شناخت عامل‌های اثرگذار بر مسائل شهری ایران با رویکرد عدالت اجتماعی

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 14، شهریور 1400، صفحه 57-76   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.48219.0

نویسندگان

ابوالفضل مشکینی^{* 1}؛ مرتضی نصرتی هشی²

¹دانشگاه تربیت مدرس

²دانشگاه زنجان

چکیده

با شکل­گیری دیدگاه قطب رشد پس از اصلاحات ارضی دهه 40 و همچنین ادامه روند افزایش جمعیت و مهاجرت روستاییان به شهرها بعد از انقلاب، تمرکز سرمایه­گذاری ها به ویژه در شهرهای بزرگ و بی­توجهی به توزیع عادلانه قدرت، ثروت و امکانات در سایر نواحی شهری کشور تشدید شده است. بر این اساس، هدف این پژوهش شناسایی متغیرهای کلیدی و اثرگذار و روابط حاکم میان متغیرها در سیستم شهری ایران به منظور تحقق عدالت اجتماعی طی بازه زمانی کوتاه مدت در افق 1410 است. از این رو، فرآیند پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و بر حسب رهیافت تحقیق، توصیفی-اکتشافی است. داده­ها به کمک تکنیک پویش محیطی و با مشارکت 16 متخصص رشتة برنامه­ریزی شهری در دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی به عنوان اعضای پانل خبرگان گردآوری شده که برآیند آن، شناسایی 21 متغیر اولیه جهت بررسی وضعیت آینده عدالت اجتماعی در شهرهای ایران است. شناسایی متغیرهای اثرگذار و اثرپذیر و روابط  حاکم بر میان متغیرها از روش­ پرکاربرد در آینده پژوهی،  «تحلیل ساختاری»، متغیرها استفاده شده است. نتایج تحقیق مبین آن است، متغیر «آموزش حقوق شهروندی»، در محیط سیستم از ثبات و اثرگذاری بسیار بالایی برخوردار است. همچنین، متغیرهای «ایجاد فرصت برابر» و «دموکراسی شهری» به عنوان متغیرهای دو­وجهی، «توزیع عادلانه قدرت و ثروت» به منزله متغیر ریسک و متغیرهای هدف شامل «تخصیص عادلانه منابع و امکانات» و «استحقاق»، دارای اثرگذاری و اثرپذیری بسیاربالایی هستند. این متغیرها از ظرفیت بسیار زیادی جهت تبدیل شدن به بازیگران کلیدی سیستم جهت تحقق عدالت اجتماعی در شهرهای ایران برخوردار می­باشند.

