سنجش فرهنگ سازمانی و موانع اشتراک دانش با هدف طراحی زیرساخت اشتراک دانش: یک مطالعه موردی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 10، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 22، دی 1400، صفحه 187-210   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2021.24028.0

نویسندگان

شعله ارسطوپور^{* 1}؛ مجتبی کفاشان کاخکی¹؛ زهرا محمدیان²

¹استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی /دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی/ دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: فرهنگ سازمانی از اساسی‌ترین زمینه‌های تغییر و تحول در سازمان به­شمار آمده و از جایگاه ویژه‏ای در مباحث مرتبط با مدیریت دانش و رفتار سازمانی برخوردار است. اشتراک دانش نیز به‌عنوان عنصری حیاتی و مهم برای سازمان‌ها جهت گسترش خدمات یکپارچه، اشتراک منابع، تلاش در جهت ارتقاء یادگیری سازمانی، خلاقیت و نوآوری مطرح شده است. از این‌رو، مطالعه حاضر تلاش می‌کند تا چگونگی وضعیت فرهنگ سازمانی و اشتراک دانش در بین اعضای هیئت‌علمی و کارکنان به‌عنوان مهمترین نیروی انسانی در دانشگاه را بررسی و موانع آن‌را مشخص سازد.
روش‌شناسی: پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و نوع تحقیق بر حسب فرآیند عملیات، پیمایشی‌ـ‌تحلیلی است. جامعه مورد مطالعه این پژوهش را 63 نفر از اعضای هیئت‌علمی و کارکنان دانشکده علوم‌تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد تشکیل داد. برای جمع­آوری داده­های مورد نیاز این پژوهش از دو پرسشنامه ساخت‌یافته فرهنگ سازمانی و موانع اشتراک دانش استفاده گردید. همچنین، از آمارهای مناسب توصیفی و تحلیلی برای گزارش نتایج استفاده شد.
یافته ­ها: نتایج نشان داد که خرده فرهنگ‌های سازمانی در جامعه مورد مطالعه تفاوت معناداری باهم داشته و به ترتیب سه فرهنگ بروکراتیک، مشارکتی و انطباق‌پذیر در آن حاکم است. همچنین مؤلفه‌های فرهنگ بروکراتیک نسبت به سایر خرده فرهنگ‌ها از رتبه بالاتری برخوردار بوده و بین موانع اشتراک دانش در جامعه مورد بررسی تفاوت وجود داشت. افزون بر این، نتایج نشان داد که عوامل انسانی و راهبردهای رهبری مهمترین گروه‌های موانع اشتراک دانش در جامعه پژوهش بودند.
نتیجه­: با در نظر گرفتن غلبه خرده فرهنگ بروکراتیک بر سایر خرده فرهنگ‌ها و با توجه به یافته‌های پژوهش به نظر می‌رسد در صورت تمایل برای اشتراک دانش و راه‌اندازی زیرساختی مناسب اشتراک دانش در جامعه مورد مطالعه لازم است تا نگاهی ویژه به جایگاه عامل سوم یا همان حامیان اجرایی داشت.

کلیدواژه‌ها

فرهنگ سازمانی؛ زیرساخت اشتراک دانش؛ اشتراک دانش؛ مدیریت دانش؛ دانشگاه فردوسی مشهد

مراجع

ابزری، مهدی؛ عباسی، عباس؛ حق‌شناس، اصغر؛ انصاری، محمداسماعیل (۱۳۸۹). بررسی تأثیر تناسب فرد-سازمان و فرهنگ سازمانی بر رفتار سازمانی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه­ها (مطالعه موردی: دانشگاه شهید باهنر کرمان). پژوهش­های مدیریت در ایران، 14(2)، 1–22. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.sid.ir/FileServer/JF/27713896601.pdf

اخوان خرازیان، مریم؛ مقدسی، فایزه (۱۳۹۶). بررسی تأثیر توانمندسازی بر تسهیم دانش و طراحی مدل چندسطحی برای تبیین تأثیر فرهنگ سازمانی مشارکتی بر تسهیم دانش. مدیریت فرهنگ سازمانی، سال پانزدهم، ۱ (۴۳). بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.sid.ir/FileServer/JF/4003013960110.pdf

امین بیدختی، علی‌اکبر؛ حسینی، شاهرخ و احسانی، زهرا (۱۳۹۰). رابطه بین فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش در سازمان آموزش‌وپرورش سمنان، فصلنامه راهبرد، ۱۹۱- ۲۱۶. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.sid.ir/FileServer/JF/25013905907.pdf

امین مظفری، فاروق؛ پرداختچی، محمدحسن؛ یمنی دوزی سرخابی، محمد؛ ذکائی، محمد (۱۳۸۷). بررسی رابطه فرهنگ سازمانی و سبک­های رهبری در دانشگاه­های ایران. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. ۴۷، ۱۳۴-۱۵۸. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.sid.ir/FileServer/JF/64813874706.pdf

