تبیین بازتاب‌های هیدروپلیتیک ساخت سد ایلیسو در کشورهای پایین‌دست (عراق، سوریه و ج. ا. ایران)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 11، دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 35، اسفند 1399، صفحه 332-303   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2021.50847.0

نویسندگان

ریحانه صالح آبادی¹؛ افشین متقی^{* 2}؛ مریم تکروستا³

¹دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

²دانشیار گروه آموزشی جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم جغرافیایی، تهران، ایران

³کارشناسی ارشد جغرافیای روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

حوضه­ های آبریز مشترک در ایجاد تنش ­های هیدروپلیتیکی در مناطق مختلف دارای اهمیت روزافزونی هستند. بنابراین توجه به این موضوع و بررسی آن از ابعاد مختلف دارای اهمیت است. زیرا در طی یک دهۀ آینده براساس تغییرات زیست­ محیطی گسترده ما شاهد گسترش روزافزون سدها جهت بهره برداری­ های مختلف از سوی کشورها در مناطق مختلف جهان خواهیم بود. در این مقاله هدف بررسی سد ایلیسو و تأثیرات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی‌فرهنگی و زیست محیطی ساخت سد توسط ترکیه بر کشورهای پایین ­دست رود دجله (عراق، سوریه و ایران) می ­باشد. باتوجه به اینکه در منطقۀ خاورمیانه معاهدات منطقه ­ای جهت بهره­ برداری مناسب از منابع آبی مشترک وجود ندارد، اینگونه اقدامات از سوی کشور ترکیه به عنوان کشور بالادست رود دجله می­تواند زمینه ­ساز بحران­های زیست­ محیطی و... برای کشورهای پایین­ دست و در نتیجه بروز تنش­ ها و حتی جنگ آب در منطقه را تشدید نماید. در این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی به جمع ­آوری داده ­ها از طریق بررسی مقالات فارسی و انگلیسی و ... پرداخته شده است و سپس با استفاده از نرم­افزار Super Decision به بررسی تأثیرات سد بر کشورهای پایین­ دست رود پرداخته شد. یافته­ های تحقیق نشان می­دهد که بروز درگیری­ های سیاسی با وزن 0.11026، نابودی امنیت غذایی با وزن 0.13774، جابجایی جمعیت با وزن 0.09788، خشک شدن تالاب هورالهویزه-هورالعظیم با وزن 0.09843، و نفوذ آب شور به خلیج فارس 0.09337 دارای بیشترین تأثیرپذیری از احداث سد هستند و همچنین این عوامل بیشترین تأثیر را بر افزایش تنش بین کشورهای بالادست و پایین دست در کوتاه مدت خواهد داشت. جهت حل مشکلات و معضلات ناشی از احداث سدها بر روی رودها فرامرزی نیاز به تصویب و تدوین معاهدات منطقه ­ای بین کشورهای حوزه ­های مشترک هستیم.

کلیدواژه‌ها

سد ایلیسو؛ هیدروپلیتیک؛ کشورهای پایین دست؛ نرم‌افزار Decision Super

مراجع

 

1. امیدی، م.، و طاهرخانی، پ. (1390). بررسی ژئوپلیتیک زیست ‌محیطی خلیج ‌فارس با تأکید بر ساخت جزایرمصنوعی. پنجمین کنگرۀ انجمن ژئوپلیتیک ایران، 3 و 4 خرداد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، ایران.
2. بیضایی، ز. (1397). بررسی حقوقی اثرات زیست محیطی ساخت سدهای بزرگ با تاکید بر سد ایلیسوی ترکیه. کنفرانس بین‌المللی مطالعات بین رشته ای در مدیریت و مهندسی، 14 اسفند، مؤسسۀ پژوهشی مدیریت مدبر، تهران، ایران.
3. حافظ‌نیا، م. (190). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک (چاپ دوم). مشهد: انتشارات پژوهشکدۀ امیرکبیر.
4. زرقانی، س. ه.، احمدی، ا، و مرادی، ع. (1396). تغییرات مورفولوژیک رودخانه­های مرزی و نقش آن در تنش­های هیدروپلیتیک. همایش دیپلماسی آب و فرصت­های هیدروپلیتیک غرب آسیا، 8 و 9 اسفند 139، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
5. قائم‌مقامی، س.(1396). بحران آب و آب‌­های جاری فرامرزی ترکیه و امنیت ملی و محیط زیست ایران. فصلنامۀ مطالعات منافع ملی، 2(7)، 117-97.
6. قوام، س. (1389). اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل (چاپ شانزدهم). تهران: سمت.
7. مویر، ر. (1379). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی (د. میرحیدر، و ر. صفوی، مترجمان). تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
8. نواری، ع. (1397). ساخت و راه‌اندازی سد ایلیسو در ترکیه و پدیدۀ ریزگردها در ایران: اولویت اصول مرتبط با حقوق بین‌الملل محیط‌زیست. مطالعات حقوقی، 10(14)، 219-261.
9. هاگت، پ. (1379). جغرافیا ترکیبی نو (جلد دوم). تهران: انتشارات سمت.

