سناریوهای تحقق شهر خلّاق در شهر مشهد با تأکید بر شاخص کیفیت زندگی

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 21، شهریور 1402، صفحه 57-74   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.72417.1103

نویسندگان

افسانه غلامی¹؛ روح اله اسدی^{* 2}؛ اکبر حیدری تاشه کبود³

¹دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشگاه فردوسی مشهد

³استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

نظریه شهر خلاق سعی دارد تا کیفیتی را شرح دهد که تصویر ذهنی یک شهر را برای شهروندان زیباتر و خاطره آن را ماندگارتر نماید. هدف از مطرح کردن مفهوم کیفیت‏زندگی شهری در این نظریه، اصلاح تکامل توسعه شهری از مفهوم رشد کمی به توسعه پایدار شهری است. پژوهش­های صورت گرفته در سال‏های اخیر نشان می­دهد، شهر مشهد با وجود زیرساخت­های مناسب فرهنگی، مذهبی، دانشگاهی، صنعتی و ... در مقایسه با شهرهای موفق فاصله زیادی دارد ولی ظرفیت تبدیل شدن به شهر خلّاق را داراست. این که با وجود ظرفیت­های موجود، چه آینده‌ای برای شهر مشهد متصور است، نیازمند مطالعاتی به‏روز است، در این راستا پژوهش حاضر به بررسی سناریوهای تحقق شهر خلّاق با تأکید بر شاخص کیفیت‏زندگی پرداخته می‏شود. روش پژوهش توصیفی‏-‏تحلیلی و گردآوری اطلاعات با روش اسنادی‏-‏کتابخانه­ای انجام شده است. با مطالعه منابع تخصصی 37 متغیر مرتبط با موضوع شناسایی و با در‏نظر گرفتن جنبه­های مکانی و غیرمکانی، گویه­های اقتصادی، فرهنگی، کالبدی، مدیریتی، فن­آوری و زیست­محیطی دسته­بندی گردید. مهم­ترین عامل در دستیابی شهر مشهد به خلاقیت، «میزان تعامل این شهر با سایر شهرهای دارای گردشگری مذهبی» معرفی گردید. براساس نتایج نرم­افزار سناریو‏ویزارد، چهار سناریو قوی برای کلانشهر مشهد شناسایی و از میان 44 وضعیت موجود در مورد تمام سناریوها، تعداد 25% وضعیت ارتقا، %55/29 وضعیت ایستا و %5/45 وضعیت کاهشی دارند. سناریو مشهد خلاق با مطلوبیت 11 عامل کلیدی و با عدد سازگاری 5، محتمل­ترین سناریو از نگاه متخصصان بوده و ایده­آل­ترین وضعیت در چشم­انداز 10 ساله جهت ایجاد شهر خلاق در کلانشهر مشهد را نشان می­دهد.

