندی خطر وقوع سیلاب در شهر لامرد با استفاده از AHP، GIS و منطق فازی. مجله مخاطرات محیط طبیعی. دوره ۸. شماره ۲۰. صص ۱۱۴-۱۰۱.

https:// doi:10.22111/JNEH.2018.22505.1334

قمی­اویلی، فرشته؛ صادقیان، محمدصادق؛ جاوید، ‌امیرحسین؛ سیداحمد، میرباقری؛ ۱۳۸۹. شبیه­سازی پهنه­بندی سیل با استفاده از مدل HEC-RAS (مطالعه موردی: رودخانه کارون حدفاصل بند قیر تا اهواز). نشریه علوم و فنون منابع طبیعی. دوره 5. شماره 1. صص ۱۱۵-۱۰۵.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=119634

قنواتی، عزت­اله؛ احمدآبادی،‌ علی؛‌ صادقی، منصور؛ ۱۳۹۸. جانمایی پهنه­های مستعد ذخیره سیلاب با تاکید بر ویژگی­های فرمی زمین و روش­های تصمیم­گیری چند معیاره مکانی در حوضه­ آبخیز قمرود. مجله هیدروژئومورفولوژی. شماره ۱۸. سال ۵. صص ۱۵۹-۱۳۹.

https:// doi: 20.1001.1.23833254.1398.6.18.8.7

گنجائیان، حمید؛ 1399. مخاطرات ژئومورفولوژیک مناطق شهری، روش­های مطالعه و راهکارهای کنترل آن. نشر انتخاب. صص 144.

https://www.gisoom.com/book/11628118

 

محمدخان، شیرین؛ گنجائیان، حمید؛ شهری، سمیه؛ عباس­زاده، امیرعلی؛ ۱۳۹۸. پیش­بینی روند توسعه شهری به سمت مناطق مخاطره­آمیز با استفاده از تصاویر چندزمانه (مطالعه موردی: شهر مریوان). مجله سپهر. دوره ۲۸. شماره ۱۱۰. صص ۱۱۷-۱۰۷.

https://doi.org/10.22131/sepehr.2019.36615

محمودزاده، حسن؛ باکویی، مائده؛ ۱۳۹۷. پهنه­بندی سیلاب یا استفاده از تحلیل فازی (مطالعه موردی: شهر ساری). مجله مخاطرات محیط طبیعی. دوره 7. شماره ۱۸. صص ۶۸-۵۱.

https:// doi:10.22111/JNEH.2018.19885.1238

مددی، عقیل؛ پیروزی، الناز؛‌ آقایاری، لیلا؛ ۱۳۹۷. پهنه­بندی خطر سیلاب با استفاده از تلفیق روش­های SCS-CN و WLC (مطالعه­ی موردی: حوضه­ی خیاو چای مشکین شهر). مجله هیدروژئومورفولوژی. دوره ۵. شماره ۱۷. صص ۱۰۲-۸۵.

https:// doi: 20.1001.1.23833254.1397.5.17.5.5

مقیمی، ابراهیم؛ 1391. ژئومورفولوژی شهری. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ پنجم. 400 صفحه.

https://www.gisoom.com/book/1848481

مقیمی، ابراهیم؛ صفاری، امیر؛ ۱۳۸۹. ارزیابی ژئومورفولوژیکی توسعه شهری در قلمروی حوضه­های زهکشی سطحی (مطالعه موردی: کلان شهر تهران). مجله برنامه­ریزی و آمایش فضا. دوره ۱۴. شماره ۱. صص ۳۱-۱.

https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-1594-fa.html

نوحه­گر، احمدی؛ کاظمی، محمد؛ قصردشتی روشن، محمد؛ رضائی، پیمان؛ ۱۳۹۱. بررسی تأثیر کاربری اراضی در پتانسیل سیل­خیزی (مطالعه موردی:‌ حوضه آبخیز تنگ بستانک شیراز). فصلنامه پژوهش­های فرساش محیطی. دوره 2. شماره 5. صص ۴۱-۲۸.

fa.html  http://magazine.hormozgan.ac.ir/article-

 

Chini, M., Pelich, R., Pulvirenti, L., Pierdicca, N., Hostache, R., Matgen, P. 2019. Sentinel-1 InSAR Coherence to Detect Floodwater in Urban Areas: Houston and Hurricane Harvey as a Test Case. Remote Sens 11(107). https://doi.org/10.3390/rs11020107

Dandapat, K., Panda, G. 2018. A geographic information system-based approach of flood hazards modelling, Paschim Medinipur district, West Bengal, India. Juornal of Jamba 10 (1). https:// doi: 10.4102/jamba.v10i1.518

Khattak, M. S., Anwar, F., Usman Saeed, T., Sharif, M., Sheraz, K., Ahmed, A. 2016. Floodplain Mapping Using HEC-RAS and ArcGIS: A Case Study of Kabul River. Research Article – Civil engineering 40. pp: 1375-1390. https:// doi: 10.1007/s13369-015-1915-3

Notti, D., Giordan, D., Caló, Fabiana., Pepe, A., Zucca, F., Galve, J. P. 2018. Potential and Limitations of Open Satellite Data for Flood Mapping, Remote Sensing 10. https://doi.org/10.3390/rs10111673

Parhi, P. K. 2018. Flood Management in Mahanadi Basin using HEC-RAS and Gumbel’s Extreme Value Distribution. Journal of The Institution of Engineers (India) 99 (4). pp: 751–755. https:// doi: 10.1007/s40030-018-0317-4

Su,w., Ye, G., Yao, S., Yang, G. 2014. Urban Land Pattern Impacts on Floods in a New District of China. Sustainability 6 (10). pp: 6488-6508. https:// doi: 10.3390/su6106488