قابلیت تبدیل اصطلاح‌نامه به هستی‌شناسی (مرور سیستماتیک)

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 6، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 22، دی 1400، صفحه 105-127   

نوع مقاله: مقالات مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2021.23662.0

نویسندگان

منصوره دمرچی لو^{* 1}؛ ملوک السادات حسینی بهشتی²

¹دانشجوی دکترا/ دانشگاه تهران

²استادیار/ پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران

چکیده

مقدمه: مشکلات و کاستی‌های اصطلاح‌نامه‌ها و روند رو به رشد استفاده از هستی‌شناسی‌ها در امر بازیابی اطلاعات منجر به تولید پژوهش‌های متعددی در خصوص طراحی و ساخت هستی‌شناسی و یا تبدیل اصطلاح‌نامه به هستی‌شناسی شده است. مطالعه حاضر به روش نظام­مند و با هدف ارائه خلاصه‌ای از اطلاعات موجود درباره تبدیل اصطلاح‌نامه به هستی‌شناسی به تحلیل مطالعات انجام‌شده در این‌ باره پرداخت.
روش ­شناسی: مطالعه به روش مرور نظام­ مند و با پروتکل کیچنهام انجام شد. 5 سؤال پژوهش، شامل: شباهت(های) اصطلاح‌نامه و هستی‌شناسی چیست؟، تفاوت(های) اصطلاح‌نامه و هستی‌شناسی چیست؟، روش‌های تبدیل اصطلاح‌نامه به هستی‌شناسی چیست؟، فواید استفاده از اصطلاح‌نامه در ایجاد هستی‌شناسی چیست؟ و چالش‌های تبدیل اصلاح‌نامه به هستی‌شناسی چیست؟، بر اساس تحلیل­های انجام شده، پاسخ داده شد.
یافته­ ها: 71 رکورد در بر اساس استراتژی جستجو بازیابی و سپس با معیارهای ورود و خروج تطابق داده شد. در نهایت 57 مدرک با در نظر گرفتن معیارهای ورود و خروج از مجموعه حذف و 14 مدرک مرتبط برای پاسخ به سؤالات پژوهش مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.
نتیجه: نتایج نشان داد که هر دو ابزار در سازمان‌دهی به‌کار رفته و اصطلاحات یک حوزه موضوعی خاص را پوشش می‌دهند و تفاوت عمده آنها در میزان پرداخت به روابط معنایی بین مفاهیم است. تعریف طبقات بر اساس مفاهیم موجود در اصطلاح‌نامه، تعریف روابط میان مفاهیم و استفاده از یک زبان رسمی وجه مشترک تمام روش‌های پیشنهادی بود. صرفه‌جویی در زمان و پرهیز از دوباره‌کاری از فواید و نیاز به متخصص موضوعی در فرایند انجام کار از چالش‌های تبدیل اصطلاحنامه به هستی‌شناسی است.

کلیدواژه‌ها

اصطلاح‌نامه؛ هستی‌شناسی؛ مرور نظام‌مند

مراجع

حسینی ­بهشتی، ملوک السادات، فاطمه اژه­ای (1394). طراحی و پیاده‌سازی هستی‌شناسی علوم پایه بر اساس مفاهیم و روابط موجود در اصطلاح‌نامه‌های مرتبط. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 30(3)، 677-696. بازیابی شده در 15 آذر 1396 از

https://jipm.irandoc.ac.ir/browse.php?a_id=2488&sid=1&slc_lang=fa

حسینی ­بهشتی، ملوک السادات (1391). ایجاد هستی‌شناسی واژگانی از اصطلاح‌نامه‌های فارسی. مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی،80، 148-164.

