نقش کنش‌های گفتاری و راهبردهای کلام در تبیین آیات داستان موسی(ع)

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 53، شماره 2 - شماره پیاپی 107، آذر 1400، صفحه 59-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2022.61491.0

نویسندگان

راضیه قناعتی¹؛ اعظم پرچم^{* 2}

¹دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان

²دانشیار دانشگاه اصفهان

چکیده

از عوامل موثر در فهم کارگفت­های قرآنی، مقتضای حال متکلّم و مخاطب و قصد مخاطبه است. نظریه «کارگفت» از «سرل» در دانش کاربرد شناسی با عناوینی چون: اغراض ثانویه و اغراض ادبی در علم معانی مطابقت دارد. سرل اثرات این کار گفت را به «اثرات در گفته» و «اثرات با گفته» تقسیم کرده است. «اثرات با گفته» نتیجه جانبی برآمده از مجموع کارگفت‌هاست. کارگفت­های غیر مستقیم به اطلاعات پس زمینه­ای مشترک میان متکلم و مخاطب نیاز دارد که از جنس زبان و غیر زبان است و مخاطب با تکیه بر عقلانیت حاکم بر ارتباط کلامی خود، مخاطبه و مفاهیم نهفتۀ درون آن را استنباط می­کند. استفاده متکلم از بیان غیرمستقیم با مفهوم ادب گفتاری، جایگاه مهمی دارد. پژوهش حاضر بر اساس بافت موقعیتی آیات با روش توصیفی_تحلیلی به برخی کارگفت­های مستقیم و غیرمستقیم می­پردازد. برخی از کنش­ها عبارتند از کنش توصیفی، عاطفی و اعلامی که در مخاطبه­های فرعون، موسی و ساحران با راهبردهای کلام وجود دارد. برای نمونه زمانی که فرعون قصد دارد در یک مخاطبه عمومی، دعوت الهی موسی را تخریب نماید، از ساحران یاری جسته و با راهبرد ایجابی، کنش ترغیبی را جهت توانمندی سحر آنها به‌کار می­برد و منتظر اثرات با گفته مورد انتظار خویش است؛ ولی به یک‌باره پس از انجام معجزه موسی، ساحران کنش عاطفی خویش را به سوی خدای یگانه ابراز می­کنند و کنش­های تهدیدی او را با راهبرد صراحت کلام و اعلام ایمان به خدای واحد پاسخ می­دهند و هیچ اثر «با گفته­ای» مطابق انتظار فرعون نشان نمی­دهند.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ موسی(ع)؛ کارگفت؛ اثر باگفته؛ راهبرد کلام

مراجع

آقاگل‌زاده، فردوس، فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، نشر علمی، تهران، 1392ش.

ابن‏‌عاشور، محمدطاهر، التحریر و التنویر، مؤسسة التاریخ العربی، لبنان-بیروت، 1420ق.

ابن فارس، حسین، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام هارون، مکتبه الخانجی، مصر، 1981م.

البرزی، پرویز، مبانی زبان شناسی متن، نشر امیرکبیر، تهران، 1386ش.

پیشوایی علوی، محسن و فردین حسین پناهی، «تحلیل گزاره‌های پرسشی در سوره مؤمنون بر اساس نظریۀ کنش کلامی»، پژوهش‌های ادبی- قرآنی، 4، 65-94، 1393ش.

تجویدی، غلامرضا، کنش‌های گفتاری در فرآیند یادگیری انگلیسی گویشوران فارسی زبان، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، 1379ش.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، معجم مفردات الفاظ القرآن، دارالفکر، بیروت، 1392ق.

زارع، آمنه و سحر زرگری، «تحلیل متن شناسی سورۀ بقره بر اساس نظریه کنش گفتار»، اولین کنفرانس ملی آموزش زبان انگلیسی، ادبیات و مترجمی، مؤسسه بین‌المللی آموزشی و پژوهشی خوارزمی، شیراز، 1392ش.

سرل، جان آر، افعال گفتاری، ترجمه محمدعلی عبداللهی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1385ش.

صانعی پور، محمدحسن، مبانی تحلیل کارگفتاری در قرآن کریم، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران،1390ش.

طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1417ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372ش.

طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلام، تهران، 1378ش.

عباسی، مهدی، بررسی کنش‌های گفتاری در ترجمه جزء سی قرآن کریم بر اساس نظرات آستین و سرل، گیتی تاکی، ادبیات و علوم انسانی، سیستان و بلوچستان، 1392ش.

عبداللهی، محمدعلی، نظریۀ افعال گفتاری، پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش24، 1384ش.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1374ش.

محمدی، حمید، آشنایی با علوم بلاغی معانی، بیان، بدیع، چاپ پنجم، مؤسسه فرهنگی دار الذکر، قم، 1383ش.

نوری زاده، گلنار، بررسی کنش‌های گفتار در ترجمه متون سوره‌های یاسین و الرحمن از قرآن کریم بر اساس نظریۀ کنش گفتار سرل و آستین، معصومه ارجمندی، ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، 1394ش.

ویسی، الخاص و غلامحسین اورکی، «کارکردهای معنایی و توان منظوری جملات استفهامی قرآن کریم با توجه به نظریۀ کنش گفتاری»، ذهن، ش62، صص5-30، 1394ش.

یول، جرج، کاربردشناسی زبان، ترجمه محمد عموزاده مهدیرجی و منوچهر توانگر، سمت، تهران، 1391ش.

Alston, William, Illocutionary Acts and Sentence meaning, New York.Cornell, University Press, 1996.

Briggs. R.S.(2001). Words in Action: Speech Act Theory and Biblical Interpretation. Edinburgh: T.g T. Clark.

Saeed,J.L.(1997). Semantic s.Massachusetts: Blachwell pubisher.

Searle.J.R(1979). Expression and Meaning New York: Cambridge University Press.

Searle. J.R(1998) Mind Language and Society New York: Basic Books.

Searle.J.R(1971) wath is speech Acts in Rosenberg and Travis(eds). -Shelley , Cameron, Speech Acts and Pragmatics in Sentence generation,water L.O University,1992. -Sohat zidis,Savas L.T, Foundations of Speech Act Theory, New York, Rout ledge,1994.

Vander veken, Daniel,Essay in speech Act Theory, Amsterdam, John Benjamin s publishing Company,1984.-

Kriffa,Manfred,Embedded Speech Act, Berlin,Humboldt University,2002.