اعجاز قرآن در قانونگذاری از جهت انطباق احکام کلی آن بر جزئیات و مسائل نوظهور

علوم قرآن و حدیث

مقاله 6، دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 106، خرداد 1400، صفحه 117-136   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2021.61948.0

نویسنده

سید حسن حسینی^*

استادیار دانشگاه بیرجند

چکیده

اعجاز قرآن جلوه هایی زیبا و ابعادی گسترده دارد. نظر به هریک از ابعاد آن روح و جان را طراوت می بخشد و به ساحل نشینان خود یقین و آرامش را هدیه می کند. یکی از ابعاد اعجاز قرآن، اعجاز در قانونگذاری و وجود مؤلفه های نیرومند در جهت انطباق احکام کلی و راهکارهای اجرایی آن در پاسخگویی به جزئیات و مسائل نو ظهور در بستر زمان است، که در باره این بعد از اعجاز قرآن به گستردگی دیگر ابعاد آن بحث نشده است. هدف پژوهش حاضر، اثبات اعجاز قرآن در بعد قانونگذاری و تحلیل مؤلفه های قرآنی که قدرت انطباق بر مقتضیات زمان با حفظ اصول و قواعد نازل شده بر پیامبر اکرم (ص) را دارند می باشد. از این رو در این پژوهش، راز انطباق پذیری احکام و قوانین کلی قرآن بر جزئیات و مسائل نو ظهور در بستر زمان، با چهار اصل و قاعده قرآنی (سنّت معصومین (ع)، فقاهت و اجتهاد، عناوین ثانوی و عقل) تبیین شده است که این اصول و قواعد، در بستر زمان، راهکارهایی اجرایی هستند به منظور پاسخگویی به مسائل نو ظهور؛ زیرا بشر عادی بدون اتصال به وحی نمی تواند در ابعاد مختلف و در گستره ای عام تعالیمی فراگیر، قابل انطباق بر مقتضیات همه زمانها را ارئه دهد.

کلیدواژه‌ها

اعجاز قرآن؛ قانونگذاری؛ انطباق احکام کلی؛ جزئیات؛ مسائل نو ظهور

مراجع

ابن ادریس حلی، محمدبن احمد، السرائر الحاوی لتحریرالفتاوی، چاپ دوم، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، 1410ق.

ابن بابویه، محمدبن علی، کمال الدین و تمام النعمه، محقق/مصحح، علی اکبر غفاری، چاپ دوم، تهران، اسلامیه، 1395ق.

ابن برّاج، عبدالعزیز، المهذّب، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1406ق.

ابن حبّان، محمد، صحیح ابن حبّان بترتیب ابن بلبان، چاپ سوم، بیروت، مؤسسه الرساله، 1414ق.

ابن حنبل، احمدبن محمد، مسند الامام احمدبن حنبل، محقق، شعیب الارنؤوط؛ عادل مرشد، چاپ اول، بیروت، مؤسسه الرساله، 1421ق.

اصفهانی، شیخ الشریعه، قاعده لاضرر، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، بی تا.

الالبانی، محمد ناصرالدین، صحیح سنن الترمذی، چاپ اول، ریاض، مکتبه المعارف للنشر والتوضیح، 1420ق.

القلمونی الحسینی، رشید رضا، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، قاهره، الهیئه المصریه العامه للکتب، 1990م.

انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، چاپ اول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1419ق.

بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، درالفکر، 1401ق.

بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت، 1420ق.

بنی هاشمی، محمد حسن، توضیح المسائل مراجع، چاپ هفتم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1381ش.

ترمذی، محمدبن عیسی، سنن الترمذی، محقق، احمد محمد شاکر؛ محمد فؤاد عبدالباقی؛ ابراهیم عطوه عوض، چاپ دوم، قاهره، مکتبه ومطبعه مصطفی البابی، 1395ق.

توحیدی، محمدعلی، مصباح الفقهاهه (تقریر ابحاث سماحه آیت الله العظمی السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی)، چاپ اول، قم، داوری، 1377.

حرعاملی، محمد بن الحسن، تفصیل وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.

حکیم، عبدالصاحب، منتقی الاصول (تقریرا لابحاث آیت الله السید محمد حسینی روحانی)، چاپ اول، قم، مطبعه الامیر، 1413ق.

