ژئومورفولوژی سامانه‌های گسلی نهبندان و پیرامون در خاور ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 4، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 42، تیر 1401، صفحه 61-75   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.72969.1119

نویسندگان

مجید نعمتی^{* 1}؛ کاملیا یزدانفر²

¹دانشیار زلزله‌شناسی بخش زمین‌شناسی دانشکده علوم و مرکز پژوهشی زلزله دانشگاه شهید باهنر کرمان، ایران

²دکترای زمین‌ساخت، بخش زمین‌شناسی دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

ژئومورفولوژی یکی از ابزارهای شناسایی گسل‌های فعال و مناطق فعال تکتونیکی است. به دلیل وجود دگرشکلی‌های ژئومورفولوژیکی مرتبط با تکتونیک، خاور ایران یکی از گستره‌های فعال تکتونیکی است. وجود گسل‌های راستالغز بلند و هم‌چنین زمین‌درز[1] سیستان در این ناحیه از مهم‌ترین ویژگی‌های آن است. این گسل‌های راستالغز همگی راست‌گرد می‌باشند. سامانه گسلی نهبندان بلندترین سامانه گسلی خاور ایران است. این سامانه دارای دو گسل خاوری و باختری است که گسل خاوری بلندتر است. این گسل‌ها و گسل‌های پیرامون، زمین‌ریخت‌های گوناگونی را در گستره خاور ایران به وجود آورده‌اند. از این زمین‌ریخت‌های گوناگون می‌توان به جابه‌جایی آبراهه‌های جوان، چین‌ها، سازندها و ایجاد حوزه‌های کششی[2] اشاره نمود. در این پژوهش علاوه بر نمایش زمین‌ریخت‌ها و جابه‌جایی‌های گسلی، فراخاست[3] زمین نیز در پی جنبش و جابه‌جایی تجمعی[4] و درازمدت گسل‌ها بررسی شده است. در این بررسی، از تصاویر ماهواره‌ای[5]MrSID و[6]SRTM کمک گرفته شده است. با به‌کارگیری این تصاویر، بیش‌ترین و کم‌ترین فراخاست اندازه‌گیری شده عمود بر راستای گسل‌ها، به‌ترتیب 200 متر و 1300 متر اندازه‌گیری شده است. بیش‌ترین جابه‌جایی افقی آب‌راهه و سازند اندازه‌گیری شده در راستای گسل‌ها، به‌ترتیب 7782 متر و 13740 متر برآورد شده است. گسل‌ها در برخی نقاط رخنمون دارند. در این مقاله تعدادی از این گسل‌ها که رخنمون آن‌ها قابل‌رؤیت است، مستند شده و بررسی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

خاور ایران؛ گسل نهبندان؛ زمین‌لرزه؛ ژئومورفولوژی و زمین‌ساخت جنبا

مراجع

باقری، ساسان؛ یبلویی، مهدی؛ 1387. گسل کهور و شواهد ساختاری حاشیه آن، منطقه چاه داشی – غرب نهبندان. دوازدهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران.، اهواز. شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب.

خطیب، محمدمهدی؛ سالاروند، اسماعیل؛ بومر، محمد؛ 1387. تأثیر حرکات سیستم گسلی نهبندان بر ژئومورفولوژی اطراف شهر نهبندان. جغرافیا و توسعه. دوره 6. شماره 12. صص 24-5.     

 https://gdij.usb.ac.ir/article_1240.html                                                                          

رابطیِ، دنیا؛ ده‌بزرگی، مریم؛ حکیمی، سعید؛ نوزعیم، رضا؛ 1397. بررسی زمین ساخت فعال با استفاده از شاخص‌های ژئومورفولوژی در حوضه سپیدرود. البرز غربی. پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی. دوره 7. شماره 2. پاییز 1397. صص 140-157                                    http://www.geomorphologyjournal.ir/article_81026.html

