نقد روایات تاریخی بر پایۀ شخصیت افراد با تأکید بر آرای سید جعفر مرتضی در کتاب الصّحیح من سیرة النبی الأعظم (ص)

تاریخ و فرهنگ

مقاله 4، دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 106، شهریور 1400، صفحه 87-110   

نوع مقاله: مقاله ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2021.69534.1026

نویسندگان

حمید جلیلیان^{* 1}؛ سیفعلی زاهدی فر²

¹استادیار گروه معارف اسلامی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران

²استادیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

سید جعفر مرتضی عاملی (1364-1441 ق) از سیره‌نویسانی است که در  کتاب  الصّحیح من سیرة النبی الأعظم (ص) انبوهی از روایات تاریخی را مورد نقد و بررسی  قرار  داده است. یکی از روش‌های نقد او نسبت به منقولات تاریخی که کمتر مورد توجه سیره‌پژوهان واقع‌ شده است، توجه به شخصیت و ویژگی‌های روحی – روانی شخصی است که گزارش‌هایی درباره او نقل شده است.
در آثار روان‌شناسی، شخصیت عبارت است از مجموعۀ ویژگی‌های جسمی، روانی و رفتاری که هر فرد را از افراد دیگر متمایز و قابلیت پیش‌بینی رفتار شخص را ممکن می‌کند. عاملی از زاویۀ نظریه‌ای روان‌شناسانه به تحلیل شخصیت افراد نپرداخته بلکه با توجه به مجموعۀ اطلاعات تاریخی دربارۀ هر فرد، ویژگی‌های ثابت رفتاری او را مشخص کرده است و از این راه به سنجش اخبار گوناگون دربارۀ آن فرد پرداخته است. پژوهش حاضر، با تتبّع در کتاب الصّحیح من سیرة النبیّ الأعظم (ص) این شیوۀ نقد عاملی را مورد بررسی قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

سیره‌پژوهی؛ سید جعفر مرتضی عاملی؛ نقد روایات؛ الصّحیح من سیرة النبی الأعظم (ص)

مراجع

قرآن کریم.

ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن محمّد. شرح نهج البلاغة. بی­جا: دار مکتبة الحیاة، 1983.

ابن ابی شیبة، ابوبکر. المصنّف فی الأحادیث والآثار. به­تحقیق کمال یوسف الحوت. الطبعة الأولى. ریاض: مکتبة الرشد، 1409ق.

ابن اثیر، علی بن ابی الکرم. اسد الغابة فی معرفة الصحابة. تهران: مؤسسۀ اسماعیلیان،1380ش.

ابن اثیر، علی بن ابی الکرم. الکامل فی التاریخ. بیروت: دارالصادر، 1385ق.

ابن اسحاق، محمّد. سیرة ابن إسحاق. بی­جا: مکتب دراسات التاریخ و المعارف الإسلامیة،  بی­تا.

ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی. المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم. به­تحقیق محمّد عبد القادر عطا، مصطفى عبد القادر عطا. الطبعة الأولى. بیروت: دار الکتب العلمیة، 1412 ق.

ابن حجاج، مسلم. الجامع الصحیح. به­تحقیق محمّد فؤاد عبد الباقی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی­تا.

ابن حجر عسقلانی، أحمد بن علی. الإصابة فی تمییز الصحابة. بیروت: بی­نا،  1415ق.

ابن سعد، محمّد. الطبقات الکبری. بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

ابن شهرآشوب. محمّد. مناقب آل ابی طالب (ع). قم: المکتبة الحیدریة، 1431ق.

ابن عساکر، علی بن الحسن. تاریخ مدینة دمشق. به­تحقیق علی شیری. بی­جا: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، بی­تا.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. البدایة و النهایة. بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1413ق.

ابن هشام الحمیری، عبدالملک. السیرة النبویة. به­تحقیق محمّد محیی الدین عبد الحمید. قاهرة: مکتبة محمد علی صبیح و أولاده، بی­تا.

ابن همام، عبد الرزاق. المصنّف. به­تحقیق حبیب الرحمن الأعظمی. الطبعة الثانیة. بیروت: المکتب الإسلامی، 1403ق.

