وارث ولد زنای فاقد همسر و فرزند در فقه و قانون مجازات اسلامی

فقه و اصول

مقاله 6، دوره 54، شماره 4 - شماره پیاپی 131، بهمن 1401، صفحه 119-133   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2021.72396.1180

نویسندگان

محمدرضا ظفری^{* 1}؛ عادل ساریخانی²

¹استادیار گروه حقوق جزا و جرمشناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه پیام نور ،تهران، ایران

²استاد گروه حقوق جزا و جرمشناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم

چکیده

مشهور فقیهان امامیه بر پایهٔ روایاتی با نفی نسب و توارث بین ولد زنا و والدین طبیعی، وارث او را در صورت نداشتن همسر و فرزند، امام معصوم(ع) یا جانشین او دانسته‌اند و مقنن نیز همین حکم را در مادهٔ 553 قانون مجازات اسلامی، منحصر به دیه اعلام کرده است، درحالی‌که می‌توان از روایات معتبر این باب، خلاف قول مشهور را استنباط کرد. افزون بر آن، ابهام در مفهوم ولد زنا و روش احراز آن، از فقه به قانون مذکور سرایت می‌کند و قاضی را با شبههٔ تشخیص ولد زنا مواجه می‌سازد و لزوماً در پرونده‌های مطروحه، والدین همچنان وارث ولد زنا معرفی خواهد شد؛ پس برای قول مشهور و مادهٔ قانونی مذکور، حتی بر فرض عدم‌نقص در بیان حکم نیز کارایی چندانی متصور نیست، مگر اینکه فقها و به‌تبع آنان قانون‌گذار، با قیودی ابهام حکم و موضوع را مرتفع سازند.

کلیدواژه‌ها

ولد زنا؛ قول مشهور؛ توارث؛ والدین طبیعی

مراجع

قرآن کریم

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، کتاب من لایحضره الفقیه، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، به‌تصحیح جمال‌الدین میردامادی، بیروت: دار صادر، 1414.

احمدی رویین، سیدجمال و حسین ناصری مقدم، «عدم‌ارث‌بری فرزند نامشروع از والدین طبیعی در بوتۀ نقد»، جستارهای فقهی و اصولی، س3، پاییز 1396، صص 37تا63.

خمینى، روح‌الله، تحریر الوسیلة، قم: دار العلم، 1390.

خمینى، روح‌الله، کتاب البیع، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، 1421ق.

خویى، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقى، به‌تقریر میرزاعلی غروی، بی‌جا: بی‌نا، 1418ق.

خویى، ابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، قم: مؤسسۀ احیاء آثار الامام الخوئی، 1418ق.

راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ القرآن، به‌تصحیح صفوان عدنان داودی، دمشق: الدار الشامیه، 1412ق.شبیرى زنجانى، موسى، کتاب نکاح ، قم: رأى‌پرداز، 1419ق.

علم‌الهدی، علی‌بن‌حسین، رسائل الشریف المرتضى، قم: دار القرآن الکریم، 1405ق.

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، حاشیهٔ کلانتر، قم: کتاب‌فروشى داورى،1410ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ‌هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.

صدر حسینی، سیدعلی‌رضا، «دربارۀ اعتبار روایات کتب چهارگانۀ حدیث شیعه»، مجلۀ مقالات و بررسی‎ها،1385،  ش79.

طباطبایی، على‌بن‌محمد، الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع (حدیقة المؤمنین)، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى، 1409ق.

طباطبایی، على‌بن‌محمد، ریاض المسائل، قم: آل‌البیت(ع)، 1418.

طوسى، محمدبن‌حسن،الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، به‌تصحیح حسن موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1390ق.

طوسى، محمدبن‌حسن، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.

طوسى، محمدبن‌حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، چاپ‌دوم، لبنان: دار الکتاب العربی، 1400ق.

طوسى، محمدبن‌حسن، تهذیب الاحکام، به‌تصحیح حسن موسوی خرسان، چاپ‌چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413‍ق.

علم‌الهدی، على‌بن‌حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1415ق.

فاضل لنکرانى، محمد، جامع المسائل، چاپ‌یازدهم، قم: امیر قلم، بی‌تا.

فخر رازی، محمدبن‌عمر، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربیة، 1420ه.ق.

فیومى، احمدبن‌محمدمقرى، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: دار الرضی، بی‌تا.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

قانون مجازات اسلامی مصوب 1392

کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ‌چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.

کیاهراسی، علی‌بن‌محمد، احکام القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1422ق.

گلپایگانى، محمدرضا، الدر المنضود فی احکام الحدود، قم: دار القرآن الکریم، 1412ق.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقى، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، چاپ‌دوم، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1404ق.

محقق حلى، جعفربن‌حسن، نکت النهایة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1412.

محقق کرکی، على‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ‌دوم، قم: آل‌البیت(ع)، 1414ق.

مرتضی زبیدی، محمدبن‌محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر، 1414ق.

مکارم شیرازى، ناصر ، کتاب النکاح، قم: مدرسۀ امام على‌بن‌ابى‌طالب(ع)، 1424‍ق.

موسوی عاملى، محمدبن‌على، مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام، بیروت: آل‌البیت(ع)، 1411ق.

نجفى عراقى، عبدالنبى، المعالم الزلفى فی شرح العروة الوثقى، قم: علمی،1380ق.

نراقى، احمدبن‌محمدمهدى، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم: آل‌البیت(ع)، 1415ق.