تحلیلی بر مؤلفه‌های تبیین‌کننده‌ حس تعلق مکانی در محلات نوبنیاد شهری (مطالعه موردی: محله‌ی یاغچیان تبریز)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 14، شهریور 1400، صفحه 37-55   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.48011.0

نویسندگان

الهام حاتمی گلزاری^{* 1}؛ علیرضا سلطانی²

¹استادیار گروه معماری، مرکز سردرود، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²استادیار گروه معماری و شهرسازی، مرکز آموزش علمی کاربردی شهرداری تبریز، دانشگاه جامع علمی کاربردی، تبریز، ایران

چکیده

امروزه برنامه‌ریزی و توسعه‌ی شهری روندی پایین به بالا بوده که از مقیاس خرد یعنی محله شروع می‌شود و هدف اولیه‌ی آن، ایجاد مکان‌های (محلات) مطلوب برای زندگی از طریق پیوند انسان با مکان و به عبارتی ارتقای حس تعلق مکانی محسوب می‌گردد. در این راستا، با توجه به اهمیت برنامه‌ریزی و توسعه‌ی محله‌محور در دست‌یابی به توسعه‌ی شهری و نقش تأثیرگذار ارتباط و پیوند انسان با محلات و توسعه‌ی آن، هدف از تحقیق حاضر شناسایی مؤلفه‌های تبیین‌کننده‌ی حس تعلق مکانی در محلات نوبنیاد تبریز(محله‌ی یاغچیان) می‌باشد. روش تحقیق در مطالعه‌ی حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی-تحلیلی می‌باشد که به‌منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل حداقل مجذورات جزئی در نرم‌افزار Warp-PLS استفاده شده است. جامعه‌ی آماری تحقیق نیز ساکنان محله‌ی یاغچیان تبریز (حدود 150000 نفر) می‌باشد که حجم نمونه بر مبنای فرمول کوکران 384 نفر برآورد گردیده و براساس فرمول اصلاح شده‌ی کوکران به تعداد 340 نفر تقلیل یافته است. یافته‌های تحقیق بر مبنای مدل ساختاری حاکی از آن است که در محله‌ی مورد مطالعه مؤلفه‌های تبیین‌کننده‌ی حس تعلق مکانی در وهله‌ی اول تعلق کارکردی: انعطاف‌پذیری، آسایش و جذابیت به ترتیب با ارزش 65/0، 59/0 و 44/0، در وهله‌ی دوم تعلق حسی و عاطفی: سیمای بصری و اجتماع‌پذیری به ترتیب با ارزش 41/0 و 38/0 و در وهله‌ی سوم تعلق مفهومی: هویت و شخصیت مکان، خوانایی و قابلیت ادراک و تصور مکان به ترتیب با ارزش 32/0، 27/0 و 22/0 می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

حس تعلق مکانی؛ محلات نوبنیاد؛ محله‌ی یاغچیان تبریز

مراجع

1. آذری، ن. (1389). شرحی بر مفهوم محله و تغییرات محله‌ای. جستارهای شهرسازی، 9(34)، 44ـ37.
2. بزی، خ.، میرزاپور، س.، و افراسیابی راد، م. ص. (1393). بررسی مقایسه‌ای حس تعلق به مکان در محلات شهر خرم‌آباد. معماری و شهرسازی پایدار، 2(2)، 13-1.
3. بصیری، م، زینالی عظیم، ع، آذر، ع، (1399)، تحلیل عوامل و مولفه‌های حس تعلق به مکان در محلات قدیمی شهر تبریز (نمونه موردی محله اهراب تبریز)، دانش شهرسازی، انتشار آنلاین از 27 اسفند 1399.
4. حاتمی‌گلزاری، ا.، میرزا کوچک خوشنویس، ا.، بایزیدی، ق.، و حبیبی، ف. (1399). بررسی کیفی ماندگاری معماری مجموعه‌ی بازار تبریز از منظر پدیدارشناسی. اندیشه‌ی معماری، 4(7)، 188-172.
5. حسین‌آبادی، س.، سلمانی‌مقدم، م.، و نوری دشتبان، م. (1398). هویت مکانی و عوامل مؤثر بر آن در محلات قدیمی نمونه‌ی مطالعه: محله‌ی کلاه‌فرنگی سبزوار. برنامه‌ریزی فضایی، 9(34)، 110-89.
6. دانش‌پایه، ن.، و حبیب، ف. (1396). معیارهای اصلی شکل‌گیری حس مکان در پهنه‌های توسعه‌ی جدید شهری، مطالعه موردی: منطقه 22 و 4 شهرداری تهران. مطالعات شهری، 6(25)، 30-17.
7. ربانی، ر. (1397). جامعه‌شناسی شهری. تهران: انتشارات سمت.
8. سرمست، ب. (1389). بررسی و تحلیل نقش «مقیاس شهر» در میزان حس تعلق به مکان (مطالعه موردی: شهر تهران). مدیریت شهری، 8(26)، 146-133.
9. عزیزی، م. م. (1385). محله‌ی مسکونی پایدار: مطالعه موردی نارمک. هنرهای زیبا، 27، 46-35.
10. عنانهاد، م.، غلامعلی‌زاده، ح.، و اسدی ملک‌جهان، ف. (1398). سنجش حس تعلق به مکان و حفظ هویت واحدهای مسکونی در محله‌ی شهری، مطالعه موردی: محله‌ی قدیمی ساغریسازان رشت. پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 10(1)، 88-73.
11. قاسمی، و.، و نگینی، س. (1389). بررسی تأثیر بافت محلات بر هویت اجتماعی، با تأکید بر هویت محله‌ای در شهر اصفهان. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(7)، 136-113.
12. کاملی، م.، و عظمتی، ح. (1400)، بررسی میزان ارتباط حس تعلق به مکان و سطح امنیت اجتماعی شهروندان، مطالعه موردی: شهر قم. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 21(61)، 241-258.
13. مظلومی، س. م. (1389). تأثیرپذیری ابعاد حس مکان از ادراکات ذهنی در محله‌های مسکونی شهری. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 1(3)، 150-131.
14. میرزامحمدی، ا..، باقرزاده کثیری، ش.، و زینالی عظیم، ع. (1398). تحلیل طراحی و معماری مجتمع مسکونی پایدار با تاکید بر روان شناسی محیطی از بعد حس تعلق به مکان (مطالعه موردی: برج های آسمان تبریز). اندیشه معماری، 4(8)، 105-119.
15. یزدانی، م.، علیپور، ا.، و محمودی، الف، (1398). بررسی و تحلیل هویت محلات شهری با تاکید بر حس تعلق به مکان (مورد مطالعه: محلات سیزدهگانه حاشیه شهر اردبیل). جامعه شناسی نهادهای اجتماعی، 6(14)، 39 – 9

