از «استاره»ی فارسی تا «اسطوره»ی عربی؛ واکاوی ریشه‏شناسی و نشانگری «اسطوره

زبان و ادبیات عربی

مقاله 4، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، شهریور 1400، صفحه 63-77   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jallv13.i2.2103-1033

نویسنده

بهار صدیقی^*

استادیارگروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

هدف نگارنده از نگارش جستار پیش رو، به دست دادن انگاره‌ای تازه است پیرامون ریشه‏شناسی واژه‏ی «اسطوره» و در پیوند با «استاره»ی فارسی، «استر» عبری و «عستر»/ «عشتر» / «عثتر» سامی-آرامی و با کاربست روش ریشه‌شناسی تاریخی-تکاملی زبان. دربارۀ اسطوره، گونه‌های آن در ادبیات ملل و کنشگری آن در رشته‏هایی مانند روانشناسی، ادبیات، نقد، ادیان و تاریخ و نیز درباره‏ی پیوند اسطوره با میثولوژی یونانی و واژگانی مانند story یا history، انگاره‏های گوناگونی پیشنهاد شده است ولی انجام پژوهشی از این دست از آن‏رو گریزناپذیر می‏نماید که در هیچ‌یک از پژوهش‏های انجام شده، دیدگاهی مشخص و قاطع پیرامون ریشه‏شناسی اسطوره، نشانگری و دلالت راستین آن در آغاز و جایگاهش در ایران باستان و به ‏ویژه پیوندش با واژگان فارسی‏تبار همسان دیده نمی‏شود. طرح این مسأله هم گاه با بازشناسی بینش اندیشگانی غرب به «اسطوره» در یک رویکرد تاریخی-تکاملی پوزیتیویستی و در سیر تاریخ گرایانۀ داروینیستی خواهد بود. دستاوردهای این پژوهش نشان می‏دهد بدانسان که تاریخ با ستاره و ستاره‏شناسی پیوندی ناگسستنی دارد «اسطوره‏ها» نیز ستاره‏نگاشته‏هایی هستند بازگوکننده‏ی بودگی ستارگان و اختران ایستا در پگاه تاریخ و ثبت کنندۀ پیدایش اختران و ستارگانِ در گردش از زبان انسان سنّتی و هم ازاین‌روست که اسطوره‏ها در نمونه‏های بسیاری از ستارگان و آفریده‏های آسمانی خورشیدزاد، ماه‏زاد یا ستاره‏زاد سخن می‏گویند و از خانه‏ی آسمانی خدایان و زیگورات‏هایی که سرای همیشگی خدایان نامیرای جاویدان است. این نشانگری به‌روشنی در نام‌گذاری شهر ساخته‏ی کیومرث یعنی «بابِل: باب+اِل/ ایل» به معنای دروازه‏ی خداوند دیده می شود.

کلیدواژه‌ها

ریشه‏شناسی؛ اسطوره؛ استاره؛ عثتر؛ گاه‏شماری ستارگان

مراجع

      قرآن کریم

1. آذران، حسین. (۱۳۸۲). واژه‎های ایرانی در زبان سوئدی. تهران: بلخ.
2. ابن منظور، محمدبن مکرم .(1414). لسان العرب،المجلد4. بیروت: دار صادر.
3. الیاده، میرچا.(1378). اسطوره ی بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی.تهران: قطره.
4. امیری، رضا.(1388). هویت هرمس، مؤسس جاودان‏خرد. دوره‏ی جدید. شماره‏ی 4. پرتال جامع علوم انسانی.
5. اونامونو –میگِل. دِ.(1360). درد جاودانگی، ترجمة بهاء الدین خرّمشاهی. تهران: امیرکبیر.
6. بربریان، مانوئل.(1376). جستاری در پیشینة دانش کیهان و زمین در ایران‏ویچ. تهران: بلخ.
7. بنونیست، امیل.(1354). دین ایرانی برپایه‏ی متن‏های مهم یونانی، برگردان : بهمن سرکاراتی. تهران: فرهنگ.
8. بهار، مهرداد.(1376). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
9. البیرونی، أبوریحان.(1923). الآثار الباقیة عن القرون الخالیة. بغداد: مکتبة المتنبی.
10. حسینی زبیدی، مرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. ج6 . بیروت: دار الفکر.
11. الحمد، محمد عبدالحمید.(1999). التأثیر الآرامی فی الفکر العربی. دمشق: دار الطلیعة الجدیدة.
12. رجبی، پرویز. (1397). هزاره‏های گمشده. ج1. تهران: توس.
13. سوّاح، فراس. (1399). نخستین کنجکاوی خرد، پژوهشی در اساطیر شامات و میانرودان. برگردان. صدیقی، بهار. حیدریان شهری، أحمد رضا .تهران: جامی.
14. صدیقی، بهار.(1395). پژواک اندیشه‏های بشری، رویکردی نوین به واژه‏شناسی و برابریابی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
15. ضیمران، محمد. (1389). گذار از جهان اسطوره به فلسفه. تهران: هرمس.
16. طریحی، فخر الدین محمد.(1387). مجمع البحرین. تحقیق: حسینی اشکوری،أ. بی‌جا: مکتبة المرتضویة.
17. علی، جواد.(1993). المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام. بغداد: جامعة بغداد.
18. کاپلستون، فردریک. (1368). تاریخ فلسفه، یونان و روم، ج1. برگردان: جلال مجتبوی. تهران: سروش.
19. کدر، جرج. (2013). معجم آلهة العرب قبل الإسلام. بیروت: دار الساقی.
20. گرین،راجر لنسلین (1366). اساطیر یونان. ترجمة عباس آقاجانی. تهران: سروش.
21. گاتری. (1375). تاریخ فلسفة یونان. ج1. برگردان: مهدی قوام صفری.تهران: فکر روز.
22. گرین،اجر لنسلین (1366). اساطیر یونان، از آغاز آفرینش تا عروج هراکلس. برگردان: عباس آقاجانی تهران: سروش.
23. لوی. برول،لوسین.(1389). کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده. ترجمة یدالله موقن .تهران: هرمس.
24. محرر، ایرج.(1384). پیوند واژه های لری با دیگر زبان‏های آریایی. تهران: بلخ.
25. مصاحب، غلامحسین.(1387). دائرۀ المعارف فارسی. ج3. تهران: امیرکبیر.
26. مصطفوی، حسن. (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. ج8. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
27. معصومی، غلامرضا. (1388). دایره المعارف اساطیر و آیین‌های باستانی جهان جلد اول. تهران: سوره مهر .
28. هاگرتی، ألکساندر.(1377). جهان اسطوره شناسی. ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.
29. .