شریف، عاطفه (1388). مهندسی خودکار هستی‌شناسی: امکان‌سنجی استخراج روابط معنایی از متون فارسی و تعیین میزان پیدایی آن‌ها. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 12(2)، 243-263. بازیابی شده در 22 خرداد 1396 در

http://lis.aqr-libjournal.ir/article_43626.html

شمس­فرد، مهرنوش، عبداله­زاده بارفروش، احمد (1381). استخراج دانش مفهومی از متن با استفاده از الگوهای زبانی و معنایی. تازه‌های علوم شناختی، 4(1)، 48-66. بازیابی شده در 22 خرداد 1396 از

http://icssjournal.ir/article-1-440-fa.pdf

صنعت­جو، اعظم، فتحیان، اکرم (1390). مقایسه کارآمدی اصطلاح‌نامه و هستی‌شناسی در بازنمون دانش (طراحی و ساخت نمونه هستی‌شناسی اصفا). پژوهش‌های نظری و کاربردی در علم اطلاعات و دانش‌شناسی (پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی پیشین)، 1(1)، 219-240. بازیابی شده در 22 خرداد 1396 از

http://ensani.ir/file/download/article/20140507153035-9910-12.pdf

صنعت­جو، اعظم، فتحیان، اکرم (1391). روش‌شناسی طراحی، ساخت و پیاده‌سازی هستی‌شناسی: رویکردها، زبان‌ها و ابزارها (مطالعه موردی طراحی هستی‌شناسی ASFAONT در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی). کتابداری و اطلاع‌رسانی، 15(1)، 113-142. بازیابی شده در 15 اردیبهشت 1396 از http://lis.aqr-libjournal.ir/article_47857.html

میرزابیگی، مهدیه (1390). کاربرد هستی‌شناسی در فرایند بازیابی اطلاعات: مروری بر پژوهش‌های جاری و ارائه الگویی مفهومی. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات (ویژه‌نامه ذخیره، بازیابی و مدیریت اطلاعات)، 27(2)، 237-253. بازیابی شده در 15 اردیبهشت 1396 از https://jipm.irandoc.ac.ir/article-1-1872-fa.pdf

Colantonio, S., Gurevich, I., Martinelli, M., Salvetti, O., & Trusova, Y. (2007). Thesaurus-based ontology on image analysis. In B. Falcidieno, M. Spagnuolo, Y. Avrithis, I. Kompatsiaris & P. Buitelaar (Eds.), Semantic Multimedia, Proceedings (Vol. 4816, pp. 113-116). Berlin: Springer. Doi: 10.1007/978-3-540-77051-0_12

Ejei, F., Hosseini Beheshti, M. S., Rajabi, T. & Ejehi, Z. (2017). Enriching semantic relations of basic sciences Ontology. Knowledge Organization, 44(5): 318-325. Doi: 10.5771/0943-7444-2017-5-318

Gómez-Pérez, A., Fernández-Lόpez, M., & Corcho, O. (2004). OntologicalEngineering (2nd ed.). London: Springer-Verlag. Accessed in 2017 Jun 5, available at: https://link.springer.com/book/10.1007%2Fb97353

Hu, Z. Q. (2013). Domain Ontology Construction from Chinese Thesaurus. In X. Sang & Y. H. Kim (Eds.), Materials Processing and Manufacturing Iii, Pts 1-4 (Vol. 753-755, pp. 3209-3213). Doi: 10.4028/www.scientific.net/AMR.753-755.3209

Huang, J.-X., Shin, J.-A., & Choi, K.-S. (2007). Enriching core ontology with domain thesaurus through concept and relation classification. Paper presented at the Proceedings of the OntoLex 2007 Workshop associated with ISWC2007. Accessed in 2017 Jun 6, available at: http://semanticweb.kaist.ac.kr/home/images/a/a4/Enriching_Core_Ontology_with_Domain_Thesaurus_through_Concept_and_Relation_Classification.pdf

Khosravi, F., & Vazifedoost, A. (2007). Creating a persian ontology through thesaurus reengineering for organizing the digital library of the national library of iran. Faslnameh Ketab, 70: 19-36. Accessed in 2017 Jun 6, available at: http://nastinfo.nlai.ir/article_454_d8b57b4e77a3778612a98187347c98d1.pdf

