بررسی رابطه تاب‌آوری مکانی و تاب‌آوری فردی نواحی مشمول طرح اسکان مجدد (مطالعه موردی: نواحی سیل‌زده شرق استان گلستان)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 8، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 42، تیر 1401، صفحه 127-142   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.73350.1128

نویسندگان

امین محمدی استادکلایه^{* 1}؛ عبدالسعید توماج²؛ فاطمه محرابی نیا³؛ مرجان بهلکه⁴

¹استادیار گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبدکاووس

²استادیار گروه آمار دانشگاه گنبدکاووس، دانشگاه گنبدکاووس

³کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی، دانشگاه علوم پزشکی البرز، کرج، ایران

⁴دانشجوی دکتری آبخیزداری، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران

چکیده

هدف این تحقیق، بررسی رابطه تاب­آوری مکانی و تاب­آوری فردی در نواحی مشمول طرح اسکان مجدد واقع در شرق استان گلستان است که از جنبه­ هدف، کاربردی است و از جنبه جمع‌آوری داده­ها از نوع پژوهش­های پیمایشی به شمار می­آید. جامعه آماری نیز سرپرستان خانوارهای مشمول طرح اسکان مجدد به تعداد 1610 خانوار در شهر جدید فراغی و 730 خانوار سه روستای جابه­جا شده در سال 1395 است. ازاین­رو پنج محله پاشایی، قپان سفلی، خوجلر، آق تقه و چاتال از شهر جدید فراغی (الگوی تجمیع) و روستای قولاق­کسن (الگوی جابه­جایی محدود) جهت نمونه­برداری انتخاب شدند. جهت تعیین تعداد پرسشنامه مورد نیاز (حجم نمونه) از فرمول کوکران استفاده گردید. با توجه به فرمول کوکران تعداد 360 خانوار برای تکمیل پرسشنامه انتخاب گردیدند. همچنین جهت بررسی تاب­آوری فردی پاسخگویان از نسخه اسپانیایی پرسشنامه تاب­آوری کونور– دیویدسون استفاده شد. بررسی وضعیت تاب­آوری فردی در هر دو الگوی موردمطالعه نشان دهنده عدم تاب­آوری فردی جوامع موردمطالعه در هر سه زیر­مقیاس تصور از شایستگی فردی، زیر مقیاس اعتماد به غریزه­های فردی و زیرمقیاس پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن است. نتایج آزمون t نمونه­های مستقل نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی­دار ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- محیطی تاب­ آوری بین دو الگوی موردبررسی است. همچنین بین دو متغیر تاب­آوری فردی و تاب­آوری مکانی در هر دو الگوی موردمطالعه رابطه معنی­دار وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

اسکان مجدد؛ تاب‌آوری فردی؛ تاب‌آوری مکانی؛ کونور– دیویدسون؛ استان گلستان

مراجع

تقیلو، علی اکبر؛ مجنونی توتاخانه، علی؛ آفتاب، احمد؛ 1398. ارزیابی کارایی الگوهای اسکان مجدد در ارتقای شاخص­های کیفی زندگی در روستاهای زلزله­زده (مطالعة موردی: شهرستان ورزقان). پژوهش و برنامه­ریزی روستایی. دوره 8. شماره 2. صفحات 1 تا 18.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=488369

جعفری، فهیمه؛ شایان، حمید؛ باتقوی سرابی، هما؛ 1399. شناسایی و تحلیل پیشران­های کلیدی مؤثر در ارتقاء تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی در برابر مخاطرات محیطی (مطالعه موردی: سکونتگاه­های روستایی شهرستان فریمان). جغرافیا و مخاطرات محیطی. سال 9، شماره 1. صص 85 تا 100.

https://dx.doi.org/10.22067/geo.v9i1.86846

خالدی، شهریار؛ قهرودی تالی، منیژه؛ فرهمند، قاسم؛ 1398. سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری مناطق شهری در برابر سیلاب‌های شهری (مطالعه موردی: شهر ارومیه). توسعه پایدار محیط جغرافیایی. سال 1، شماره 2. صص 1 تا 15.

 https://dx.doi.org/10.52547/sdge.2.3.169

سلمانی، محمد؛ بدری، سیدعلی؛ مطوف، شریف؛ کاظمی ثانی عطااله، نسرین؛ 1394. ارزیابی رویکرد تاب­آوری جامعه در برابر مخاطرات طبیعی (موردمطالعه: شهرستان دماوند). مدیریت مخاطرات محیطی. دوره 2. شماره 4. صص 393 تا 424.

https://dx.doi.org/10.22059/jhsci.2015.58266

غریب، معصومه؛ روستایی، یحیی؛ 1388. برآورد سیل در حوزه آبخیز زرینگل گرگان. پنجمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران (مدیریت پایدار بلایای طبیعی). صص 8-1.

 https://civilica.com/doc/87079/

قلی­پور، آرزو؛ 1395. مدیریت بلایای طبیعی در جمهوری اسلامی ایران و همکاری­های منطقه­ای بین­المللی. فصلنامه سیاست سال سوم. شماره 10. صص 69-51.