 

10. Abdul Hamid, H. (2013). A study on the concept of international river in international water law and its applications in Nile Basin agreements. African Perspectives, 11(39), 41-46.
11. Ahmad Qureshi, W. (2017). Equitable apportionment of shared transboundary river waters: A case study of modifications of the industry waters Treaty, San Diego. San Diego International Law Journal, 199, 200-240.
12. Ahunbay, Z., & Balkiz, O. (2009). Outstanding universal value of Hasankeyf and the Tigris valley. Ankara, Turkey: Doga Dernegi. Retrieved 2009, November 5, from http://m-h-s.org/ilisu/upload/PDF/2009/unesco-antrag.pdf
13. Assies, (2010). The limits of state reform and multiculturalism in Latin America: Contemporary illustration. In R. Boelens, D. Getches, & A. Guevara-Gil (Eds.), Out of the mainstream: Water Rights, Politics and Identity (pp. 27-56). London: Earthscan.
14. Barandat, J., & Kaplan, A. (1998). International water law: Regulations for cooperation and the discussion of the international water convention. In W. Scheumann, & M. Schiffler (Eds), Water in the Middle East: Potential for conflicts and prospects for cooperation (pp. 11-30). Berlin: Springer.
15. Birnie, P., & Boyle, A. (2002). International law and the environment. New York, NY: Oxford University Press.
16. Correia, F. N., & Silva, J. E. (1999). International framework for the management of transboundary water resources. Water International, 24(1), 86–94.
17. Degefu, D. M., He, W., Yuan, L., & Zhao, J. (2016). Water allocation in transboundary river basins under water scarcity: A cooperative bargaining approach. Water Resource Management, 30(1), 4451–4466.
18. Dilleen, O. (2019). Turkey’s dam-building could create new Middle East conflict. Retrieved from https://www.maritime-executive.com/editorials/turkey-s-dam-building-could-create-new-middle-east-conflict
19. General Directorate of State Hydraulic Works. (2009). Turkey water report, Ankara, Turkey. Retrieved 2009, September 29, from dsi.gov.tr/ english/ pdf_files/ TurkeyWaterReport.pdf
20. (2006). Independent review of the Environmental Impacts Assessment Report (EIAR) 2005 on the future Ilisu dam (Turkey). Kastanienbaum, Switzerland. Retrieved 2009, November 1 from http://m-h-s.org/ilisu/upload/PDF/Analysen/HydrolGutD8_20EAWAG_Ilisu_02.2006.pdf
21. Eberlein, C., Drillisch, H., Ayboga, E., & Wenidoppler, T. (2010). The Ilisu dam in Turkey and the role of export credit agencies and NGO networks. Water Alternatives, 3(2), 291-312
22. Epiney, C. A. (2000). Völkerrechtliche Aspekte des Staudammprojekts Ilisu (Türkei). Freiburg
23. (2002). Fırat Yumuşakkabuklu Kaplumbağası (Rafetus euphraticus) – Dünü. Bugünü ve Yarını.- T. C. Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, (Hazırlayan: Doç.Dr. Ertan Taşkavak, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi).
24. Glassner, M. (1993). Political geography. New York: John Wiley.
25. Gleick, P.H., & Heberger, M., (2013). Water brief 4: Water conflict chronology. In P. H. Gleick, Cooley, & M. J. Cohen (Eds.), The world’s water, 2008–2009: The biennial report on freshwater resource (pp. 173–219) Washington, DC: Island Press.
26. Government of Iraq. (2002). Position paper indicating Iraq's position on the utilization of the Tigris river waters. Baghdad, Syrian.
27. Internal Displacement Monitoring Center (IDMC). (2017). Case study series: Dam displacement. Retrieved from https://www.internal-displacement.org/
28. International Law Association. (1967). The Helsinki rules on the uses of the water of international river. London: International Law Association.
29. The International Union for Conservation of Nature (IUCN). (2004). 2004 IUCN Red List of Threatened Species. Retrieved from http:// www. iucnredlist. org
30. Janabi, H. (2009). Oral communication at Ilisu Summit in Berlin. 28 May 2009.
31. Kiliç, D. T., & Eken, G. (2004). Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi: Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları. Güncellemesi. Doğa Derneği, Ankara.