میلان، فاطمه؛  نعمتی مجید؛ 1397. شاخص‌های ژئومورفولوژی، زمین‌ساخت جنبا و لرزه‌خیزی حوزه‌های لوت و جازموریان (استان کرمان). فصل‌نامه علمی- پژوهشی زمین‌شناسی محیط‌زیست.، سال دوازدهم. شماره 42. صص 45-33.                                                     https://geojournal.islamshahr.iau.ir/article_545375.html

نعمتی، مجید؛ 1397. مبانی لرزه‌زمین‌ساخت با نگاهی ویژه به لرزه‌زمین‌ساخت ‌ایران‌زمین. انتشارات دانشگاه شهیدباهنر کرمان. 300 ص.                                                   https://mybooket.com/books/04788a1053a14692

 

Berberian M, Jackson JA, Fielding E, Parsons BE, Priestly K, Qorashi M, Talebian M, Walker R, Wright, TJ Baker E., 2001. The 1998 March 14 Fandoqa earthquake (Mw6.6) in Kerman, southeast Iran: re-rupture of the 1981 Sirch earthquake fault, triggering of slip on adjacent thrusts, and the active tectonics of the Gowk fault zone. Geophysical Journal International 146 (2): 371–398.  https:// onlinelibrary.wiley.com/ doi/ 10.1046/ j.1365-246x.2001.01459.x

Berberian M, Jackson JA, Qorashi M, Khatib MM, Priestley K, Talebian M, Ghafuri-Ashtiani, M. 1999. The 1997 May 10 Zirkuh (Qa’enat) earthquake (M7.2): faulting along the Sistan suture zone of eastern Iran. Geophysical Journal International 136: 671–694. https:// doi. org/ 10.1046/j.1365-246x.1999.00762.x

Berberian M, Jackson JA, Qorashi M, Talebian M, Khatib M, Priestley K., 2000. The 1994 Sefidabeh earthquakes in eastern Iran: blind thrusting and bedding-plane slip on a growing anticline, and active tectonics of the Sistan suture zone. Geophysical Journal International 142 (2): 283–299. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1046/j.1365-246x.2000.00158.x

Berberian M., 1979. Earthquake faulting and bedding thrust associated with the Tabas-e-Golshan (Iran) earthquake of September 16, 1978. Bull. Seismol. Soc. Am., 69 (6): 1861–1887. https://doi.org/10.1785/BSSA0690061861

Nemati M, Derakhshani R., 2021. Short-term seismicity patterns along the most active faults in Iran". Journal of Iberian Geology 47(3):441-459. . https://doi.org/10.1007/s41513-020-00133-0

Nemati M., 2015. Aftershocks investigation of 2010 Dec. and 2011 Jan. Rigan earthquakes in the southern Kerman province, SE Iran. Journal of Tethys (Iran) 3(2): 96-113. http://jththys.org    

Nemati M., 2018. Seismotectonic and seismicity of Makran, a bimodal subduction zone, SE Iran. Journal of Asian Earth Sciences 196: 139-161. https:// doi. org/ 10.1016/ j.jseaes. 2018. 08. 009

Savidge E, Nissen E, Nemati M, Karas¨ozen E, Hollingsworth J, Talebian M, Bergman E, Ghods A, Ghorashi M, Kosari E, Rashidi A, Rashidi A., 2019. The December 2017 Hojedk (Iran) earthquake triplet — sequential rupture of shallow reverse faults in a strike-slip restraining bend. Geophysical Journal International 217(2): 909-925. https:// doi. org/ 10. 1007/ s10950-020-09934-3

Walker R, Jackson J, Baker C., 2004. Active faulting and seismicity of the Dasht-e-Bayaz region, eastern Iran. Geophysical Journal International 157: 265–285. https:// academic. oup. com/ gji/article/157/1/265/557991

Walker RT, Bergman EA, Elliott JR, Fielding EJ, Ghods AR, Ghoraishi M, Jackson J, Nazari H, Nemati M, Oveisi B, Talebian M, Walters RJ., 2013, The 2010-2011 South Rigan (Baluchestan) earthquake sequence and its implications for distributed deformation and earthquake hazard in southeast Iran. Geophysical Journal International, 193, 349-374. https://academic.oup.com/gji/article/193/1/349/739478