بررسی و رتبه‌‏بندی امنیت آبی محدوده‌‏های مطالعاتی استان خراسان جنوبی به کمک تحلیل خاکستری

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 3، دوره 8، شماره 3 - شماره پیاپی 21، آذر 1400، صفحه 11-22   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v8i3.2105.1049

نویسندگان

مهدی بهارشاهی^{* 1}؛ حسین خزیمه‌نژاد²؛ ناصر نیک‌نیا³؛ عباس خاشعی سیوکی²

¹دانشجوی کارشناسی‌ارشد آبیاری و زهکشی، گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

²دانشیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

³دکترای مهندسی منابع آب، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

چکیده

در استان خراسان جنوبی کمبود آب از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیت‏‌های اقتصادی در دهه‌‏های آینده به‏‌شمار می‏‌رود. در این استان مانند سایر نقاط کشور هنوز استفاده مطلوب از آب به شکل یک فرهنگ جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است؛ به همین جهت دستیابی به تعادل نسبی در زمینه عرضه و تقاضای آب یک اصل اساسی و ضروری است. این مهم جز با ایجاد یک نظام جامع در مدیریت آب و در نتیجه امنیت آبی میسر نمی‌باشد. به‏‌منظور پیشگیری از وقوع بحران‌های ناشی از عدم امنیت آبی، شناسایی تحولات سریع و روندهای معیوب در مدیریت کنونی آب و آن هم مبتنی بر واقعیت‏‌های اقلیمی، اجتماعی، اقتصادی و غیره در هر منطقه الزامی به نظر می‏رسد. در این راستا با ایجاد مجموعه‏ای از نشانگرها، وضعیت فعلی منابع آب در این استان پایش و ارزیابی شد. سپس با کمک تحلیل خاکستری که یک نوع روش رتبه‌بندی سلسله مراتبی است، دشت‌های استان از نظر امنیت آب رتبه‌بندی شد. نتایج تحلیل خاکستری نشان داد، بالاترین امتیاز سطح امنیت آبی در محدوده‌های ده‌سلم (0/524)، ده‌نو میغان (0/519) و چاهک موسویه (0/504) است. درجه امنیت آنها عمدتاً توسط توانایی آنها در کاهش مخاطرات کم‏آبی و کمیابی آب تفسیر می‌شود، هرچند که تا زمانی‏که خطر کم‏آبی و کمیابی وجود نداشته باشد، محدوده مطالعاتی امن نخواهد بود. محدوده مطالعاتی مهمی همچون دشت بیرجند (با امتیاز 0/462) وجود دارند که در حال حاضر دچار ناامنی آبی هستند. بیشترین سطح ناامنی آبی نیز در استان خراسان جنوبی، محدوده‏‌های در حال توسعه سرایان (0/268) و بشروئیه (0/363) دیده می‌‏شود.

کلیدواژه‌ها

استان خراسان جنوبی؛ تئوری خاکستری؛ رتبه‌‏بندی؛ امنیت آبی

مراجع

شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی. 1394. گزارش سیمای منابع آب، شرکت آب منطقه‌ای استان خراسان جنوبی، http://www.skhrw.ir.
صفوی ح. و گل محمدی م. 1395. ارزیابی عملکرد سیستم های منابع آب با استفاده از معیارهای اطمینان پذیری, برگشت پذیری و آسیب پذیری فازی. تحقیقات منابع آب ایران، 12(1): 68-83. 
عربی یزدی، ا، نیک نیا، ن، مجیدی ن و امامی، ح. 1393. بررسی امنیت آبی در اقلیم‏های خشک از دیدگاه شاخص ردپای آب (مطالعه موردی: استان خراسان جنوبی) مجله آبیاری و زهکشی ایران، 8(4): 735-746.
فلکی ایلخچی، ق.، و احمدی، ح.، و حصاری، ب. 1399. ارزیابی اثر تغییراقلیم و سیاست های اجرایی بر آسیب پذیری سیستم منابع آب. مجله آبیاری و زهکشی ایران، 14(3): 881-893. 
میر، ر.، و عزیزیان، غ.، و مساح بوانی، ع.، و گوهری، ع. 1399. ارزیابی سیستمی راهکارهای سیاستی کاهش آسیب پذیری دشت سیستان به نوسان و کاهش منابع آب. علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، 24(3): 131-149.

