مدیریت اقلیمی فضاهای باز محلات شهری از طریق کنترل تناسبات پوسته‌ای

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 17، شهریور 1401، صفحه 137-166   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.72067.1087

نویسندگان

ریحانه مسگران کرمانی^{* 1}؛ سید مجید مفیدی شمیرانی²؛ نیلوفر نیک قدم³

¹دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

³گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

عدم توجه معماری و شهرسازی معاصر به محیط زیست و سازگاری با اقلیم منطقه، مشکلات زیست محیطی فراوانی به همراه داشته است. هدف این پژوهش در راستای حل بخشی از مسئله، دستیابی به تناسبات حاکم بر پوسته‌های فضای باز محلات شهری است که ویژگی‌های منحصر به فردی در راستای همسازی با اقلیم منطقه خود دارند. بافت قدیم شهر یزد از بهترین الگوهای معماری همساز با اقلیم گرم و خشک ایران است که آموزه‌های آن می‌تواند دستورالعمل‌های مناسبی جهت معماری و شهرسازی معاصر به طراحان دهد. لذا سه محله از بافت تاریخی شهر یزد به عنوان نمونه‌های پژوهش انتخاب شدند. این پژوهش از نوع کاربردی و روش شناسی آن توصیفی-تحلیلی است که به روش کتابخانه‌ای و برداشت میدانی انجام گرفته است. شیوه تحقیق و تجزیه و تحلیل داده‌ها ترکیبی از دو روش کیفی و کمی بوده، که ابتدا ویژگی‌های هندسی پوسته‌های 143 پلاک از گذرها، ورودی‌ها و میدان‌های اصلی محلات برداشت شده و مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند و با مقایسه و تحلیل نتایج آن، تناسبات پوسته‌ها در این اقلیم، بدست آمدند. نتایج نشان می‌دهد که متوسط ارتفاع و متوسط عرض پوسته میدان‌ها بیشتر از گذرها و ورودی‌ها، نسبت ارتفاع به عرض پوسته میدان‌ها 1 به 7/5 و در گذرها 1 به 39 ، عرض پوسته میدان‌ها حدود 6 برابر و در گذر 39 برابر ارتفاع می‌باشد. یافته‌ها حاکی از وجود نسبت‌ها و روابطی در پوسته‌ها است که تحت تأثیر ویژگی‌های اقلیمی منطقه گرم و خشک ایران قرار دارند و می‌توان آنها را در فضاهای باز محلات شهری مدیریت کرد.

کلیدواژه‌ها

اقلیم گرم و خشک؛ تناسبات پوسته‌ای؛ فضای باز محلات شهری؛ مدیریت اقلیمی؛ یزد

مراجع

1. پاکزاد، ج.، و اسدی خوانساری، ح. (1397). راهنمای طراحی فضای شهری. تهران: انتشارات شهیدی.
2. پوردیهیمی، ش. (1390). زبان اقلیمی در طراحی محیطی پایدار، جلد 2، کاربرد اقلیم شناسی در برنامه ریزی و طراحی معماری. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
3. توسلی، م. (1391). ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری.
4. حکمت نیا، ح.، و انصاری، ژ. (1391). برنامه‌ریزی مسکن شهر میبد با رویکرد توسعه‌ی پایدار. علمی پژوهشی، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 79، 191-207.
5. دفتر مقررات ملی ایران. (1399). مبحث 19 مقررات ملی. تهران: وزارت راه و شهرسازی.
6. سفلایی، ف.، شوهیان، م.، و مفیدی شمیرانی، س.م. (1395). حیاط های سنتی ایرانی به عنوان اصلاح کننده اقلیم با در نظر گرفتن جهت، ابعاد و تناسبات. مرزهای پژوهش معماری، 238-235.
7. ضیابخش، ر.، شریفیان بار فروش، ش.ریا، و مفیدی­شمیرانی، م. (1393). معیارهای شاکله بوم شهر دیدگاه نظریه‌پردازان. علمی‌پژوهشی، مجله باغ نظر، 11(31)، 81-73.
8. کامیابی، س.، و احمدی، ر. (1392). بررسی شاخص‌های آسایش حرارتی ساختمان در شهر مشهد. کنفرانس ملی، معماری و شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی ‌تا شهر پایدار.
9. مفیدی شمیرانی، س. م.، و مضطرزاده، ح. (1394). ارزیابی معیارهای کالبدی پایداری درمحله‌های شهری (با تکیه بر اقلیم گرم و خشک‌ ایران). علمی ‌پژوهشی، مجله معماری و شهرسازی آرمان­شهر، 15(4)، 276-261.
10. نیلسـن،‌ اچ .جی.( 1395). تهویه طبیعی راهنمای طراحـی اقلیمی مناطق گرم. تهران: نشر خاک.
11. هادیان پور، م.، مهدوی نژاد، م ج.، بمانیان، م ر.، حق شناس، م. (1393). ظرفیت‌سنجی به‌کارگیری پوسته‌های دوجداره در طراحی معماری اقلیم گرم و خشک ایران به منظور کاهش مصرف انرژی (نمونه موردی شهر یزد). علمی پژوهشی، مجله هنرهای زیبا، 19(5)، 29-38.

 

12. Albatayneh, A., Alterman, D., Page, A., & Moghtaderi, B. (2016). Assessment of the thermal performance of complete buildings using adaptive thermal Elsevier. Procedia Social and Behavioral Sciences, 216, 655 – 661.
13. Felix, M., & Elsamahy, E. (2017). The efficiency of using different outer wall construction materials to achieve thermal comfort various climatic zones. International conference of renewable energy. Energy Procedia, 115, 321-331.
14. Keshtkaran, P. (2011). Hormonization between climate and architecture in vernacular heritage (case study: Yazd, Iran). International Conference on Green Buildings and Sustainable Cities. Elsevier. Procedia Engineer., 21.428-438.
15. Korniyenko, s. (2015). Evaluation of Thermal Performance of Residential Building Envelope. Procedia Engineering, 117, 191-196.
16. Leo Samue, D. G., Dharmasastha, K., Shiva Nagendra, S. M., & Prakash Maiya, M. (2017). Thermal comfort in traditional buildings composed of local and modern construction materials. International sustainable environment Journal, 6(2), 463-475.
17. Soflaei, F., Shouhian, M., & Mofidi Shemirani, S.M., (2016). Traditional Iranian courtyards as microclimate modifiers by considering orientation, dimensions, and Frontiers of Architecrurel Research.
18. Tabarsa, M. , & Naseri, Y. (2017). The role of contextualism in architectural design of museums. History Culture and Art Research Journal, 6(1), 354-365.
19. Wikipedia, (2021). Yazd. https://en.wikipedia.org/wiki/Yazd.
20. Zhun, Yu. (2012). Mining Hidden Knowledge from Measured Data for Improving Building Energy Performance. PhD thesis, Concordia University.