تحلیل اثر عوامل اقلیمی و خشکسالی بر روی رواناب ورودی و خروجی به دشت خوزستان در حوضه کارون

آب و توسعه پایدار

مقاله 6، دوره 8، شماره 3 - شماره پیاپی 21، آذر 1400، صفحه 43-54   

نوع مقاله: پژوهشی بنیادی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v8i3.2102.1020

نویسندگان

زهرا سعیدی فر¹؛ محمد خسروشاهی^{* 2}؛ عادل جلیلی³؛ سمانه رضوی زاده⁴؛ فاطمه درگاهیان⁴؛ سمیرا زندی‌فر⁴؛ سکینه لطفی نصب اصل⁴؛ آزاده گوهردوست⁵؛ سارا تیموری⁶؛ محمد فیاض⁷

¹دکترای بیابان زدایی، بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

²دانشیار بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

³استاد بخش تحقیقات گیاه‌شناسی، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

⁴استادیار بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

⁵محقق بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

⁶استادیار بخش تحقیقات صنوبر، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

⁷استادیار بخش تحقیقات مرتع، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

طی سال‌های اخیر جریانات خروجی از حوضه کارون بزرگ به‏ خصوص در محدوه‌ درون استان خوزستان با افت شدیدی رو به ‏رو شده است. هدف از این مطالعه بررسی اثر عوامل اقلیمی و خشکسالی بر روی رواناب ورودی و خروجی حوضه کارون در دو بخش درون استان خوزستان و محدوده حوضه در خارج استان بود. نتایج نشان دهنده شروع تغییرات نامطلوب عوامل اقلیمی طی دو دهه آخر این مطالعه می‌باشد به‌طوری‌که طی این دوره به‏ خصوص ده سال اخیر مطالعه شاهد کاهش زیادی در میزان بارش نسبت به دهه قبل آن در حوضه کارون رخ داده است.. تغییرات دماهای میانگین، حداقل و حداکثر، تبخیر و خشکسالی نیز طی دو دهه اخیر افزایشی بوده است. همچنین نتایج مربوط به میزان اثر پارامترهای اقلیمی بر دبی حوضه کارون بزرگ نشان داد در محدوده داخل استان خوزستان 83 درصد تغییرات دبی خروجی توسط پارامترهای اقلیمی (به‏ترتیب شامل بارش، خشکسالی و دمای حداکثر) تحت تأثیر قرار گرفته است و در محدوده حوضه در خارج استان خوزستان 82 درصد تغییرات دبی، ناشی از پارامترهای اقلیمی (به‏ ترتیب شامل بارش، دمای حداکثر و خشکسالی) می‌باشد. این درحالی‏ است که جریانات سطحی حوضه طی دهه اخیر نسبت به سایر دهه‌ها شرایط بحرانی‌تر داشته است و در خارج استان خوزستان (ورودی به استان) کاهش حدود 27 درصدی و در داخل استان و خروجی حوضه کاهش 44 درصدی داشته است. با توجه ‏به اثر کم و بیش یکسان اقلیم بر هردو محدوده می‌توان این تغییرات و کاهش شدید را به وجود عامل دیگری از جمله مدیریت سرزمین و عوامل انسانی نسبت داد.