http://ensani.ir/file/download/article/20161213114306-10070-53.pdf

کریمی فیروزجایی، محمد؛ نیسانی سامانی، نجمه؛ 1397. پهنه­بندی ریسک­پذیری سیل با استفاده از روش تصمیم­گیری چند معیاره مبتنی بر استدلال شهودی دمپستر- شافر (مطالعه موردی: حوضه آبخیز نکارود). پژوهش­های جغرافیای طبیعی. دوره ۵۰. شماره 1. صص 177 تا 194.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=463037

محمدی استادکلایه، امین؛ خراسانی، محمد امین؛ 1394. بررسی رابطۀاسکان مجدد و سرمایۀاجتماعی در نواحی روستایی (مطالعۀ موردی روستاهای سیل­زده شرق استان گلستان). فصلنامۀ علمی- پژوهشی برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا). دوره 5، شماره 3، پیاپی 81، صص 85-104.

 https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=320826

محمدی استادکلایه، امین؛ مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ رضوانی، محمدرضا؛ قدیری معصوم، مجتبی؛ 1391. ارزیابی اثرات الگوهای راهبرد اسکان مجدد پس از بلایای طبیعی بر کیفیت زندگی (روستایی مورد: روستاهای جابه­جا شده شرق استان گلستان). مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 4. صص 37 تا 51.

https://dx.doi.org/10.22067/geo.v1i4.19912

منتظریون، مریم؛ 1390. بررسی فرآیند جابه­جایی سکونتگاه­های روستایی در برنامه بازسازی پس از سیل 1384 شرق استان گلستان. پایان­نامه کارشناسی ارشد بازسازی پس از سانحه، دانشگاه شهید بهشتی.

نوجوان، مهدی؛ صالحی، اسماعیل؛ امیدوار، بابک؛ فریادی، شهرزاد؛ 1395. بررسی مدل­های مدیریت سوانح طبیعی با استفاده از مفاهیم تحلیل مضمون. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست. صص 1-16.

https://dx.doi.org/10.30495/jest.2021.9658.

نیاستی، معصومه؛ گرکانی، سید امیر حسین؛ 1399. ارزیابى پیامدهاى ناشى از تجمیع سکونتگاهاى روستایى (مطالعه موردى: طرح تجمیع روستاهاى شرق استان گلستان). هویت شهر. سال 14، شماره 41. صص 75 تا 86.

 نیاستی، م؛ گرکانی، س؛ 1399. ارزیابی پیامدهای ناشی از تجمیع سکونتگا های روستایی (مطالعه موردی: طرح تجمیع روستاهای شرق استان گلستان). هویت شهر. 14(41). 75-86.

 https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=501085.

ولی­زاده، زهره؛ رحمانی، مریم؛ میرطاهری، میام؛ 1391. چارچوب کاری هیوگو برای سال­های 2005-2015، ایجاد تاب­آوری ملل و جوامع محلی در برابر بحران­ها، قابل دسترسی در آدرس اینترنتی سایت پری ونشن وب متعلق به  UNISDR.

https://civilica.com/doc/560136/.

 

Adger, W. N., Hughes, T. P., Folke, C., Carpenter, S. R. & Rockstorm, J., 2005. Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309, 1036-1039. https:// doi.org/ 10.1126/ science.1112122.

Conner KM, Davidson JR., 2003. Development of a new resilience scale: The Conner-Davidson Resilience Scale (CD-RISC). Depress Anxiety; 18(2):76-82. https:// doi.org/ 10.1002/ da. 10113.

Cutter, Susan; Burton, Christopher & Emrich, Christopher. , 2010. Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions, Journal of Homeland Security and Emergency Management, Vol. 7, Issue 1. http://dx.doi.org/10.2202/1547-7355.1732.

De Bruijn, K.M. & Klijn, F., 2009. Risky places in the Netherlands: a first approximation for floods. Journal of Flood Risk Management. Vol. 2, pp. 58-67. https://doi.org/10.1111/j.1753-318X.2009.01022.x.

Institute of British Columbia, Office of Applied Research., 2012. Rural Disaster Resilience Planning Guide Assessing risks and building resilience for disasters in rural, remote and coastal communities. http://dx.doi.org/10.13140/RG.2.1.2273.0328.

Oruonye, E. D., 2011. The socio-economic impact of the Lake Chad resettlement scheme, Nigeria. African Journal of Environmental science and technology, 5(3), 238-245. http:// dx.doi.org/ 10.4314/ajest.v5i3.71932.

Pal, I., & Bhatia, S., 2018. Disaster risk governance and city resilience in Asia-Pacific region. Science and Technology in Disaster Risk Reduction in Asia, 137–159.

      http://dx.doi.org/10.1016/B978-0-12-812711-7.00009-2.

Salehi, E., Aghababaei, M. T., Sarmadi, H., & Farzad Behtish, M. R., 2011. Considering the environment resiliency by use of cause model. Journal of Environmental Studies, 37(59), 99-112. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=259046.

Wachinger, G., Ortwin, R., Begg, Ch., Kuhlicke, C. , 2013. "The risk perception paradox implications for governance and communication of natural hazards." Risk analysis 33(6): 1049-1065. https://doi.org/10.1111/j.1539-6924.2012.01942.x.

World Bank., 2001. Reaching the rural poor the rural development strategy of the World Bank. http://hdl.handle.net/10986/14084.