بخاری، محمّد بن اسماعیل. الجامع الصحیح. به­تحقیق محمّد زهیر بن ناصر الناصر. الطبعة الأولى. بی­جا: دار طوق النجاة، 1422 ق.

بیضاوی، عبدالله بن عمر. تفسیر البیضاوی (انوار التنزیل و اسرار التاویل). بیروت: دار الفکر، بی­تا.

تستری، محمّد تقی. قاموس الرجال. قم: موسسة النشر الاسلامی، 1410ق.

حاکم نیشابوری، محمّد بن عبد الله. المستدرک علی الصحیحین. بیروت: المکتبة العصریة، 1420ق.

حلبی، علی بن ابراهیم. السیرة الحلبیة. بیروت: دار الکتب العلمیة، بی­تا.

خطیب بغدادی، احمد بن علی. تاریخ بغداد أو مدینة السلام. تحقیق مصطفى عبد القادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417ق.

دیار بکری، حسین بن محمّد. تاریخ الخمیس فی أحوال أنفس النفیس. بیروت: دار الصادر، بی­تا.

ذوالفقاری، حسن. باورهای عامیانه مردم ایران. تهران: نشر چشمه،1394ش.

زبیری، مصعب بن عبدالله. نسب قریش. به­تحقیق لیفی بروفنسال. الطبعة الثالثة. قاهرة: دائرةالمعارف الاسلامیه، بی­تا.

سبحانی، جعفر. فروغ ابدیت: تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرم (ص). قم: بوستان کتاب، 1385ش.

سیوطی، جلال الدین. الدر المنثورفی التفسیر بالمأثور. بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر، بی­تا.

سیوطی، جلال الدین. تاریخ الخلفا. به­تحقیق حمدی الدمرداش. الطبعة الأولى. بی­جا: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1425ق.

صادقی تهرانی، محمّد. الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. قم: شکرانه، 1434ق.

صالحى شامى، محمّد بن یوسف. سبل الهدى و الرشاد فى سیره خیر العباد. به­تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمّد معوض. الطبعه الاولى. بیروت: دار الکتب العلمیه، 1414ق.

طبرسی، فضل بن حسن. مجمع البیان فی علوم القرآن. بی­جا: موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.

طبری، محمّد بن جریر. تاریخ الامم و الملوک. بیروت: موسسة الاعلمی، بی­تا.

عاملی، سید جعفر مرتضی. الصحیح من سیرة النبی الأعظم. الطبعه الاولی، قم: دار الحدیث، 1426 ق.

عروسی حویزی، عبد علی. نورالثقلین. قم: موسسة اسماعیلیان، 1412ق.

قاضی نعمان، محمّد. دعائم الإسلام. چاپ دوم. قم: مؤسسه آل البیت (ع)، 1385ق.

قسطلانی شافعی، احمد بن محمّد. المواهب اللدنیه بالمنح المحمدیة. بی­جا: دار الکتب العلمیة، بی­تا.

قمی، علی بن ابراهیم. تفسیر قمی. قم: دار الکتاب للطباعة و النشر، 1404ق.

کتانی، محمّد عبد الحی. التراتیب الإداریة. بیروت: دار الإحیاء التراث العربی، بی‌تا.

کریمی، یوسف. روان‌شناسی شخصیت. چاپ نهم. تهران: موسسه نشر ویرایش،  1383.

کلینی، محمّد بن یعقوب. الکافی. به­تصحیح علی اکبر غفاری. تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.

متیوز، جرالد، شخصیت‌شناسی به زبان ساده، ترجمۀ سینا رضایی، مجموعۀ  کتاب‌های آموزشی استارت نو.

مجلسی، محمّد باقر. بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء، 1404ق.

معرفت، محمّدهادی. نقد شبهات پیرامون قرآن کریم. قم: موسسه التمهید، 1385 ش.

مقدسی، احمد بن سهل. البدء و التاریخ. بی­جا، 1988.

واقدی، محمّد بن عمر. المغازی. تهران: اسماعیلیان، بی­تا.

هدایت‌پناه، محمّد رضا. زبیریان و تدوین سیره نبوی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391ش.

هیثمی، علی بن ابی بکر. مجمع الزوائد و منبع الفوائد. بیروت: دارالکتب العلمیه، 1408 ق.