چگونگی تقرر صفات خداوند در ذات او،از دیدگاه قیصری و ملاصدرا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 6، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 115-130   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2021.43341.0

نویسندگان

فرهاد رحیم پور شهماروندی^{* 1}؛ عباس جوارشکیان²؛ سید مرتضی حسینی شاهرودی³

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در این نوشتار سعی شده با روش تحلیلی توصیفی، ابتدا منظور از عینیت صفات با ذات حق همراه با دلایل، بعد عینیت صفات با ذات حق از نظر قیصریبررسی شود و تفاوت قیصری در این مورد با دیگر عرفا بیان ­گردد و بعد از آن عینیت صفات با ذات از نظر ملاصدرا و تفاوت و اشتراک  آن با عرفا از جمله قیصری بررسی شود.
قیصری به عینیت صفات و ذات هم در مقام ذات و هم در صقع ربوبی قائل است. تعین اول عرفای دیگر در نزد قیصری همان مقام واحدیت دیگر عرفا است و مقام احدیت همان مقام ذات حق است. صفات در مقام ذات به صورت اطلاقی وحدت دارند که این وحدت به صورت حیثیت اندماجی در نظر گرفته می­شود در مقابل در صقع ربوبی که تجلی مقام ذات است وحدت به نحو حیثیت شأنی که به صورت اضافه اشراقی است، می­باشد نه اضافه مقولی از جنس ماهیت تا تکثر در ذات به وجود آید.
فهم این مسأله را می­توان به کمک دستگاه فلسفی ملاصدرا در مورد معقولات ثانی فلسفی کمک گرفت که تکثر معقولات به تکثر متن نمی­انجاند. در این دستگاه فلسفی رابطه ذات با صفاتش مانند رابطه وجود با ماهیت است که وجود تقدم بالحقیقه نسبت به ماهیت، و ماهیت تأخر بالمجاز نسبت به وجود دارد. به عبارت دیگر صفات و شئون حق در مقام فهم تأخر رتبی نسبت به حق­تعالی دارند.

کلیدواژه‌ها

قیصری؛ ملاصدرا؛ توحید صفاتی؛ صفات ذاتی؛ صفات اضافی

مراجع

قرآن کریم
سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، انتشارات امیر المؤمنین، قم، 1387.
آشتیانی، سید جلال­الدین، شرح مقدمه قیصری بر فصوص­الحکم، بوستان کتاب، قم، 1380.
ابن­ترکه، صائن الدین علی بن محمد، تمهید القواعد، مقدمه و تصحیح جلال­الدین آشتیانی، پیشگفتار سید حسن نصر، انتشارات فلسفه ایران، بی­جا، 1396ق.
ابن سینا، بوعلی، التعلیقات،‌ مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، قم، 1379.
ابن سینا، بوعلی، الهیات نجات، ترجمه سید یحیی یثربی، چاپ اول، انتشارات فکر روز، 1377.
ابن عربی، فتوحات مکیه، باب73، ترجمه و تعلیق و مقدمه محمد خواجوی، چاپ اول، انتشارات مولا، 1382.
الجاحظ، رسائل، بیروت، دارالمکتبه الهلال، بی­تا،.
جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم شرح حکمت متعالیه، ج9، نوبت چاپ چهارم، مرکز نشر إسراء، 1389.
صدرالدین، محمد شیرازی، اسفار، ج1، انتشارات سلیمانزاده، چاپ چهارم، قم،
صدرالدین، محمد شیرازی، اسفار، ج2، انتشارات سلیمانزاده، چاپ چهارم، قم،
صدرالدین، محمد شیرازی، اسفار، ج6، انتشارات سلیمانزاده، چاپ چهارم، قم، 1390.

 صدرالدین، محمد شیرازی، شواهد الربوبیه، ترجمه جواد مصلح، سروش، تهران، 1366.

 صدر الدین، محمد شیرازی، مبدأ و معاد، ترجمه احمد حسینی اردکانی، چاپ دوم، چاپ معراج، 1381.

صدر الدین محمد شیرازی، مفاتیح الغیب، ترجمه محمد خواجوی، چاپ اول، انتشارات مولی، 1363.

قونوی، صدرالدین، اعجاز البیان فی تفسیر ام­القرآن، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، چاپ اول،  بوستان کتاب، قم، 1381. 

قونوی، صدرالدین، رساله النصوص، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، چاپ اول،  نشر دانشگاهی، تهران، 1362.

قیصری، داوود، رسائل قیصری، تحقیق سید جلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1375.
قیصری، داوود، شرح فصوص حواشی جلوه، چاپ اول، انشارات علمی فرهنگی، تهران، 1375.
قیصری، داوود، شرح قیصری بر فصوص الحکم، ترجمه محمد خواجوی، چاپ اول، انتشارات مولی، 1387.
قیصری، داوود، مقدمه شرح قیصری بر فصوص الحکم، تهران، چاپ اول، انشارات حکمت، 1387.
یزدان پناه، یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم،