پارادایم حاکم بر اندیشه اشعری در مؤلفه اعجاز

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 آبان 1400  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2021.69961.1094

نویسندگان

محمد علی انصاری ؛ مرتضی عرب

دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

یکی از مسائل دانش کلام اسلامی، بررسی چیستی کلام الهی بوده است و پیرامون این مقوله، از قرن دوم هجری نظریات چندی توسط متکلمین اسلامی شکل گرفته است. یکی از نظریات مطرح در این حوزه را متکلمانی مطرح کردند که با الگوگیری از فلسفه‌ی افلاطونی و ایده عالم مثال، برای کلام الهی جنبه‌ای مثالی و خارج از عالم ماده در نظر گرفته‌اند. این تبیین فلسفی پس از نظریه پردازی‌هایی که معتزله از آن ارائه دادند در نهایت در قرن چهارم توسط ابوالحسن اشعری تأیید شده و در مقوله فرعی بحث کلام الهی یعنی اعجاز، به نظریه‌ی کلام نفسی بدل شد. در این پژوهش، سعی شده است بر طبق مبانی تاریخ علم و اندیشه، زمینه‌های شکل گیری، سیر تحول و تطور اندیشه کلام نفسی به عنوان اندیشه‌ای فلسفی، مورد بحث و بررسی تاریخی قرار گیرد، روش پژوهش در این تحقیق بر اساس الگوی پارادایمی توماس کوهن بوده و نتیجه حاصل از آن، نشان دهنده این مطلب است که متکلمین معتزلی پس از آشنایی با الگوهای تفکر افلاطونی، با به کارگیری آن‌ها، تبیینی فلسفی از وجود مثالی قرآن کریم ارائه دادند، تا این-که ابوالحسن اشعری در پارادایمی وبژه، خوانش‌های دینی از فلسفه‌ی افلاطونی را به کاربسته و در تقابل پارادایمی اهل حدیث و اهل کلام، به نظریه کلام نفسی در اعجاز قرآن کریم دست یافت.

کلیدواژه‌ها

کلام الهی؛ اعجاز قرآن؛ اشاعره؛ کلام نفسی؛ مثال افلاطونی