حکیم، محسن، مستمسک العروه الوثقی، چاپ چهارم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1391ق.

حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، چاپ اول، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1420ق.

حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقهاء، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.

خراسانی، محمد کاظم، کفایه الاصول، قم، مؤسسه آل البیت، بی تا.

خلیل، محمود محمد، المسند الجامع، چاپ اول، بیروت، دارالجیل للطباعه والنشر، 1413ق.

خراسانی، محمد کاظم، کفایه الاصول، قم، مؤسسه آل البیت، بی تا.

خمینی، روح الله، الرسائل، چاپ اول، قم، اسماعیلیان، 1410ق.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، چاپ نهم، قم، انتشارات دارالعلم، 1380ش.

خمینی، روح الله، رساله توضیح المسائل، چاپ پنجم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1367ش.

خمینی، روح الله، صحیفه نور، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378ش.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، قم، مکتبه الداوری، 1409ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، قم، انصاریان، 1417ق.

خویی، ابوالقاسم، موسوعه الامام الخویی، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، 1418ق.

زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، چاپ سوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا.

سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ سوم، تهران، کومش، 1373ش.

صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، 1417ق.

طباطبایی، محمدحسین،  المیزان فی تفسیرالقرآن، چاپ دوم، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1394ق.

طبرانی، سلیمان بن احمد،  المعجم الکبیر، محقق، حمدی بن عبدالمجید السلفی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، محقق، چاپ اول، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.

طبری، محمدبن جریر،  جامع البیان، بیروت، دارالمعرفه، 1412ق.

طوسی، محمدبن الحسن، اختیار معرفه الرجال(رجال الکشی)، تصحیح/ تعلیق، حسن مصطفوی، مشهد، انتشارات مرکز تحقیقات و مطالعات دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد، 1348ش.

طوسی، محمدبن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا.

طوسی، محمدبن الحسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چ 3 تهران، المکتبه المرتضویه لإحیاء الاثار الجعفریه، 1387ق.

طوسی، محمدبن الحسن، تهذیب الاحکام، محقق، حسن خرسان؛ علی آخوندی؛ محمد آخوندی، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1364ش.

عاملی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1413ق.

عراقی، ضیاء الدین، مقالات الاصول، محقق، محسن عراقی؛ منذر حکیم، چاپ اول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1414ق.

عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، محقق، رسولی محلاتی، هاشم، بی جا، بی نا، بی تا.

قرطبی، محمدبن احمد، الجامع لاحکام القرآن، محقق، احمد البردونی؛ ابراهیم اطفیش، قاهره، دارالکتب المصریه، 1384ق.

قمی، عباس،  سفینه البحار، چاپ اول، قم، اسوه، 1414ق.

کلینی، محمدبن یعقوب،  الکافی، چاپ  اول، تهران، دارالحدیث، 1430ق.

گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، معرفت قرآنی (یادنگار آیت الله محمدهادی معرفت)، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387ش.

مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه بخش مدنی 2، تهران، سمت، 1385ش.

مشکینی، علی،  اصطلاحات الاصول، چاپ پنجم، قم، نشرالهادی، 1371ش.

مطهری، مرتضی،  مجموعه آثار، قم، صدرا، 1368ش.

معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسه التمهید، 1386ش.

مفید، محمدبن محمد، الاختصاص، محقق/ مصحح، علی اکبر غفاری؛ محمود محرمی زرندی، قم، المؤتمر العالمی الالفیه للشیخ المفید، 1413ق.

مکارم، ناصر، انوارالاصول، تهیه و تنظیم احمد قدسی، چاپ دوم، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، 1428ق.

مکارم، ناصر، القواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع)، 1370ش.

موسوی بجنوردی، محمد، جزوه درسی، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، 1383ش.

موسوی بجنوردی، محمد، مقالات اصولی، چاپ سوم، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1371.

میرداماد، محمدباقر بن محمد، اثنی عشر رساله، بی نا، بی جا، بی تا

نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1365ش.

نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، محقق، عباس قوچانی، چاپ هفتم، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1362.

نراقی، احمد، عوائدالایام، چاپ سوم، قم، مکتبه بصیرتی، 1408ق.

نراقی، احمد، مستند الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، بی‌تا.

نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، 1421ق.