کلیدواژه‌ها

آینده‌پژوهی؛ عدالت؛ عدالت اجتماعی؛ مسایل شهری ایران؛ میک مک

مراجع

1. احدنژاد رِوِشتی، م.، موسوی، م.ن.، محمدی حمیدی، س.، و ویسیان، م. (1395). بررسی و تحلیل عدالت اجتماعی در برخورداری از خدمات شهری (موردمطالعه: دسترسی به خدمات آموزشی مقطع راهنمایی شهر میاندوآب). مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 1(4)، 51-33.
2. احمدیان، ر.، فتحعلی بیگلو، م.، و ژاله رجبی، پ. (1395). روش ها و فنون کاربردی در طراحی شهری و برنامه ریزی شهری منطقه ای. تهران: انتشارات آذرخش.
3. بندرآباد، ع.، و خلیجی، م.ع. (1397). سنجش عدالت اجتماعی با رویکرد توسعه پایدار (نمونه موردی: مناطق شهری تبریز). فصلنامه شهر پایدار، 1(1)، 89-77.
4. تقوی، م. (1392). مقدمه‌ای بر آینده‌پژوهی: روش‌شناسی آینده‌پژوهی (جلد پنجم). تهران: ناشر مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
5. جائوتسی، م.، و ساپیو، ب. (1395). آخرین پیشرفت­ها در روش­شناسی­های آینده­نگاری؛ ترجمه سینا فقیه، محمدامین فقیه و فرهاد نظری زاده، تهران: انتشارات مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
6. حاتمی­نژاد، ح.، حسینی، ح.، و جوانبخت، م. (1397). عدالت فضایی درایران. مشهد: انتشارات پاپلی.
7. حاتمی­نژاد، ح.، و شورچه، م. (1393). شهر و نظریه انتقادی (با تأکید بر آراء و آثار دیوید هاروی). تهران: انتشارات پرهام نقش.
8. خاکپور، ب.، و باوان پوری، ع. (1388). بررسی و تحلیل نابرابری سطوح توسعه­یافتگی مناطق شهری مشهد. مجله دانش و توسعه، 27، 202-182.
9. خزایی، س.، و حسینی گلکار، م. (1394). جستارهایی در باب آینده­پژوهی. تهران: انتشارات مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
10. داداش پور، ه.، علیزاده، ب.، و رستمی، ف. (1393). گفتمان عدالت فضایی در شهر. تهران: انتشارات آذرخش.
11. رحیمی، ل.، و نقی زاده، م. (1395). تجلی عدالت اجتماعی در ساختار شهر اسلامی(محله)، مجله هویت شهر، 2(10)، 20-13.
12. رهنما، م.ر.، و حسینی، م. (1395). کاربرد نرم­افزارهای آینده­پژوهی در مطالعات شهری. مشهد: انتشارات مرکز پژوهش­های شورای اسلامی شهر مشهد.
13. زیاری، ک.، ربانی، ط.، و ساعدموچشی، ر. (1396). آینده­پژوهی: پارادایمی نوین در برنامه­ریزی با تأکید بر برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای (مبانی، مفاهیم، رویکردها و روش­ها). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
14. سامرز، س. (1393). مانند یک آینده‌پژوه فکر کنید؛ ترجمه فرنگیس الیاسی، انتشارات دارخوین.
15. ستاوند، م.ه.، حاجی زاده، ف.، و یغفوری، ح. (1398). واکاوی فضایی مناطق شهری شیراز از منظر عدالت اجتماعی با تأکید بر خدمات عمومی. مجله تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 19(52)، 192- 171.
16. شکویی، ح. (1395). اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا (جلد اول). تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
17. شکویی، ح. (1398). دیدگاه های نو در جغرافیای شهری (جلد اول). تهران: انتشارات سمت.
18. طالبیان، ح.، مولایی، م.م.، و قراری، ف. (1396). تحلیل ساختاری به روش میک مک فازی در آینده نگاری راهبردی (مطالعه موردی: آینده پژوهی ایران 1394). دو فصلنامه آینده پژوهی ایران، 1(2)، 103-75.
19. فخرایی، م.، و کیقبادی، م. (1393). نگاهی به روش­های آینده­پژوهی: معرفی شش تکنیک مهم و پرکاربرد در آینده­پژوهی. تهران: ناشر آینده­پژوه.
20. کلانتری، م.، مشکینی، ا.، پیری، ع.، و زرّین کاویانی، ع. (1398). تحلیل ساختاری موانع توانمندسازی اجتماع محور در مناطق اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله بان­برز شهر ایلام). فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، 10(36)، 32-21.
21. مشکینی، ا.، امیرحاجلو، ا.، و زنگانه، ا. (1396). تبیین نابرابری در توسعه صنعت گردشگری با نگاهی به ایران. مجله پژوهش های جغرافیای انسانی، 49(4)، 789-769.
22. مشکینی، ا.، رضاعلی، م.، و رضائی، م. (1396). تحلیلی بر برنامه ریزی و رابطه میان عدالت شهری و سرمایه اجتماعی در محله های شهر فردوسیه، شهرستان شهریار. مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، 8(31)، 186-165.
23. مشکینی، ا.، لطفی، ص.، و احمدی کردآسیابی، ف. (1393). ارزیابی عملکرد مدیریت شهری در عدالت فضایی میان نواحی شهری (مطالعه موردی: شهر قائمشهر). فصلنامه برنامه­ریزی و آمایش فضا، 18(2)، 174-153.
24. مشکینی، ا.، و تردست، ز. (1398). اثرگذاری مشارکت در توانمندسازی سکونتگاه های مسأله دار شهری (مطالعه موردی: محله بانبرز ایلام). فصلنامه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 1(46)، 161-147.
25. ملکشاهی، غ.، و وکیلی، ص. (1396). بررسی توزیع خدمات عمومی بر اساس عدالت اجتماعی (موردشناسی: شهر سقز). مجله جغرافیا و آمایش شهری-منطقه­ای، 25، 170-140.
26. ناظمی، ا. (1394). مبانی آینده پژوهی و روش های آن؛ تألیف سعید خزایی، امیر ناظمی، امیرهوشنگ حیدری، عزیز علیزاده و حامد کاشانی، تهران: انتشارات مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
27. نصرتی هِشی، م. (1396). آینده پژوهی در بافت فرسوده شهری (مطالعه موردی: ناحیه یک، منطقه 9 شهر تهران)، پایان­نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر حسین حاتمی نژاد و به مشاوره دکتر احمد پوراحمد، دانشکده جغرافیا، گروه جغرافیا انسانی، دانشگاه تهران.
28. ودایع خیری، ر.، و رضائی، م. (1395). عوامل تأثیرگذار بر کیفیت زندگی شهروندان با نقش میانجیگری عدالت اجتماعی (مطالعه موردی: شهر فردوسیه-شهرستان شهریار). فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، 6(24)، 244-231.

