تبیین الگوی نابرابری فضایی شاخص‌های اقتصادی و عوامل مؤثر بر آن با استفاده از رویکرد دلفی فازی (موردکاوی: شهر اردبیل)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 20، خرداد 1402، صفحه 137-155   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.73673.1135

نویسندگان

پروین ده ده زاده سیلابی¹؛ عطا غفاری گیلانده^{* 2}؛ حسین نظم فر³؛ علیرضا محمدی¹

¹دانشگاه محقق اردبیلی

²استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری.دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه محقق اردبیلی. اردبیل. ایران

³دانشگاه محقق اردبیلی، برنامه ریزی شهری

چکیده

نابرابری فضایی که یکی از بزرگ­ترین چالش‌ها هم در کشورهای در حال توسعه و هم در کشورهای توسعه‌یافته محسوب می‌گردد، مانع اساسی اکثر دولت‌ها در راستای تحقق شاخص‌های توسعه‌ی پایدار می‌باشد. از این‌رو، بررسی و تحلیل سطوح نابرابری فضایی و همچنین عوامل تأثیرگذار بر شکل‌گیری و گسترش آن از ضرورت‌های برنامه‌ریزی و مدیریت شهرها برای مقابله با گسترش این پدیده محسوب می‌شود. در این راستا، این پژوهش با هدف سنجش میزان نابرابری­های فضایی در بلوک­های شهر اردبیل با تأکید بر شاخص­های اقتصادی و شناسایی عوامل مؤثر بر گسترش آن انجام شده است. مبتنی بر این خصیصه­ها از مدل­های آمار فضایی، تحلیل لکه­های داغ و خودهمبستگی فضایی در نرم­افزار Arc/GIS و همچنین تکنیک دلفی فازی استفاده شده است. بر اساس نتایج، پژوهش بلوک­های شهری اردبیل به لحاظ شاخص­های مورد بررسی در طیف­های متفاوتی  قرار دارند. همچنین بر اساس مدل خودهمبستگی فضایی (موران)، الگوی پراکنش نابرابری فضایی بر اساس شاخص­های اقتصادی، در شهر اردبیل از مدل خوشه­ای تبعیت می­کند و این نوع پراکنش باعث ایجاد دوگانگی فضایی در این شهر شده است.