Adger W.N. 2007. Vulnerability, Global Environmental Change, 16: 268–281.
Al-Otaibi A. and Abdel-Jawadm M. 2007. Water security for Kuwait. Desalination, 214: 299-305.
Chu H.D., Xu G.L., Yasufuku N., Yu Z., Liu P.L. and Wang J.F. 2017. Risk assessment of water inrush in karst tunnels based on two-class fuzzy comprehensive evaluation method. Arab J Geosci, 10: 179.
Deliang S., Jianping W., Fengtai. Z., Weici. .S. and Hong H. 2018. Evaluating Water Resource Security in Karst Areas Using DPSIRM Modeling, Gray Correlation,and Matter–Element Analysis. Sustainability, 10.3934.
Doeffinger T. and Hall J. H. 2021. Assessing water security across scales: A case study of the United States. Applied Geography, 134: 102500
Ginkel K. C.H., Hoekstra Y., Buurman. J. and Hogeboom R. J. 2018. Urban Water Security Dashboard: Systems Approach to Characterizing the Water Security of Cities. Journal of Water Resources Planning and Managemen, 144: 10.1061.
Ingram J.C., Franco G., Rumbaitis-del Rio C. and Khazai B. 2006. Post-disaster recovery dilemmas: challenges in balancing short-term and long-term needs for vulnerability reduction, International Journal of Environmental Science and Policy, 9: 607-613.
Kaynia A.M. 2008. Probabilistic Assessment of Vulnerability to Landslide: Application to the village of Lichtenstein, Baden-Wurttemberg, Germany. Engineering Geology, 101 (2008): 33–48. 
Mahmoudi A. Javed S. A. ., Liu S. and Deng X. 2020. Distinguishing coefficient driven sensitivity analysis of GRA model for intelligent decisions: application in project management. Technological and Economic Development of Economy, 26(3): 621-641. 
Nazif S. Karamouz M. Yousefi M. and Zahmatkesh Z. 2013. Increasing Water Security: An Algorithm to Improve Water Distribution Performance, Water Resources Management: An International Journal, Published for the European Water Resources Association (EWRA), Springer;European Water Resources Association (EWRA), 27(8): 2903-2921.
Nezami R.S. Nazariha M. Moridi A. and Baghvand A. 2013. Environmentally Sound Water Resources Management in Catchment Level using DPSIR Model and Scenario Analysis. International Journal of Environmental Research, 7(3): 569-580.
OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). 1993. Environmental indicators: basic concepts and terminology, background paper no.1 OECD Core Set, OECD, Paris. A synthesis report by the Group on the State of the Environment OCDE/GD(93)179. 
Sahoo M.M. Patra K.C. Swain J.B. and Khatua K.K. 2017.  Evaluation of water quality with application of Bayes rule and entropy weight method. European Journal of Environmental and Civil Engineering. 21: 730–752. 
Steckley M. 2006. The he Impact of Governance on Disaster Vulnerability. UWSpace. Ontario, Canada, Thesis.
Veettil A.V. and Mishra A.K. 2016. Water security assessment using blue and green water footprint concepts. J. Hydrology, 542: 589–602. 
Wang W. Tang D. Pilgrim M. and Liu J. 2015. Water Resources Compound Systems: A Macro Approach to Analysing Water Resource Issues under Changing Situations, Water:8: 2–12. 
World Bank. 2017. Iran Economic Monitor.
Xia X.F. Sun Y. Wu K. and Jiang Q.H. 2016. Optimization of a straw ring-die briquetting process combined analytic hierarchy process and gray correlation analysis method. Fuel Process. Technol, 152: 303–309.
Zhang F. Wang L. and SuW. 2016. Evaluation of land ecological security in Chongqing based on the matter–element analysis-DPSIR model. China Environmental Sciencece, 36: 3126–3134.