ارزیابی و پهنه‌بندی حساسیت وقوع زمین‌لغزش با استفاده از روش آماری در حوضه آبخیز بالیخلی (ایستگاه یامچی)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 42، تیر 1401، صفحه 41-59   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.72256.1103

نویسندگان

فهیمه پورفراش زاده¹؛ صیاد اصغری سراسکانرود^{* 2}

¹دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی

²استاد، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل

چکیده

این پژوهش با هدف تشخیص و تعیین میزان حساسیت وقوع زمین‌لغزش و عوامل زمینه‌ساز آن در حوضه آبخیز بالخیلی واقع در استان اردبیل انجام گرفت. در این راستا، با استفاده از روش ارزش اطلاعاتی (LIM) و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای از قبیل نقشه‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی، مدل رقومی ارتفاع و تصاویر ماهواره‌ای، لایه‌های رستری مربوط به متغیرهای مستقل و متغیر وابسته (سیاهه زمین‌لغزش) تهیه گردید. متغیرهای مستقل شامل ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت شیب، لیتولوژی، بارندگی سالانه، ناهمواری، انحنای زمین، شاخص رطوبت توپوگرافی، شاخص پوشش گیاهی، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه و فاصله از جاده بود. نتایج هم‌پوشی لایه‌های متغیرهای مستقل با لایه متغیر وابسته در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) نشان داد که شرایط رخداد زمین‌لغزش‌ها در ارتفاعات 2400 تا 2800 متر، شیب بالای 40 درجه، جهت شیب شمالی، زمین‌های مقعر، ناهمواری بالا، رسوبات سست و کم‌مقاوم (مارن، شیل و کنگلومرا)، بارندگی‌های 500 تا 550 میلی‌متر، شاخص پوشش گیاهی متوسط (55/0- 35/0)، فاصله کمتر از 500 متری گسل‌ها، فاصله کمتر از 200 متری رودها و فاصله 600 تا 1000 متری از جاده‌ها، بیشتر از سایر جاها مهیاست. در بین متغیرهای مستقل، سه متغیر شیب، ناهمواری و گسل جزو مهم‌ترین عوامل اولیه در وقوع زمین‌لغزش شناخته شدند؛ اما نقشه پهنه‌بندی حساسیت زمین‌لغزش نشان داد که 56 درصد حوضه در طبقات با حساسیت بالا و خیلی بالا واقع شده و نشانگر پتانسیل قابل‌توجه منطقه از نظر خطر حرکات توده‌ای است. در مقابل، 23 درصد حوضه نیز از پتانسیل خطر پایینی برخوردار بود. با توجه به بروز زمین‌لغزش‌ها در مراتع منطقه پیشنهاد شد تا از دخل و تصرف، چرای بی‌رویه دام‌ها و نیز احداث جاده در پهنه‌های مرتعی ممانعت به عمل آید.

کلیدواژه‌ها

زمین‌لغزش؛ حساسیت؛ مدل LIM؛ بالیخلی

مراجع

آرمین، محسن؛ قربان‌نیا خیبری، وجیهه؛ 1398. مدیریت جامع پایش خطر زمین‌‌لغزش. نشریه دانش پیشگیری و مدیریت بحران. ۹ (۲). ۱۷۹-۱۹۲. http://dpmk.ir/article-1-255-fa.html

بابلی مؤخر، حمید؛ شیرانی، کورش؛ تقیان، علیرضا؛ 1397. کارایی تئوری بی‌نظمی سامانه‌های طبیعی در پهنه‌بندی حساسیت زمین‌لغزش مطالعه موردی: حوضه آبخیز رودخانه فهلیان. فصلنامه علوم زمین. 28(109). 200-187. https://www.gsjournal.ir/article_80136.html

بروغنی، مهدی؛ پورهاشمی، سیما؛ زنگنه اسدی، محمدعلی؛ 1397. ارزﯾﺎﺑﯽ ﺧﻄﺮ و ﺧﺴﺎرت زﻣﯿﻦﻟﻐﺰش در ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺨﯿﺰ بقیع به روش‌های فاکتور قطعیت و رگرسیون لجستیک. مجله آمایش جغرافیایی فضا. 8(29). 18-1. http://gps.gu.ac.ir/article_80350.html

چورلی، ریچارد جی؛ شوم، استانلی ای؛ سودن، دیوید ای؛ 1392. ژئومورفولوژی، جلد سوم: فرآیندهای دامنه‌ای، آبراهه‌ای، ساحلی و بادی. ترجمه ابراهمی مقیمی و احمد معتمد. تهران: انتشارات سمت. 455 ص.

حفیظی، محمدکاظم؛ عباسی، بهمن؛ اشتری تلخستانی، احمد؛ 1389. بررسی زمین‌لغزش گردنه صائین اردبیل به منظور تأمین ایمنی راه با روش توموگرافی الکتریکی دوبُعدی و سه‌بُعدی. مجله فیزیک زمین و فضا. 36(1). 28-17. https://jesphys.ut.ac.ir/article_21455.html

خدائی قشلاق، لیلا؛ روستائی، شهرام؛ حجازی، سید اسدا...؛ 1396. ارزیابی روش رگرسیون لجستیک در بررسی پتانسیل وقوع زمین‌لغزش مطالعه موردی: حوضه آبریز رودخانه حاجیلرچای. فصلنامه جغرافیای طبیعی. 10(37). 57-45. https://jopg.larestan.iau.ir/article_538236.html