 

1. Amin, A. (2004). Regions Unbound: Towards a New Politics of Place. Special Issue: The Political Challenge of Relational Space. Geografiska Annaler, Series B: Human Geography, 86(1), 33–44.
2. Betzenhauser, A., & Pauketat, T. R. (2019). 9 Elements of Cahokian Neighborhoods. Archeological Papers of the American Anthropological Association, 30(1), 133–147.
3. Cohen, N. (2017). Moving Places: Relations, Return and Belonging. Emotion, Space and Society, 25, 1-2.
4. Gorgul, E., Luo, L., Wei, S. D., & Pei, C. (2017). Sense of place or sense of belonging? Developing guidelines for human-centered outdoor spaces in China that citizens can be proud of. Procedia Engineering, 198, 517 – 524.
5. Henseler, J., Ringle, C. M., & Sinkovics, R. R. (2009). The use of partial least squares path modeling in international marketing. Advances in International Marketing, 20, 277-320.
6. King, R. (1995). Migrations, globalisation and place. In: Massey, D., Jess, P. (Eds.), A Place in theWorld? Places, Cultures and Globalization. Milton Keynes: Open University Press.
7. Lee, T. H., & Shen, Y. L. (2013). The Influence of Leisure Involvement and Place Attachment on Destination Loyalty: Evidence from Recreationists Walking Their Dogs in Urban Parks. Journal of Environmental Psychology, 33(3), 76- 85.
8. Lewicka, M. (2011). Place attachment: How far have we come in the last 40 years? Journal of Environmental Psychology, 31, 207-230.
9. Mace, A, Tewdwr-Jones, M., (2017). Neighborhood planning, participation and rational choice. Journal of Planning Education and Research, 1-33.
10. Madgin, R., Bradley, L., & Annette H. (2016). Connecting Physical and Social Dimensions of Place Attachment: What Can We Learn from Attachment to Urban Recreational Spaces? Journal of Housing and the Built Environment, 31(4), 677-693.
11. Massey, D. (2004). Geographies of Responsibility. Geografiska Annaler, Series B: Human Geography, 86(1), 5–18.
12. Mitchell, D. (1996). Introduction: Public space and the city. Urban Geography, 17(2), 127–131.
13. Noble, G., & Poynting, S. (2010). White Lines: The Intercultural Politics of Everyday Movement in Social Spaces. Journal of Intercultural Studies, 31(5), 489–505.
14. Qazimi, S. (2014). Sense of place and place identity. European Journal of Social Sciences Education and Research, 1(1), 306-310.
15. Radice, M. (2016). Unpacking Intercultural Conviviality in Multiethnic Commercial Streets. Journal of Intercultural Studies, 37(5), 432–448.
16. Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion.
17. Relph, E. (2009). A Pragmatic Sense of Place. Environmental & Architectural Phenomenology, Kansas State University, Architecture Department, 20(6), 8-19.
18. Sandford, R. (2013). Located futures: Recognising place and belonging in narratives of the future. International Journal of Educational Research, 61, 116-125.
19. Savage, M., Bagnall, G., & Longhurst, B. (2005). Globalization and Belonging. London: Sage.
20. Serra Coch, G. (2019). Neighborhood Mapping and Neighborhood Planning. Columbia: Thesis Master of Science in Urban Planning, the Faculty of Architecture and Planning Columbia University.
21. Vertovec, S. (2009). Transnationalism. London: Routledge.
22. Wan, X. (2014). Wan China’s urbanisation, social restructure. Retrieved from https://cdn.auckland.ac.nz/assets/arts/documents/Wan%20%20China%27s%20urbanisation, %20social%20restructure.pdf.
23. Watson, S. (2006). City Publics: The (Dis) Enchantments of Urban Encounters. London: Routledge.
24. Wilson, F. F. (2016). On Geography and Encounter: Bodies, Borders and Difference. Progress in Human Geography, 1-21.