خوانش نشانه‌شناسی قصیده «ریتا أحبینی» محمود درویش بر اساس الگوی «مایکل ریفاتر

زبان و ادبیات عربی

مقاله 7، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، شهریور 1400، صفحه 122-145  

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jallv13.i2.2105-1050

نویسندگان

حسن اسماعیل زاده ¹؛ علی صیادانی ²؛ وحید خیری³؛ بهمن آقازاده³

¹استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

الگوی نشانه‌شناسی ریفاتر از جمله اولین الگوهای نشانه‌شناسی است که به شکل ویژه به بررسی گونۀ ادبی شعر پرداخته است. در این روش، توانش ادبی خواننده و عکس‌العمل او نسبت به شعر بسیار مهم است و خوانش شعر در دو سطح اکتشافی و پس‌کنشانه انجام می‌گیرد. در سطح اول، معنا و روساخت متن بررسی می‌شود و در سطح دوم، با توجه به عناصر غیردستوری، ژرف‌ساخت متن و دلالت‌های زبانی، واکاوی می‌شوند. مقاومت و عشق، دو مضمون اصلی شعر محمود درویش است و او در این مضمون‌های شعری با استفاده از عناصر غیردستوری، دلالت‌های زبانی را پدید می‌آورد و مدلول و پیام اصلی خود را در ورای سطح ظاهری واژگان پنهان می‌سازد و آگاهانه ادراک مفهوم شعر را برای مخاطب به تأخیر می‌اندازد. پژوهش حاضر می‌کوشد با شیوۀ توصیفی-تحلیلی و با تکیه‌بر مبانی نظریۀ نشانه‌شناسی شعر مایکل ریفاتر، به کشف انباشت‌ها و منظومه‌های توصیفی قصیدۀ «ریتا أحبینی» بپردازد و با دریافت تداعی واژگان، ماتریس(قالب) ساختاری قصیده را برای خواننده بازگو کند. تبیین الگوی نشانه­شناسی مایکل ریفاتر و تبیین بن­مایه­های ادبیات مقاومت در شعر محمود درویش و زوایای پنهان آن با به‌کارگیری الگوی نشانه­شناسی، از اهداف این پژوهش است. ازجمله نتایج برآمده از خوانش پس‌کنشانه قصیده مذکور، بیانگر وجود دلالت‌های متعددی از واژه «ریتا» در نزد محمود درویش است که با مفهوم وطن در نزد وی درآمیخته و در نهایت به رمز فلسطین بدل گشته است و این‌گونه، مضمونی رمانتیک را در خدمت مفهوم مقاومت قرار داده است. تداعی‌های واژگانی این شعر در ماتریس ساختاری آن با ظرافت هر چه بیشتر، بازتاب یافته‌اند و تصویری از وضعیت فلسطین و دورنمای مقاومت را به نمایش گذاشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

نشانه‌شناسی؛ خوانش پس‌‌کنشانه؛ مایکل ریفاتر؛ محمود درویش؛ ریتا أحبینی

مراجع

 

1. آلن، گراهام (1389)، بینامتنیت، ترجمة پیام یزدانجو، چاپ سوم، تهران:مرکز.
2. اسکولز، رابرت (1383)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیّات، ترجمة فرزانة طاهری، چاپ دوم، تهران: مرکز.
3. خضر محمد، عبدالله (2017)، مناهج النقد الأدبی الحدیث، الطبعة الأولی، القاهرة: دار الفجر للنشر والتوزیع.
4. خلف کامل، عصام (بدون التاریخ)، الاتجاه السیمولوجی ونقد الشعر، دار فرحة للنشر والتوزیع.
5. درویش، محمود (2005)، الأعمال الأولی، ج4، الطبعة الأولی، ریاض الریس للکتب والنشر.
6. ریفایتر، مایکل (1987)، سیموطیقا الشعر دلالة القصیدة، ترجمة فریال جبوری غزول، القاهرة: دار الیاس.
7. سلدن، رامان و پیتر ویدوسون (1377)، راهنمای نظریة ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، چاپ 2، تهران: طرح نو.
8. سیبیاک، تامس آلبرت (1391 )، نشانه‌ها: درآمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمة محسن نوبخت، تهران: علمی.
9. شولس، رابرت، (1373)، نظریه شعری یاکوبسن و لوی استروس در برابر مایکل ریفاتر، مترجم مراد فرهادپور، تهران: ارغنون.
10. صفوی، کورش (1391)، نوشته‌های پراکنده (دفتر دوم) نشانه‌شناسی و مطالعات ادبی، تهران، علمی.
11. ضیمران، محمد (1383)، درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر، چاپ دوم، تهران، قصه.
12. فیدوح، عبد القادر (1993)، دلالیة النص الأدبی، دراسة سیمائیة للشعر الجزائری، الجزائر: دیوان المطبوعات الجامعیة.
13. دوکالر، جاناتان (1390)، در جستجوی نشانه‌ها (نشانه‌شناسی، ادبیات، واسازی)، ترجمة لیلا صادقی و تینا امراللهی، چاپ دوم، تهران: علم.
14. گیرو، پی‌یر (1380)، نشانه‌شناسی، ترجمه: محمد نبوی، چاپ اول، تهران: آگه.
15. مبارک، حنون (1987)، دروس فی السیمیائیات، الطبعة الأولی، المغرب: مکتبة الأدب المغربی.
16. مظفری، علیرضا (1387)، وصل خورشید (شرح شصت غزل از حافظ شیرازی)، تبریز : آیدین.
17. مکاریک، ایرناریما (1388)، دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ سوم، تهران، آگه.
18. برکت، بهزاد، افتخاری، طیبه (1389)، «نشانه‌شناسی شعر: کاربست نظریة مایکل ریفاتر بر شعر ای مرز پرگهر فروغ فرخزاد»، فصلنامة پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دورة 1 ،ش 4، ص 109-130.
19. صدیقی، بهار و سید محمدباقر حسینی (1399)، «خوانش دیدگاه زبان­شناختی ابن­خلدون بر بنیاد سوسور» زبان و ادبیات عربی، شماره 1، سال 12، صص 1-16
20. قادری، آزاده و سید حسین سیدی (1399)، «خوانشی نشانه­شناختی با رویکردی لایه­ای از زبان شعری أمل دنقل مطالعه موردی قصیده «البکاء بین یدی زرقاء الیمامة» زبان و ادبیات عربی، شماره 1، سال 12، صص 60-76
21. نبی‌لو، علیرضا (1392)، «خوانش نشانه‌شناختی زمستان اخوان و پیامی در راه سپهری» ادب پارسی معاصر، شمارة 4، سال 3، 113-136صص.

21- Riffaterre, Michael, (1978), Semiotics of Poetry, Bloomington: Indiana University Press.

22-…………………………, (1983). Text production. 1^st ed. New York. Colombia University press.

23. درویش، محمود : الاعمال الجدیدة الکاملة، https://www.kutub-pdf.net/downloading/gH9KT.html