Kitchenham, B., Brereton, P., Budgen, D., Turner, M., Bailey, J., & Linkman, S. (2007). Protocol for a Tertiary study of Systematic Literature Reviews and Evidence-based Guidelines in IT and Software Engineering. Accessed in 2018 Mar 08, available at: http://community.dur.ac.uk/ebse/resources/studies/protocol/Protocol-for-Study-of-SLRs-v3.pdf

Kless, D. (2013). The differences and similarities in thesaurus and ontology structure: with a method for reengineering thesauri into qualitatively good ontologies. (Doctoral dissertation). Accessed in 2018 Mar 11, available at: https://www.semanticscholar.org/paper/The-differences-and-similarities-in-thesaurus-and-a-Kless/ff6e610311449db7a07087309cca37e1242e4bfc

KLESS, D., JANSEN, L., LINDENTHAL, J. & WIEBENSOHN, J. (2012). A method for re-engineering a thesaurus into an ontology. FOIS, 133-146. Accessed in 2018 Apr 13, available at: https://www.ruhr-uni-bochum.de/phth/jansen/Texte/Kless%20et%20al_A%20method%20for%20reengineering%20a%20thesaurus%20into%20an%20ontology%20_FOIS%202012_Preprint.pdf

Kless, D., Jansen, L., & Milton, S. (2016). A content-focused method for re-engineering thesauri into semantically adequate ontologies using OWL. Semantic Web, 7(5), 543-576. doi: 10.3233/sw-150194. Accessed in 2018 Mar 11, available at: https://www.semanticscholar.org/paper/A-content-focused-method-for-re-engineering-into-Kless-Jansen/dd8b1c87c8978ff78af6e32aa2ac2dc3cd3147ef

Linbo, D., Ping, Q., Lingfei, Q., & Ting, X. (2017). Research on Domain Ontology Construction Based on Thesaurus of Geographical Science. In H. Liu & M. Wan (Eds.), Proceedings of the 2017 2nd International Conference on Automation, Mechanical Control and Computational Engineering (Vol. 118, pp. 15-23). Doi: 10.2991/amcce-17.2017.4

Mothe, J., & Hernandez, N. (2007). TtoO: Mining a thesaurus and texts to build and update a domain ontology. Data Mining with Ontologies: Implementations, Findings, and Frameworks. London: Idea Group Reference, (pp. 123-144). Doi: 10.4018/978-1-59904-618-1.ch007

 Nogueras-Iso, J., Lacasta, J., Teller, J., Falquet, G., & Guyot, J. (2010). Ontology learning from thesauri: An experience in the urban domain. Ontology Theory, Management and Design: Advanced Tools and Models: Advanced Tools and Models, London: Information Science Reference, P. 247. Doi: 10.4018/978-1-61520-859-3.ch011

Nowroozi, M., Mirzabeigi, M., & Sotudeh, H. (2017). The comparison of thesaurus and ontology: Case of ASIS&T web-based thesaurus and designed ontology. Library Hi Tech. doi: 10.1108/LHT-03-2017-0060

Noy, N. F., & McGuinness, D. L. (2001). Ontology development 101: A guide to creating your first ontology: Knowldege systems laboratory, stanford university. Stanford Knowledge Systems Laboratory Technical Report KSL-01-05 and Stanford Medical Informatics Technical Report SMI-2001-0880. Accessed in 2017 Dec 06, available at: https://www.cs.upc.edu/~jvazquez/teaching/sma-upc/docs/ontology101.pdf

Soergel, D., Lauser, B., Liang, A., Fisseha, F., Keizer, J., & Katz, S. (2006). Reengineering thesauri for new applications: the AGROVOC example. Journal of digital information, 4: 1-23. Accessed in 2017 Dec 06, available at:

https://www.semanticscholar.org/paper/Reengineering-Thesauri-for-New-Applications%3A-The-Soergel-Lauser/21d3ccc0a9893e60340d3cc7316680b4e349c024

Xing, X., Li, R., & Liu, K. (2009). Building ontology base on thesaurus. Paper presented at the Biomedical Engineering and Informatics, 2009. BMEI'09. 2nd International Conference on.doi: 10.1109/BMEI.2009.5305778