ارزیابی ابهامات درباره وجود تاریخی رجب برسی متلکم و عارف شیعی قرن هشتم و نهم

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 24، دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 106، شهریور 1400، صفحه 195-215   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2021.68240.1006

نویسندگان

حبیب الله دانش شهرکی^{* 1}؛ نعمت الله صفری فروشانی²؛ محمد رضا لایقی³

¹دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم

²استاد گروه تاریخ مجتمع امام خمینی(ره)، وابسته به جامعه المصطفی العالمیه

³دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم

چکیده

حافظ رجب بُرسی صاحب کتبی مانند مشارق انوارالیقین، مشارق‌الامان، الدرالثمین، الفین و چندین اثر دیگر است. او بیشتر به اندیشه‌های خاص امام شناختی مبتنی بر ذکر فضائل و مقامات تکوینی اهل بیت علیهم السلام شناخته می‌شود. اطلاعات ما از زندگانی او اندک است. او را از عالمان قرن هشتم و نهم دانسته‌اند. کَفعَمی دهه‌ها پس از مرگ بُرسی نخستین بار از او یاد کرده است. ورود او به آثار ترجمه‌نگارانی همچون افندی و شیخ حرّ، سی صد سال پس از دوره زندگانی‌اش رخ می‌دهد. همۀ آنانی که در مورد بُرسی قلم زده‌اند وجود تاریخی او را امری مسلم انگاشته‌اند. سوال اصلی این پژوهش آن است که آیا می‌توان ابهامات مطرح در وجود تاریخی او را برطرف کرد؟ هدف ما از این پژوهش طرح این ابهامات و ارزیابی آن‌هاست. بر اساس یافته‌ها، هیچ نامی از مشایخ و استادان، شاگردان، مباحثان و فرزندان او وجود ندارد. هیچ معاصری نیز از وی یاد نکرده یا ردّیه‌ای بر او ننگاشته است. بُرسی از کسی به صورت مستقیم روایتی نقل نکرده است. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی بوده و به شیوه کتابخانه‌ای صورت گرفته است. نتیجه آن‌که ابهامات در مورد وجود تاریخی او به قدری است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

ابهامات تاریخی؛ رجب برسی؛ مشارق انوار الیقین؛ کفعمی؛ ریاض العلماء؛ ملاپریشان

مراجع

ابن ابی جمهور احسایی، محمد بن زین الدین، مجلی مرآة المنجی فی الکلام و الحکمتین و التصوف، مقدمه زابینه اشمیتکه، موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1387.

ابن ابی جمهور احسایی، محمد بن زین الدین، جمع الجمع، محقق موسسه ام القری للتحقیق و للنشر، دارالهدی، قم، 1390 .

ابن داود الحلی، حسن بن علی، کتاب الرجال، تحقیق محمد صادق بحرالعلوم، انتشارات الشریف الرضی، قم، 1393ق.

افندی، عبدالله بن عیسی بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، محقق احمد حسینی اشکوری، به اهتمام محمود مرعشی، کتابخانه مرعشی، قم، 1401ق.

امین جبل عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، تحقیق حسن امین، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، 1403ق.

بُرسی، رجب بن محمد بن رجب، مشارق انوار الیقین فی حقائق اسرار امیر المومنین، دار الجوادین، نجف، 1431ق.

تقی الدین کفعمی، ابراهیم بن علی، جنة الامان الواقیة و جنة الایمان الباقیة(معروف به المصباح)، تحقیق حسین اعلمی، موسسة الاعملی للمطبوعات، بیروت، 1414ق.

تقی الدین کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الامین و الدرع الحصین، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1425 ق.

تقی الدین کفعمی، ابراهیم بن علی، مجموع الغرائب و موضوع الرغائب، موسسه فرهنگی انصار الحسین، قم، 1371.

توبلی بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، حلیة الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار علیهم السلام، تحقیق غلامرضا مولانا بروجردی، موسسه المعارف الاسلامیه. قم، 1411 ق.

توبلی بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، ینابیع المعاجز و اصول الدلائل، تحقیق فارس حسون کریم، موسسة المعارف الاسلامیه، قم، 1416 ق.

توبلی بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق بنیاد بعثت، مؤسسۀ البعثه، قم، 1415 ق.

تهرانی، شیخ آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعة(17 جلدی)، دار احیاء التراث، بیروت، 1430ق.