کلیدواژه‌ها

توسعه پایدار؛ دلفی فازی؛ شاخص‌های اقتصادی؛ شهر اردبیل؛ نابرابری فضایی

مراجع

1. بزرگوار، ع.، تمجیدی، ز.، و مهدنژاد، ح. (1395). تعیین مکانی پهنه­های فقر شهری از لحاظ شاخص­های اقتصادی. اولین همایش ملی رویکرد­های نوین در برنامه­ریزی توسعه پایدار منطقه­ای، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، 9-1.
2. حاتمی نژاد، ح.، فرهودی، ر.ا.، و محمدپورجابری، م. (1387). تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری­های خدمات شهری، مورد مطالعه: شهر اسفراین. پژوهش­های جغرافیای انسانی، 40(65)، 85-71.
3. حسنعلی زاده، د.، نیک پور، ع.، و لطفی، ص. (1397). تحلیل فضایی فقر اقتصادی در شهر قائمشهر. فصلنامه پژوهش­های نوین علوم جغرافیایی، معماری و شهرسازی، 13(2)، 147-168.
4. داداش پور، ه.، و رستمی، ف. (1390). بررسی و تحلیل نحوه‌ی توزیع خدمات عمومی شهری از دیدگاه عدالت فضایی مطالعه‌ی موردی: شهر یاسوج. جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 9(16)، 198-171.
5. زادولی خواجه، ش. (1397). بازاندیشی بوم‌محور در امکان‌سنجی ارتقاء کیفی – کالبدی مناطق اسکان غیررسمی بر اساس معیارهای مسکن حداقل (بررسی تطبیقی کلان‌شهرهای اهواز و تبریز). رساله‌ی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی سعید ملکی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
6. سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان اردبیل. (1395). سالنامه آماری استان اردبیل، سازمان برنامه و بودجه کشور.
7. سرایی، م.ح.، و ایرجی، س. (1394). بررسی میزان انطباق فضایی نابرابری های اجتماعی – اقتصادی در نواحی هشت­گانه شهر یزد، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 4(13)، 51-33.
8. مالکی سونکی، م.پ.، و سرائی، م.ح. (1399). تحلیلی بر اندازه­گیری خط فقر نسبی در استان چهارمحال بختیاری، فصلنامه جغرافیا (فصلنامه علمی پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیایی ایران)، 18(65)، 44-54.
9. مرکز آمار ایران. (1395). گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385-1395. معاونت برنامه­ریزی و نظارت راهبردی مرکز آمار ایران.
10. مهدنژاد، ح.، و غلامی، ع. (1400). تحلیل جغرافیایی قطبش اجتماعی در کلان شهر اصفهان. فصلنامه جغرافیا (فصلنامه علمی پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیایی ایران)، 19(69)، 130-115.
11. مهندسین مشاور زیستا (1390). طرح جامع شهر اردبیل. اردبیل: وزارت راه و شهرسازی اداره کل مسکن و شهرسازی استان اردبیل.
12. Achtena, S., Lessmann Ch. (2020). Spatial inequality, geography and economic activity. World Development, 136, 105114.
13. Amis, P., & Rakodi, C. (1995). Urban poverty: Concepts, characteristics and policies. Habitat International, 19(4), 403–405.
14. Brown-Iannuzzi, J. L., Lundberg, K.B., & McKee, S.E. (2021). Economic inequality and socioeconomic ranking inform attitudes toward redistribution. Journal of Experimental Social Psychology, 96, 104180.
15. Bruton, G., Sutter, Ch. Lenz, A-K. (2021). Economic inequality – Is entrepreneurship the cause or the solution? A review and research agenda for emerging economies. Journal of Business Venturing, 36(3), 106095.
16. Deverteuil, G. (2009). Inequality. International Encyclopedia of Human Geography, 433- 445.
17. Dollar, D., & Kraay, A. (2002). Growth is good for the poor. Journal of Economic Growth, 7(3), 195–225.
18. Geng, Y., Fujita, T., Bleischwitz, R., Chiu, A., & Sarkis, J. (2019). Accelerating the Transition to Equitable, Sustainable, and Livable Cities: Toward Post-Fossil Carbon Societies. Journal of Cleaner Production, 118020.
19. Harvey, D. (2007). A Brief History of Neoliberalism: Oxford University Press.
20. Hooker, B. (2001). The Cambridge Dictionary of Philosophy. Justice. In R. Audi (Ed.). (Second ed., pp. 456-457), Cambridge: Cambridge University Press.
21. Hsueh, S.L. (2013). A Fuzzy Logic Enhanced Environmental Protection Education Model for Policies Decision Support in Green Community Development. The Scientific World Journal, 2013, 1-8.
22. Lenz, L., Munyehirwe, A., Peters, J., & Sievert, M. (2017). Does large-scale infrastructure investment alleviate poverty? Impacts of Rwanda’s electricity access roll-out program. World Development, 89, 88–110.
23. Li, G., Chang, L., Liu, X., Su, S., Cai, Z., Huang, X., & Li, B. (2019). Monitoring the spatiotemporal dynamics of poor counties in China: Implications for global sustainable development goals. Journal of Cleaner Production, 227, 392–404.
24. Magombeyi, M. T., & Odhiambo, N. (2018). Dynamic impact of FDI inflows on poverty reduction: Empirical evidence from South Africa. Sustainable Cities and Society, 39, 519–526.
25. Muyeba, S) .2019(. Institutional capital, urban poverty and household wealth in Cape Town. World Development Perspectives, 16(123), 1-13.
26. (2003). Geographic concentration and territorial disparity in OECD countries. Paris: OECD Publications Service.
27. Padda, I. U. H., & Hameed, A. (2018). Estimating multidimensional poverty levels in rural Pakistan: A contribution to sustainable development policies. Journal of Cleaner Production, 197, 435–442.
28. World Bank. )2020 .(World Bank database. https://data.worldbank.org.cn/. Accessed 13 May 2020.
29. Yang, C., Xia, R., Li, Q., Liu, H., Shi, T., & Wu, G. (2021). Comparing hillside urbanizations of Beijing-Tianjin-Hebei, Yangtze River Delta and Guangdong–Hong Kong–Macau greater Bay area urban agglomerations in China. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 102, 102460.‏
30. Zhang, B., Nozawa, W., Managia, Sh. (2021). Spatial inequality of inclusive wealth in China and Japan, Economic Analysis and Policy, Volume 71, September 2021, Pages 164-179.
31. Zhao, X., Yu, B., Liu, Y., Chen, Z., Li, Q., Wang, C., & Wu, J. (2019). Estimation of poverty using random forest regression with multi-source data: A case study in Bangladesh. Remote Sensing, 11(4), 1-18.
32. Zhou, Y., Guo, Y., Liu, Y., Wu, W., & Li, Y. (2018). Targeted poverty alleviation and land policy innovation: Some practice and policy implications from China. Land Use Policy, 74, 53–65.