کلیدواژه‌ها

خلاقیت شهری؛ سناریو؛ شهر‌خلاق؛ کیفیت زندگی؛ کلانشهرمشهد

مراجع

1. آزاد، ن.، ناظمی، ا.، و علیرضا­­نژاد، س. (1398). تحلیل آینده­پژوهانه سیاست­گذاری شهر خلاق، مطالعه­ای در شهر تهران. فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست­گذاری عمومی، 9 (32). 157-180.
2. آفتاب، ا.، نظم­فر، ح.، غفاری­گیلانده، ع.، و موسوی، م. (1396). برنامه­ریزی و تدوین راهکارهای تحقق شهرهای خلاق در ایران، مطالعه موردی: شهر ارومیه. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 32 (4)، 188-209.
3. باسخا، م.، کهنه شهری، ل. ع.، مسائلی، ا. (1389). رتبه­بندی شاخص­های کیفیت زندگی در استان­های کشور. فصلنامه رفاه اجتماعی، 10 (37)، 95-112.
4. براتی، ن.، یزدان­پناه شاه­آبادی، م.ر. (1390). بررسی ارتباط مفهومی سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در محیط شهری، نمونه موردی: شهر جدید پردیس. مجله جامعه پژوهی فرهنگی، 2(1)، 49-25.
5. توکلی، س. (1398). آفرینش فضای شهری: رهیافتی بر بازشناسی مکان­های جاذب طبقه خلاق در مشهد. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
6. توکلی، س.، رهنما، م. ر.، اجزاء شکوهی، م. (1398). بازآفرینی مکان­های جاذب طبقه خلاق در شهر مشهد. کنفرانس ملی معماری و شهرسازی معاصر ایران.
7. جلالی، د. (1390). بررسی ویژگی اقتصادی طبقه خلاق جامعه شهری کشور در سال 1387. مجله شهرداری­ها، 12(8)، 16-30.
8. حسین پور، س. ع. (1394). تبیین نقش و جایگاه شاخص های کالبدی در شکل گیری شهر خلاق مشهد. رساله دکتری، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
9. خان سفید، م. (1391 ). مدیریت شهری و شهر خلاق. مجله منظر، 19، 92 -95.
10. ربانی خوراسگانی، ع.، کیانپور، م. (1386). مدل پیشنهادی برای سنجش کیفیت زندگی، مطالعه موردی: شهر اصفهان.مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، 15(57-58)، 108-67.
11. رفیعیان، م. (1389). درآمدی برمناطق و شهرهای خلاق. ماهنامه شهرداریها، 11(100)، 12-15.
12. عاشوری­کاریزکی، س. (1395). ارزیابی سناریوهای گردشگری شهر مشهد در افق 1404. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
13. فرجی ملائی، ا.، عظیمی، آ.، و زیاری، ک.ا. (1389). تحلیل ابعاد کیفیت زندگی در نواحی شهری ایران. مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 1(2)، 1-16.
14. فرزین­راد، ر. (1394). ارزیابی میزان آمادگی شهر مشهد جهت تبدیل شدن به شهر خلّاق. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
15. فقیه سبزواری، ع. (1395). ارائه الگوی پیشنهادی توسعه دانش محور شهر مشهد با رهیافت گردشگری. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
16. کلانتری، م.، رجایی، س. ع.، و فتوحی مهربانی، ب. (1395). تحلیلی بر برخورداری کلانشهرهای ایران از شاخص­های شهر خلاق. پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری، 4(4)، 587 -612.
17. کوکبی، ا.، پورجعفر، م.ر.، و تقوایی، ع.ا. (1384). برنامه‌ریزی کیفیت زندگی شهری در مراکز شهری، تعاریف و شاخص‌ها. فصلنامه جستارهای شهرسازی، 12، 6-13.
18. کیخا، ح.، ملاشاهی، ح.، و جلال­زایی، ع.ر. (1397). نقش شهر خلاق در توسعه خدمات شهری و کیفیت‏زندگی شهروندان (مورد مطالعه: شهر زاهدان). فصلنامه پژوهش­های نوین علوم جغرافیایی، معماری و شهرسازی، 2 (16)، 39 -62.
19. لینچ، ک. (1376). تئوری شکل خوب شهر. ترجمه حسین بحرینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
20. مافی، ر.، قدمی، م.، مظاهری، م. م.، و فراهانی، ف. (1397). ارائه الگوی مطلوب شهر خلاق در کلانشهر تهران. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران. 11(1)، 33-61.
21. مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران: سازمان مدیریت و برنامه­ریزی.
22. مرکز آمار شهرداری مشهد. (1397). آمارنامه شهر مشهد. مشهد: معاونت برنامه­ریزی و توسعه.
23. مشکینی، ا.،مهدنژاد، ح.، و پرهیز، ف. (1393). شهر خلاق: الگویی نوین برای توسعه دانش بنیان در حوزه مدیریت شهری. تهران: آراد کتاب.
24. مطلبیان، خ.، رحمانی، ب.، و شمس، م. (1399). چالش­های شهر خلاق از منظر سیاست­گذاری و برنامه­ریزی شهری، مطالعه موردی: شهر اصفهان. فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 12(3)، 338-364.
25. موسوی، م.ن.، حسنی، م.، و منوچهری میاندوآب، ا. (1391). تحلیل سرمایه­ اجتماعی شهروندان و تاثیر آن بر کیفیت زندگی، مطالعه موردی: محله­های شهر میاندوآب. مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، 45(4)، 197-220.
26. نجات، س. (1387). کیفیت زندگی و اندازه­گیری آن. مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران، 4 (2)، 57-62.

 

27. Albino, V., Berardi, U., & Dangelico, R.M. (2015). Smart cities: definitions, dimensions, performance, and initiatives. Journal of Urban Technology. 22(1), 3-21.
28. Bourne, L. S., Hutton, T. A., Shearmur, R., & Simmons, J. (2011). Canadian urban regions: Trajectories of growth and change. Toronto: Oxford University Press.
29. Costanza, R., Fisher, B., & Ali, S. (2007). Quality of life: An approach integration opportunity, human needs, and Subjective Well- being. Ecological Economics, 61 (2-3), 267-276.
30. Culver, G. (2017). Mobility and the making of the neoliberal “creative city”: The streetcar as a creative city project? Journal of Transport Geography, 58(c),22 – 30.
31. Delfim S., L., Isabel, m. (2006). Monitoring urban quality of life experience. Social Indicators Research,80, 411-425.
32. Fahey, L., & Randall, R. M. (1998). Learning from the future, competitive Foresight Scenarios. London:
33. Florida, R. (2002). The Rise of the Creative Class and How It’s Transforming Work, Leisure, Community and Everyday Life. New York: Basic Books.
34. Florida, R. (2014). Creative class and economic development. Economic Development Quarterly, 28(3) 196 – 205.
35. Hall, P. (2000). Creative cities and economic development. Urban Studies, 37(4), 639-649.
36. Hospers, G.J.‌ (2003). Creative cities: Breeding places in the knowledge economy. Technology and Policy, 16 (3), 143-162.
37. Hartley, J., Potts, J., MacDonald, T., Erkunt, C., & Kufleitner, C. (2012). The CCI Creative City Index 2012. Cultural Science Journal, 5 (1), 1-138.
38. Hutter, M. (2013). Creative production in the creative industries. A chapter in The Two Sides of Innovation. Springer, 159-165.
39. Landry, Ch. (2006). The Creative City: A Toolkit for Urban Innovators. London: Earthscan.
40. Neal, J., Uysal, M., & Sirgy, M. (2007). The effect of tourism services on travelers quality of life. Journal of Travel Research, 46, 154-163.
41. Romein, R., & Trip, J. (2009). Key elements of creative city development: An assessment of local policies in Amsterdam and Rotterdam. City Futures, 8 (1), 15-27.
42. Rodrigues, M., & Franco, M. (2018). Measuring the performance in creative cities: Proposal of a multidimensional model. Journals Sustainability, 10(11), 1-21.
43. Shoshanah, B. D., &Goldberg. M. (2019). Creative city strategies on the municipal agenda in New York. Journal City, Culture and Society, 17, 26-37.