کلیدواژه‌ها

دبی؛ خوزستان؛ دما؛ شاخص خشکسالی پالمر؛ خروجی حوضه

مراجع

انصاری، م.، نوری، ج، و فتوحی، س. 1395. بررسی روند تغییرات دما، بارش و دبی با استفاده از آزمون ناپارامتری من کندال (مطالعه موردی: حوزه آبخیز رودخانه کاجو استان سیستان و بلوچستان). مجله تحقیقات آبخیزداری، 14(3): 152-158.
خسروی، م.، دوستکامیان، م.، میرموسوی، ح.، بیات، ع.، و بیگرضایی، ا. ١٣٩٣. طبقه‏ بندی دما و بارش در ایران زمین با استفاده از روش‏های زمین آمار و تحلیل خوشه ‏ای: فصلنامه برنامه‏ ریزی منطقه ‎ای، 4(13): 121-132.
خلیلی، ک.، احمدی، ف.، بهمنش، ج. و وردی‌نژاد، و. 1391.  بررسی تأثیر تغییر اقلیم بر روی دمای هوا و جریان رودخانه شهرچای واقع در غرب دریاچه ارومیه با استفاده از تحلیل روند و ایستایی. مجله علمی کشاورزی علوم مهندسی آبیاری، 35(4): 97-108.
خورشیددوست، ع.م. و شیرزاد، ع.ا. 1393. بررسی و تحلیل بارش‏ های ناحیه شمال ایران با استفاده از تحلیل خوشه‏ای و تجزیه تابع تشخیص. جغرافیا و برنامه ‏ریزی، 18(49): 101-118.
صمدی، ز. و مساح بوانی، ع. 1387. معرفی روش ‏های شبکه عصبی مصنوعی و SDSM به منظور کوچک مقیاس کردن آماری داده‏ های دما و بارندگی. سومین کنفرانس مدیریت منابع آب ایران. دانشگاه تبریز، تبریز.
عزتی، م.، شکوهی، ع.، لنگرودی، و.، سینگ. ج. پ.، و نوری، م. 1397. بررسی روند تغییرات دما و بارش و اثر آن بر پتانسیل منابع آب ورودی به سد طالقان. تحقیقات آب و خاک ایران، 49(4): 705-716. 
عساکره، ح. و دوستکامیان، م. 1396. ناحیه‌بندی اقلیمی آب قابل بارش جو ایران‌زمین. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 20(58): 181-202.
منتظری، م. و بای، ن. 1391. پهنه بندی اقلیم ناحیه خزری با استفاده از روش های آماری چند متغیره. مجله تحقیقات جغرافیایی، 27(2): 77-90.
واعظی هیر، ا.، ساری صراف،. ب و والائی، ا. 1395. بررسی علل کاهش جریان در رودخانه‌های شاخص جنوب‌شرق دریاچه ارومیه. فضای جغرافیایی، 16(53): 123-150.

Abatzoglou J.T., Barbero R., Wolf J.W. and Holden Z. 2014. Tracking interannual streamflow variability with drought indices in the Pacific Northwest, US. Journal of Hydrometeorology, 15:1900-1912.
Abatzoglou J.T., Dobrowski S.Z., Parks S.A. and Hegewisch K.C. 2018. Terraclimate, a high-resolution global dataset of monthly climate and climatic water balance from 1958-2015. Journal of Scientific Data, 5: 170191.
Amemiya T. 1980. Selection of regressors. International Economic Review, 21: 331-354.
Azami M., Sharifi H. and Alvandpur S. 2020. Evaluating the relationship between information literacy and evidence-based nursing and their impact on knowledge and attitude of nurses working in hospitals affiliated to Kerman University of Medical Sciences on medication errors. Journal of family medicine and primary care, 9(8): 4097–4106. 
Chen Y., Xu C., Hao X., Li W., Chen Y., Zhu C. and Ye Z. 2009. Fifty-year climate change and its effect on annual runoff in the Tarim River Basin. China. Quaternary International, 208(2): 53–61.
Darnius O. and Tarigan G. 2018. Simulation method of model selection based on Mallows’ Cp Criteria in linier regression. Journal of Physics: Conference Series, 1116(2): 022008.
Dibike Y.B. and Coulibaly P. 2005. Hydrologic impact of climate change in the Saguenay watershed:comparison of downscaling methods and hydrologic models. Journal of Hydrology, 307: 145-163.
Fowler H.J., Kilsb C.G. and Stunell J. 2007. Modeling the impacts of projected future climate change on water resources in north-west England. Hydrology and Earth System Sciences, 11(3): 1115-1126.
Kundzewicz Z., Merz B., Vorogushyn S., Hartmann, Heike & Duethmann, Doris & Wortmann, M. & Huang, Shaochun & Buda, Su & Jiang, Tianqi & Krysanova, Valentina. 2014. Analysis of changes in climate and river discharge with focus on seasonal runoff predictability in the Aksu River.
Ling H., Xu H. and Fu J. 2013. High- and low-flow variation in annual runoff and their response to climate change in the headstreams of the Tarim River, Xinjiang, China. Hydrological Process, 27: 975–988. 
Makridakis S., Wheelwright S.C. and Hyndman R.J. 1998. Forecasting methods and applications, New York, Wiley. Journal of the American Statistical Association, 94(445): 345-346.
Ostertagova E. 2012. Modelling using Polynomial Regression. Procedia Engineering, 48(2012): 500-506.
Palmer W.C. 1957. Drought a normal part of climatic. In. Weekly Weatherand Crop Bulletin, 44: 6–8.
Sankarasubramanian A., Vogel R.M. and Limburner J.F. 2001. Climate elasticity of stream flow in the United States. Water Resour. Res., 37(6): 1771-1781.
Sellinger E.C., Stow C.A., Lamon E.C. and Qian S. S. 2008. Recent Water Level declines in the Lake Michigan-Huron System. Enviromental Science & Technology, 42: 367–373.
Sembiring O. and Manurung A. 2019. Model selection in regression linear: a simulation based on akaike’s information criterion. Journal of Physics Conference Series, 1321:022085. 10.1088/1742-6596/1321/2/022085.