تهرانی، شیخ آقا بزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعة، گردآورنده احمد بن محمد بن حسینی، دار الاضواء، بیروت، 1403ق.

جزایری، نعمت الله بن عبدالله، الانوار النعمانیه، نشر القاری، بیروت، 1429 ق.

جزائری، عبدالله بن نور الدین، الاجازة الکبیرة، مصحح محمد سمامی حائری، مقدمه شهاب الدین مرعشی، اشراف محمود مرعشی،کتابخانۀ عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، قم، 1409ق.

حافظیان، ابوالحسن، «جمع الجمع اشتباهات»، گزارش میراث، دورۀ دوم، ضمیمۀ ش3، 1391، صص50-52.

حر عاملی، محمد بن حسن، امل الامل فی علماء جبل عامل، تحقیق احمد حسینی اشکوری، دارالکتب الاسلامی، قم، 1362.

خوانساری، محمد باقر بن زین العابدین، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، ناشر دهاقانی(اسماعیلیان)، قم، 1390ق.

درایتی، مصطفی، فهرستگان نسخه های خطی ایران(فنخا)،ج6، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران، 1391.

درایتی، مصطفی، فهرستگان نسخه های خطی ایران (فنخا)، ج 35، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران. (1394ش)

دیلمی، محمد بن حسن، ارشاد القلوب، الشریف الرضی، قم، 1371.

رضوی حائری، سید ولی الله، دررالمطالب و غرر المناقب فی فضائل علی بن ابی طالب، محقق محمد حسین نوری، مصحح مکتبة العتبة العباسیة المقدسة، العتبة العباسیة المقدسة، کربلا، 1431 ق.

روحبخشان، عبدالمحمد، پریشان لر، در: دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی(ج13، ص 627-629)، ، مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1384.

شبر، جواد، ادب الطف، دار المرتضی، بیروت، 1409ق.

شیخ بهایی، محمد بن حسین، الحدیقة الهلالیة، تحقیق علی موسوی خراسانی، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، 1411ق.

شیبی، کامل مصطفی، تشیع و تصوف تا آغاز سدۀ دوازدهم هجری، امیرکبیر، تهران، 1387.

شیبی، کامل مصطفی، الفکر الشیعی و النزعات الصوفیة حتی مطلع القرن الثانی عشر الهجری، مطبعة النهضة، بغداد، 1386ق.

طریحی، فخر الدین بن محمد، المنتخب للطریحی فی جمع المراثی و الخطب، تصحیح نضال علی، موسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت،1424ق.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، الکلمات المکنونة، چاپ کنگره فیض، اشراف محمد امامی کاشانی، تحقیق علیرضا اصغری، مدرسه عالی شهید مطهری، تهران، 1387.

قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، مکتبة الصدر، تهران، 1368.

مجلسی اول، محمد تقی بن مقصود علی اصفهانی، روضۀ المتقین، تصحیح موسسۀ دارالکتب الاسلامی، دار الکتب الاسلامی، قم، 1429ق.

مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار علیهم السلام، موسسۀ الوفاء، بیروت، 1403ق.

مختاری، رضا، بُرسی، در: دانشنامه جهان اسلام(ج3،ص 103 - 105)، بنیاد دایرۀ المعارف اسلامی، تهران، 1376.

مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانة الأدب فی تراجم المعروفین بالکنیة او اللقب یا کنی و القاب(9 جلدی)، انتشارات خیام، تهران، 1326.ملا پریشان لر، پریشان­نامه، نسخۀ خطی، کتابخانه ملی، تهران، (شماره نسخه:16775)

Amir-Moezzi, Mohammad Ali. “Al-Durr al-tamīn attribué à Rağab al-Bursī. Un exemple des «commentaires coraniques personnalisés» ši'ites (Aspects de l'imamologie duodécimaine XVI),” Le Muséon, vol. 130, issue 1-2, pp. 207-240. doi: 10.2143/MUS.130.1.3214930 – 2017.Lawson, Todd, “Mashariq anwar al-yaqīn f ī haqa’iq asrar amīr al-mu’minīn (The Dawning Places of the Lights of Certainty in the Divine Secrets connected with the Commander of the Faithful),” in L. Lewisohn (ed.), The Heritage of Persian Sufism, London: Oneworld Publications, 1999, vol. 2, 261-276.