32. Kurdish Human Rights Project. (2002). Downstream impacts of Turkish Dam construction on Syria and Iraq: Joint report of fact-finding mission to Syria and Iraq. Turkey: Kurdish Human Rights Project the Ilisu Dam Campaign the Corner House.
33. Madani K., & Lund J. R. (2012). California’s Sacramento-San Joaquin Delta conflict: From cooperation to chicken. Journal of Water Resources Planning and Management, 138(1), 90–99.
34. McCaffrey, S. (2007). The law of international watercourses. Oxford: Oxford University Press.
35. S. (2010). The law of international watercourses (2^nd ed). Oxford: Oxford University Press.
36. Memduh, K., & Murat Çavus, l. (2018). Effect of Normal and shear interaction stiffnesses on three-dimensional Viscoplastic Creep behaviour of a CFR Dam. Hindawi Advances in Civil Engineering, 2018, 1- 17.
37. Morvaridi, (2004). Resettlement, rights to development and the Ilisu Dam, Turkey. Development and Chang, 35(4), 719-741.
38. Qin, J., Fu, X., Peng, Sh., Xu, Y., Huang, J., & Huang, S. (2019). Asymmetric bargaining model for water resource allocation over transboundary rivers. International Journal of Environment Resources Public Health, 16(10), 17-33.
39. Rahaman, M. (2009). Principles of international water law: creating effective transboundary water resources management. International Journal of Sustainable Society, 1(3), 1-17.
40. Rogers, S., & Crow-Miller, B. (2017). The politics of water: A review of hydro political frameworks and their application in China. Wiley Interdisciplinary Reviews: Water, 4(6), e1239.
41. Ronayne, M. (2005). The cultural and environmental impact of large dams in Southeast Turkey, Galway: National University of Ireland.
42. Salman, M. A. S. (2007). The Helsinki rules, the UN watercourses convention and the berlin rules: Perspectives on international water law. Water Resources Development, 23(1), 625–640.
43. Saracoglu, (2009). Exclusive recognition: The new dimensions of the question of ethnicity and nationalism in Turkey. Ethnic and Racial Studies, 32, 640-658.
44. Schroeder-Wildberg, E. (2002). The 1997 International Watercourses Convention – Background and Negotiations. Germany: Technical University of Berlin.
45. Soloman, E. (2018). Why water is a growing faultline between Turkey and Iraq. Hasankeyf.
46. De Stefanoa, L., Petersen-Perlman, J. D., Sproles, E. A., Eynar, J., & Wolf, A. T. (2017). Assessment of transboundary river basins for potential hydro-political tensions, Global Environmental Change, 45, 35–46
47. Celal, T. (2009). The Munzur valley and the problem of Dams, Tunceli Solidarity commission and Dersim Initiative, Istanbul 2009.
48. UN Watercourses Convention. (1997). Convention on the Law of the Non-navigational Uses of International Watercourses-1997 (New York, 1997). Retrieved from https://unece.org/environment-policy/water/un-watercourses-convention
49. Unver, O. (2000). The Southeastern Anatolia Project (GAP): An overview. In Water and development in Southeastern Anatolia: Essays on the Ilisu Dam and GAP, Proceedings of a seminar held at the Turkish Embassy in London.
50. Wang, D., & Hejazi, M. (2011). Quantifying the relative contribution of the climate and direct human impacts on mean annual streamflow in the contiguous United States. Water Resources Research, 47(10), doi: 10.1029/ 2010W R010283.
51. Warner, J. F., & Wester, J. (2014). Hoogesteger Struggling with scales: revisiting the boundaries of river basin management. Wiley Interdisciplinary Reviews: Water, 1, 469-481.
52. Warner, J. (2004). Working with Buzan: The Ilisu Dam as a security issue. London: SOAS/King´s College London.
53. Wilson, R. (2012). Water-shortage crisis escalating in the Tigris-Euphrates Basin.  Future Directions International. Retrieved from http:// futuredirections. org. au/ wpcontent/ uploads/ 2012/ 08/ FDI_ Strategic_ Analysis_ Paper_-_28_August_2012(1).pdf.
54. Wolf T., Kerstin, S., & Marcia, F. (2003). Conflict and cooperation within international river basins: The importance of institutional capacity. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/245767420
55. Worster D. (1985). Rivers of empire: Water, aridity and the growth of the American West. New York: Pantheon Books.