آشنا، مصطفی؛ عسکری، ناصر؛ مرادی صالح، علیرضا؛ غفوری، داوود (۱۳۹۲). نقش فرهنگ سازمانی در تسهیل اقدامات مدیریت دانش. مدیریت فناوری اطلاعات، جلد ۵ (۴)، ۱ – ۲۲. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.sid.ir/FileServer/JF/45513920408.pdf

پریرخ، مهری (۱۳۸۵). نقش و کارکرد فرهنگ سازمانی و عامل رهبری در توسعه اشتراک دانش از نظر کتابداران مرجع کتابخانه­های دانشگاهی: مطالعه موردی. مطالعات تربیتی و روانشناسی، ۷(۱)، ۱۰۵- ۱۲۷. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/203317.pdf

پورسراجیان، داریوش؛ اولیاء، محمدصالح؛ سلطانی علی‌آبادی، مژگان (۱۳۹۲). تعیین و اولویت­بندی موانع به اشتراک‌گذاری دانش در دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی مطالعه موردی موسسه آموزش عالی امام جواد ع. فصلنامه تخصصی رشد فناوری، ۹ (۳۴)، 34-43. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.sid.ir/FileServer/JF/43013923405.pdf

جعفری، صدیقه؛ یزدی، سیده منوره؛ حسینیان، سیمین (۱۳۸۸). قابلیت پیش‌بینی­کنندگی فرهنگ سازمانی و فشار روانی شغلی. مجله علوم رفتاری. ۳(۴)، 331 – 338. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.sid.ir/FileServer/JF/79413880411.pdf

چراغی، امیر (۱۳۹۴). پیش­بینی عملکرد شغلی از روی تغییرپذیری و فرهنگ سازمانی در دانشگاه آزاد اسلامی اهواز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی.، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان.

حسین قلی زاده، رضوان (۱۳۸۳). بررسی جایگاه مدیریت دانش در دانشگاه فردوسی مشهد بر اساس نظریه نوناکا و رابطه آن با فرهنگ سازمانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد.

حسین‌پور، محمد؛ کرایی، امین؛ نصیری، ماریا؛ حسین‌پور، معصومه  (۱۳۹۷). پیش‌بینی آمادگی پذیرش تغییر کارکنان دانشگاه از روی مؤلفه‌های فرهنگ سازمانی (مورد مطالعه: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز). فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی، (37)، ۷۱- ۹۰. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://jcoc.sbu.ac.ir/article_99902_3124d0ba990173bb36204f9be623d1fb.pdf

خاتمیان‌فر، پریسا (۱۳۸۶). بررسی وضعیت، شیوه­ها و عوامل مؤثر بر اشتراک دانش در سازمان کتابخانه­ها، موزه­ها و مراکز آستان قدس رضوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.

خاک­پور، عباس؛ پرداختچی، محمدحسن؛ قهرمانی، محمد؛ ابوالقاسمی، محمود (۱۳۸۸). بررسى رابطه فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش در بین اعضاى هیئت‌علمی. راهبرد فرهنگ، شماره پنجم: 91-106. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/594656/

 رحیمیان، حمید و شامی زنجانی، هانیه (۱۳۹۰). تأثیر عوامل فرهنگ سازمانی برای استقرار فرایندهای مدیریت دانش در معاونت فناوری و برنامه‌ریزی سازمان امور مالیاتی کشور. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات (ویژه‌نامه علم‌سنجی)، ۲۶ (۴)، ۹۸۹-۱۰۰۷. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://jipm.irandoc.ac.ir/article-1-1531-fa.html

سلیمی، اکبر؛ مرادی، جلال و وفایی، رضا (۱۳۹۵). بررسی رابطه فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش در سازمان آموزش‌وپرورش شهر خدابنده (قیدار).  نوآوری‌های مدیریت آموزشی، ۱۱ (۳)، ۴۹- ۶۴. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1195009

غفاری، رحمان و رستم نیا، یحیی (۱۳۹۶). اینرسی سازمانی و تنبلی اجتماعی: کژکارکردهای فرهنگ سازمانی بوروکراتیک. مدیریت دولتی، جلد ۹ (۲)، ۳۰۷- ۳۳۲. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.sid.ir/FileServer/JF/45213960206.pdf

قلاوندی، حسن؛ امانی ساری بگلو، جواد؛ بابایی سنگلجی، محسن (۱۳۹۱). تحلیل کانونی رابطه فرهنگ مدرسه با نیاز­های روانشناختی اساسی در میان دانش­آموزان. اندیشه­های نوین تربیتی. ۸ (۴)، ۲۸-۹. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از : https://jontoe.alzahra.ac.ir/article_325_d85e0bcc2542cbbc30afc247f9ed85b5.pdf