 

29. Aborisade, R. A. (2020). The insecurity of inequality in Africa: A review of recent developments. KIU Journal of Social Sciences, 6(1), 255-266.‏
30. Cao, M., & Hickman, R. (2020). Transport, social equity and capabilities in East Beijing. In Handbook on Transport and Urban Transformation in China. Uk: Edward Elgar Publishing. pp. 317-332.
31. Chakrabarti, A. (2019). Research into design for a connected world(Proceedings of ICoRD, 2). Singapore:
32. Ghaedrahmati, S., Khademalhoosini, A., & Tahmasebi, F. (2018). Spatial analysis of social justice in city of Isfahan, Iran. Annals of GIS, 24(1), 59-69.‏
33. Israel, E., & Frenkel, A. (2018). Social justice and spatial inequality: Toward a conceptual framework. Progress in Human Geography, 42(5), 647-665.‏
34. Kim, H., Marcouiller, D. W., & Choi, Y. (2019). Urban redevelopment with justice implications: The role of social justice and social capital in residential relocation decisions. Urban Affairs Review, 55(1), 288-320.
35. Kuhn, H. (2020). Reducing Inequality Within and Among Countries: Realizing SDG 10—A Developmental Perspective. Singapore: Springer.‏
36. Łabędzka, J. (2016). An extraction of key variables for long-term trends using a modified cross-impact matrix. Problemy Eksploatacji, 1, 55-63.
37. Moellendorf, D. (2018). Cosmopolitan justice. Routledge.‏
38. Naku, D. W. C. (2020). Bridging economic inequality gap in developing countries: A diagnosis of obstacles and opportunities in the context of Uganda. Journal of Poverty, Investment and Development, 5(1), 1-11.‏
39. Paya, A. (2018). Critical rationalism as a theoretical framework for futures studies and foresight. Futures, 96, 104-114.‏
40. Rahman, M. (2020). Four years of SDGs in Bangladesh: Non-state actors as delivery partners. Bangladesh:‏ Centre for Policy Dialogue (CPD).
41. Seghers, J. (2020). Whatever It Takes: A rapid and massive increase in aid is needed to save millions of lives and bring our divided world together amid the coronavirus pandemic. ‏Uk: Oxfam.
42. Slaughter, R. A. (2020). Futures Studies as a Quest for Meaning. World Futures Review, 12(1), 26-39.‏
43. Suddendorf, T. (2017). The Emergence of Episodic Foresight and Its Consequences. Child Development Perspectives, 11(3), 191-195.‏
44. Alvaredo, F., Chancel, L., Pikkety, T., Saez, E., & Zucman, G. (2018). World Inequality Report. USA: Harvard University press.