صدوق ونینی، سید حسن؛ ثروتی، محدرضا؛ نصرتی، کاظم؛ اسدی، میترا؛ قربانی، محمدصدیق؛ 1394. پهنه‌‌بندی زمین‌لغزش در منطقه کاشتر کامیاران برای کاهش مخاطرات. فصلنامه دانش مخاطرات. 2(1). 116-105. https://jhsci.ut.ac.ir/article_53924.html

صمدزاده، رسول؛ 1394. ارزیابی پهنه‌های خطر زمین‌لغزش در جاده اردبیل ـ سرچم. فصلنامه پژوهشهای دانش زمین. 6(3). 33-19. https://esrj.sbu.ac.ir/article_95665.html

عابدینی، موسی؛ قاسمیان، بهاره؛ شیرزادی، عطاا...؛ 1393. مدل‌سازی خطر وقوع زمین‌لغزش با استفاده از مدل آماری رگرسیون لجستیک (مطالعه موردی: استان کردستان، شهرستان بیجار). فصلنامه جغرافیا و توسعه. 12 (37). 102-85. https://dx.doi.org/10.22111/gdij.2015.1821

کرمی، فریبا؛ بیاتی خطیبی، مریم؛ خیری‌زاده، منصور؛ مختاری اصل، ابوالفضل؛ 1398. ارزیابی کارایی الگوریتم ماشین بردار پشتیبان در پهنه‌بندی حساسیت زمین‌لغزش حوضه آبریز اهرچای. جغرافیا و مخاطرات محیطی. ش 32. 17-1. https://dx.doi.org/10.22067/geo.v8i4.83263

مجد باوی، اکبر؛ مومی‌پور، مهدی؛ 1400. پهنه‌بندی مناطق مستعد خطر زمین‌لغزش در محدوده سد شهید عباسپور. جغرافیا و مخاطرات محیطی. 37. 80-65. https://geoeh.um.ac.ir/article_39853.html

محمدی، اقبال؛ سالاری، ممند؛ شیرزادی، هیوا؛ ۱۳۹۰. بررسی فرآیند زمین‌لغزش با تاکید بر زمین‌لغزش‌های بخشی از استان کردستان. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر). 20(79). 65-58.

 http://www.sepehr.org/article_26334.html

مددی، عقیل؛ 1386. علل وقوع و پیامدهای ژئومورفولوژیک زمین‌لغزه 16 خرداد ماه 1384 محور اردبیل- تبریز در گردنه صایین (منطقه آذربایجان، غرب استان اردبیل). تحقیقات جغرافیایی. 23(3). 164-143. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=87061

مقیمی، ابراهیم؛ علوی‌پناه، سیدکاظم؛ جعفری، تیمور؛ 1387. ارزیابی و پهنه‌بندی عوامل مؤثر در وقوع زمین‌لغزش دامنه‌های شمالی آلاداغ (مطالعه موردی: حوضه زهکشی چناران در استان خراسان شمال). فصلنامه پژوهش­های جغرافیای طبیعی. 64. 75-63. https://jphgr.ut.ac.ir/article_26906.html

یمانی، مجتبی؛ محمدی، ابوطالب؛ نگهبان، سعید؛ 1389. پهنه‌بندی زمین‌لغزش در حوضه آبخیز توتکابن با استفاده از مدل‌های کمّی. فصلنامه جغرافیا و توسعه. 8(19)، 98-83. https://dx.doi.org/10.22111/gdij.2010.1110

 

Bai SB, Wang J, Lü GN, Zhou, PG, Hou SS, Xu SN., 2010. GIS-based logistic regression for landslide susceptibility mapping of the Zhongxian segment in the Three Gorges area, China. Geomorphology, 115(1-2), 23-31. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2009.09.025

Froude MJ, Petley DN., 2018. Global fatal landslide occurrence from 2004 to 2016. Natural Hazards and Earth System Sciences, 18, 2161–2181. https://doi.org/10.5194/nhess-18-2161-2018, 2018.

Kalimuthu H, Tan, WN, Lim SL, Fauzi  MFA., 2015. Assessing frequency ratio method for landslide susceptibility mapping in Cameron Highlands, Malaysia. In 2015 IEEE Student Conference on Research and Development (SCOReD) (pp. 93-99). IEEE. https:// ieeexplore. ieee.org/ document/7449440

Mathew J, Jha VK, Rawat GS., 2007. Application of binary logistic regression analysis and its validation for landslide susceptibility mapping in part of Garhwal Himalaya, India. International Journal of Remote Sensing, 28(10), 2257-2275. https:/ /doi.org/ 10.1080/ 01431160600928583

Reichenbach P, Rossi M, Malamud BD, Mihir M, Guzzetti  F., 2018. A review of statistically-based landslide susceptibility models. Earth-Science Reviews, 180, 60-91. https:// doi.org/ 10.1016/ j.earscirev.2018.03.001

Roback K, Clark MK, West AJ, Zekkos D, Li G, Gallen SF, Godt JW., 2018. The size, distribution, and mobility of landslides caused by the 2015 Mw7. 8 Gorkha earthquake, Nepal. Geomorphology, 301, 121-138. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2017.01.030

Sujatha ER, Sridhar V., 2021. Landslide susceptibility analysis: a logistic regression model case study in Coonoor, India. Hydrology, 8(1), 1-18. http://hdl.handle.net/10919/102713

Van Westen CJ., 1995. Statistical Landslide Hazard Analysis. ITC- Publication Number11, ITC, Enschede, The Netherlands. P.82.