کاوه، داود؛ سلاجقه، سنجر؛‌ شیخی، ایوب (۱۳۹۷). تبیین ابعاد فرهنگ سازمانی و رابطه آن با توانمندسازی روانشناختی کارکنان ستادی دانشگاه علوم پزشکی مشهد. دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، ۱۰ (۳)، ۹۳-۱۰۰. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از:  http://journal.nkums.ac.ir/article-1-1597-fa.pdf

کفاشان کاخکی، مجتبی (۱۳۹۳). سنجش هماهنگی راهبردهای مدیریت دانش و زیر نظام­های آن در کتابخانه­های مرکزی دانشگاهی با راهبردهای دانشگاه­ها و نقش آن در پیاده­سازی مدیریت دانش. رساله دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.

ﻣﺸﺒﮑﯽ، اﺻـﻐر (۱۳۸۰). ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ رفتارﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ: ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐـﺎرﺑﺮدی، ارزش از رﻓﺘـﺎر اﻧﺴﺎﻧﯽ. ﺗﻬﺮان: ﻧﺸﺮ ﺗﺮﻣﻪ، ﭼﺎپ دوم.

میرحیدری، اشرف؛ ‌عابدی، احمد؛ هویدا، رضا؛ سیادت، علی (۱۳۹۱). فراتحلیل تأثیر فرهنگ سازمانی بر استقرار مدیریت دانش در سازمان‌های ایران (۱۳۹۱-۱۳۸۰) تفاوت‌های تحقیقات در روش، ابزار، نمونه‌گیری و تحلیل. رویکردهای نوین آموزشی، ۷۷-۹۶. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://nea.ui.ac.ir/article_19082.html

نعامی، عبدالزهرا؛ تقی پور، آذین؛ نیسی، عبدالکاظم (۱۳۹۰). رابطه فرهنگ سازمانی با انگیزش شغلی، اشتیاق شغلی و رفتارهای نوآورانه با میانجی‌گری توانمندسازی روان­شناختی. مجله علوم رفتاری. ۵(۴)، 325 – 334. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/916831

وکیلی، نجمه؛ صارمی، شهرزاد (۱۳۹۵). بررسی رابطه بین فرهنگ سازمانی و یادگیری سازمانی در معاونت توسعه دانشگاه علوم پزشکی ایران. نوآوری­های مدیریت آموزشی، ۱۱ (۱)، ۹۹-۱۱۰. بازیابی شده در 29 آبان 1400 از https://jmte.riau.ac.ir/article_921_200d6da4e1fd8af2fd84cf908f8646cd.pdf

یزدانی، بیتا؛ ارباب شیرانی، بهروز؛ آراستی، محمدرضا؛ عیسایی، محمدتقی (۱۳۸۶). بررسی موانع انتقال و به اشتراک‌گذاری دانش در سازمان‌های ایرانی (مورد کاوی). پنجمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت.

Adeinat, I.M., & Abdulfatah, F.H. (2019). Organizational culture and knowledge management processes: case study in a public university, VINE Journal of Information and Knowledge Management Systems, Vol. 49 No. 1, pp. 35-53. DOI: https://doi.org/10.1108/VJIKMS-05-2018-0041

Alavi, M.; Kayworth, T. R. & Leidner, D. E. (2006). An Empirical Examination of the Influence of Organizational Culture on Knowledge Management Practices, Journal of Management Information Systems, 22:3, 191-224. DOI: https://doi.org/10.2753/MIS0742-1222220307

Alavi, M., & Leidner, D. E. (2001). Knowledge management and knowledge management systems: Conceptual foundations and research issues. MIS quarterly, 107-136. DOI: http://dx.doi.org/10.2307/3250961

Altmann, A., & Ebersberger, B. (2013). Universities in change: Managing higher education institutions in the age of globalization. NewYork: Springer.

Auernhammer, J., & Hall, H. (2013). Organizational culture in knowledge creation, creativity and innovation: Towards the freiraum model. Journal of Information Science, 15)2(1-14. DOI: https://doi.org/10.1177/0165551513508356

Binz-Scharf, M.C. (2003). Bureaucratic Networks or Networked Bureaucracies? Knowledge Sharing in ICT Enabled Innovation Projects. DOI:10.2139/ssrn.2503998.

Borges, R. (2013). Tacit Knowledge sharing between IT workers: The role of organizational culture, personality and social environment. Management Research Review. 36 (1): 89-108. DOI: https://doi.org/10.1108/01409171311284602

Business Dictionary. (2017). Retrieved from http://www. businessdictionary. com /definition/national culture. html.

