سقوط ولایت ولی بر نکاح باکرۀ رشیده به‌صرف عضل و اثر مترتب بر آن

فقه و اصول

مقاله 1، دوره 54، شماره 4 - شماره پیاپی 131، بهمن 1401، صفحه 9-11   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2020.62639.0

نویسنده

سیف اله احدی^*

استادیار فقه و حقوق اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

ولایت بر نکاح باکرهٔ رشیده مسئله‌ای اختلافی بین فقهای امامیه است. قانون مدنی ایران در این مسئله به پیروی از قول غیرمشهور در مادهٔ 1043 چنین ولایتی را پذیرفته و به‌‌پیروی از نظر اتفاقی فقهای قائل به اعتبار اذن ولی، برآن شده است که هرگاه ولی بدون علتِ موجه، از دادن اجازه مضایقه کند، اعتبار اجازهٔ او ساقط می‌گردد. مسئلهٔ چالشی این است که ولایت ولی در صورت ممانعت توجیه‌ناپذیر، صرفاً در خصوص عضل ساقط می‌شود یا به‌طورکلی و در همۀ امور؟ نویسنده پس از تتبع در ادله و آرای فقها و تحلیل مسئلهٔ مذکور به‌روش تحلیلی‌اسنادی به این باور رسیده است که ثبوت چنین ولایتی صرفاً به‌منظور رعایت مصلحت مولّی‌علیه است و در صورت عضل ولی، عدم‌صلاحیت و خیانت او احراز می‌شود. با استناد به روایات رسیده از امامان معصوم(ع)، مناسبت حکم و موضوع، استدلال به قیاس اولویت و قاعده‌های لاحرج و لاضرر، قدر متیقن از ثبوت حق ولایت، قاعدهٔ اقدام به زیان و اصل استصحاب، می‌توان اذعان یافت که چنین ممانعتی سبب سقوط ولایت به‌طورکلی و استقلال باکرهٔ رشیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عضل ولی؛ نکاح باکرهٔ رشیده؛ ولایت در نکاح؛ سقوط ولایت

مراجع

قرآن کریم

آبی، حسن‌بن‌ابیطالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، چاپ‌سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الاصول، چاپ‌اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق.

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، کتاب من لا‌یحضره الفقیه، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

ابن‌براج، عبد‌العزیزبن‌نحریر، المهذب، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.

ابو‌الصلاح حلبی، تقی‌بن‌نجم، الکافی فی الفقه، چاپ‌اول، اصفهان: کتابخانۀ عمومی امام امیر‌المؤمنین(ع)، 1403ق.

امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران: اسلامی، بی‌تا.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، فرائد الاصول، چاپ‌نهم، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1428ق.

ایزدی‌فرد، علی‌اکبر و حسین کاویار، «جستاری فقهی حقوقی پیرامون عضل در نکاح باکرۀ رشیده»، مطالعات اسلامی فقه و اصول، س43، ش1/87، 1390، ص 68-35

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، به‌تحقیق مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی، چاپ‌اول، قم: الهادی، 1419ق.

بحرانی، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.

تجلیل تبریزی، ابوطالب، التعلیقة الاستدلالیة علی تحریر الوسیلة، چاپ‌اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1421ق.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چاپ‌اول، تهران: کتابخانۀ گنج دانش، 1378.

حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، چاپ‌اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق.

حسینی روحانی، سیدصادق، فقه الصادق(ع)، چاپ‌اول، قم: دار‌ الکتاب-مدرسۀ امام صادق(ع)، 1412ق.

حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، چاپ‌اول، قم: دار التفسیر، 1416ق.

حلی، محمدبن‌حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چاپ‌اول، قم: اسماعیلیان، 1387ق.

خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1412ق.

خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چاپ‌دوم، قم: اسماعیلیان، 1405ق.

خوئی، ابو‌القاسم، مصباح الاصول، چاپ‌اول، قم: مؤسسة احیاء آثار السید الخوئی، 1422ق.

خوئی، ابو‌القاسم، موسوعة الامام الخوئی، چاپ‌اول، قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1418ق.

سبحانی، جعفر، نظام النکاح فی الشریعة الاسلامیة الغراء، چاپ‌اول، قم: بی‌نا، بی‌تا.

سبحانی، جعفر، المحصول فی علم الاصول، چاپ‌اول، قم: مؤسسۀ‌ امام صادق(ع)، 1414ق.

سبحانی، جعفر، درس خارج فقه، 04/08/1392، http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh

سبزواری، عبد‌الاعلی، مهذب الاحکام، چاپ‌چهارم، قم: المنار، 1413ق.

شبیری زنجانی، موسی، کتاب النکاح، چاپ‌اول، قم: مؤسسۀ پژوهشی رأی‌پرداز، 1419ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ‌اول، قم: کتاب‌فروشی داوری، 1410ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ‌هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.

طباطبایی، علی‌بن‌محمد، ریاض المسائل، چاپ‌اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1418ق.

طباطبائی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، چاپ‌دوم، بیروت: اعلمی، 1409ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، چاپ‌اول، تهران: دار ‌الکتب الاسلامیة، 1390ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ‌دوم، بیروت: دار الکتاب العربی، 1400ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الاحکام، چاپ‌چهارم، تهران: دار‌ الکتب الاسلامیة، 1407ق.

عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه، «آثار و گسترۀ اذن ولی در نکاح دوشیزه»، فقه و حقوق خانواده، س14، ش50، 1388، ص88-68.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

علم‌الهدی، علی‌بن‌حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیة، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.

فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة؛ النکاح، چاپ‌اول، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع)، 1421ق.

فاضل مقداد، مقدادبن‌عبد‌الله، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، چاپ‌اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.

فاضل مقداد، مقدادبن‌عبد‌الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، چاپ‌اول، قم: مرتضوی، 1425ق.

فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، چاپ‌دوم، قم: هجرت، 1410ق.

فیومی، احمد‌بن‌محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چاپ‌اول، قم: دار الرضی، بی‌تا.

قطب راوندی، سعیدبن‌هبةالله، فقه القرآن، چاپ‌دوم: قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، 1405ق.

کاشف الغطاء نجفی، حسن‌بن‌جعفر، انوار الفقاهة؛ کتاب النکاح، چاپ‌اول، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء، 1422ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ‌چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1407.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، چاپ‌اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی(ره)، 1406ق.

مجلسی، محمدتقی‌بن‌مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من‌لایحضره الفقیه، چاپ‌دوم، قم: مؤسسۀ فرهنگی اسلامی کوشانبور، 1406ق.

محقق حلی، جعفربن‌حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ‌دوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.

محقق داماد، مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده- نکاح و انحلال آن، چاپ‌اول، قم: بی‌نا، بی‌تا.

محقق داماد، مصطفی، مباحثی از اصول فقه، چاپ‌اول، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1362.

محقق سبزواری، محمدباقربن‌محمدمؤمن، کفایة الاحکام، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1423ق.

محقق کرکی، علی‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ‌دوم، قم: آل‌البیت(ع)، 1414ق.

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ‌اول، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر، 1402ق.

مفید، محمدبن‌محمد، المقنعة، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید(ره)، 1413ق.

مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة؛ کتاب النکاح، چاپ‌اول، قم: مدرسة الامام علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، 1425ق.

نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، به‌تقریر سیدابوالقاسم خوئی، چاپ‌اول، قم: عرفان، 1352.