Chang, S. C., & Lee, M. S. (2007). A study on relationship among leadership, organizational culture, the operation of learning organization and employees’ job satisfaction. The Learning Organization, 14(2):155-185. DOI: https://doi.org/10.1108/09696470710727014

Daft, R. L. (2015). Organization theory and design. New York: South - Western College Publication (12 edt).

Denison, D. R., & Mishra, A. K. (1995). Toward a theory of organizational culture and
effectiveness. Organization Science, 6(2), 204–223. DOI: https://doi.org/10.1287/orsc.6.2.204

Dupuv, F. (2002). The Chemistry of Change: Problems, Phases and Strategy. New York: Palgrave.

Ghobadi, S, & D’Ambra, John. )2012(. Knowledge Sharing in Cross-functional teams: a
coopetitive model. Journal of Knowledge Management 16, 285-301. DOI: https://doi.org/10.1108/13673271211218889

Hwang, Y. & Kim, D.J. (2007). Understanding affective commitment, collectivist culture, and social influence in relation to knowledge sharing in technology mediated learning. IEEE Transactions on Professional Communication, 50 (3), 232-248. DOI: https://doi.org/10.1109/TPC.2007.902664

Janićijević, N. (2012). The influence of organizational culture on organizational preferences towards the choice of organizational change strategy. Economic Annals, 193, 25 - 51. DOI: https://doi.org/10.2298/EKA1293025J

Johansson, C., Åström, S., Kauffeldta, A., Helldinc, L., & Carlströmd, E. (2014). Culture as a predictor of resistance to change: A study of competing values in a psychiatric nursing context. Health Policy, 114 (2 - 3), 156 - 162. DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.healthpol.2013.07.014

Kautz, K. (2005).A Unified Model of Knowledge Sharing –Insights from a Case
Study in the IT industry. Retrieved March 12, 2006, from http://www.cs.aau.dk/~pan/sympspk/mat/KSharing.ppt

Kim, Y, & Adler, M. (2015). Social scientists’ Data Sharing behaviors: Investigating the roles of individual motivations,institutional pressures,and data repositories. International Journal of Information Management 35, 408-418. DOI: https://doi.org/10.1016/j.ijinfomgt.2015.04.007

Kim, Y.-G., Yu, S.-H., & Lee, J.-H. (2006). Knowledge strategy planning: methodology
and case. Expert Systems with Applications, 24(3), 295–307. DOI: http://dx.doi.org/10.1016/S0957-4174(02)00158-6

Korhan, A. (2017). Knowledge Sharing in Business Organizations: Leadership Role in Knowledge Sharing at Turkish Enterprises. In  Priti Jain, Nathan Mnjama ed. Managing Knowledge Resources and Records in Modern Organizations. London: IGI Global. DOI: http://dx.doi.org/10.4018/978-1-5225-1965-2.ch004

Lee, H. & Choi, B. (2003). Knowledge Management Enablers, Processes and Organizational Performance: An Integrative View and Empirical Examination. Journal of management information systems, 20(1), pp. 179-228. DOI: https://doi.org/10.1080/07421222.2003.11045756

Ling, C. W., Sandhu, M. S. and Jain, K. K. (2009). Knowledge sharing in an American multinational company based in Malaysia. Journal of Workplace Learning, 21(2), 125-142. DOI: https://doi.org/10.1108/13665620910934825

Mcinerney, C, R. & Koening, M. (2011). Knowledge management (KM) processes in organizations: Theoretical foundations and practice. Cambridge University Press.

Ostroff, C., Kinicki, A. J., & Muhammad, R. S. (2013). Organizational culture and climate. In N. W. Schmitt, S. Highhouse, & I. B. Weiner (Eds.), Handbook of psychology, Vol. 12: Industrial and organizational psychology (pp. 643 - 676). Hoboken: John Wiley & Sons Inc.

Peris-Ortiz, M.; Ferreira, J. & Merigó, J.M. (2019). Knowledge, Innovation and Sustainable Development in Organizations. London: Springer.

Sotirofski K. (2014). Organizational Culture Impact on Psychological Empowerment of Academic Staff. European Journal of Sustainable Development, 3(2),119-32. DOI: http://dx.doi.org/10.14207/ejsd.2014.v3n2p119

Tsai, W. P. (2003). Social structure of "coopetition" within a multiunit organization: Coordination, competition, and intraorganizational knowledge sharing. Organization Science, 13(2), 179-190. DOI: http://dx.doi.org/10.1287/orsc.13.2.179.536

Vandenhoff, B., Vijvers, J., & Ridder, J.D (2003). Funditions and application of a
knowledge management scan. European Management Journal, 21(2), 237-246.

Wang, W. and Hou, Y. (2014). Motivations of employees’ Knowledge Sharing behaviors:A self-determination perspective. Information and organization 25, 1-26. DOI: https://doi.org/10.1016/j.infoandorg.2014.11.001