زیست چینه نگاری نهشته‌های دونین پسین ـ کربنیفر پیشین (فامنین پسین ـ تورنزین) در برش زو (شمال شرق ایران) بر اساس فونای کنودونتی

رخساره‌های رسوبی

مقاله 7، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، اسفند 1399، صفحه 252-269   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/sed.facies.2021.46733

نویسندگان

محمد تقی نجارزاده¹؛ علیرضا عاشوری^{* 2}؛ مهدی یزدی³

¹دانشجوی دکتری چینه نگاری و دیرینه شناسی، گروه زمین شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

²استاد، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³استاد، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

بررسی فونای کنودونتی نهشته‌­های دونین پسین ـ کربنیفر سازندهای خوش‌ییلاق و مبارک در برش زو (شمال شرقی شهر جاجرم) به شناسایی 10 جنس، 23 گونه و 8 زیرگونه‌ منجر شده است. زیای کنودونتی به­ دست آمده در این مطالعه، مؤید زیست‌زون Bispathodus ultimus (فامنین پسین) و گستره‌های زیستی معادل base of Siphonodella duplicata to within Siphonodella crenulata (تورنزین) و Pseudopolygnathus multistriatus  (ویزین) می‌باشد. این امر نشان می‌­دهد که گذر فامنین ـ تورنزین در انتهای سازند خوش‌ییلاق و 6 متر بالاتر از لایه دیاباز قرار دارد. زیای کنودونتی مزبور، نشانگر غلبه زیست‌رخساره Polygnathid می­‌باشد. زیست‌رخساره­‌های کنودونتی پیش‌روی سطح آب در کربنیفر را تأیید می‌کنند. برش مذکور هم از دیدگاه رخسارۀ سنگی و هم از دیدگاه رخسارۀ زیستی، با دیگر برش‌­های البرز شرقی مشابه­ است. شاخص تغییر رنگ کنودونت­‌ها در عناصر کنودونتی کربنیفر نسبت به دونین پسین افزایش نشان می­‌دهد.

کلیدواژه‌ها

کنودونت؛ دونین؛ کربنیفر؛ سازند خوش‌ییلاق؛ مبارک؛ فامنین؛ تورنزین

مراجع

افشارحرب، ع.، سهیلی، م.، واله م.، 1349.  نقشه زمین شناسی کورخود، مقیاس 250000/1. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

بهرامی، ع.، 1390. زیست چینه نگاری نهشته‌های دونین پایانی ـ کربنیفر آغازین در شرق ایران براساس کنودونت‌ها. رساله دکتری، دانشگاه اصفهان. 153ص.

حسینی‌­نژاد، م.، 1385. بررسی بیواستراتیگرافی برش کلاریز (دامغان). رساله دکتری، دانشگاه اصفهان، 450ص.

حسینی‌نژاد، م.، یزدی، م.، قبادی‌پور، م.، غلامعلیان، ح.، 1386. چینه نگاری سنگ­های دونین بالایی در برش کلاریز. فصل نامه علوم زمین، 63: 78-85.

ستاری، ا.، 1399، زیست چینه نگاری نهشته‌­های دونین پایانی ـ کربنیفر آغازین در البرز شرقی (تویه‌دروار، جنوب غربی دامغان) و ایران مرکزی (کوه بند عبدالحسین، جنوب شرق انارک) بر اساس فونای کنودونتی. رساله دکتری، دانشگاه اصفهان، 308ص.

شوشتری زاده، پ.، 1384. زیست چینه نگاری نهشته­‌های دونین بالایی در البرز شرقی (تویه دروار، دامغان). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان. 108ص.

علوی نایینی، م.، 1372. چینه شناسی پالئوزوییک ایران. سازمان زمین ­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 492ص.

کبریایی­زاده، م.ر.، 1388. زیست‌زون بندی سازند جیرود در البرز خاوری (منطقه دامغان) بر اساس بازوپایان. فصلنامه علوم زمین، 71: 19-30.

لاسمی، ی.، 1379. رخساره‌ها، محیط‌های رسوبی و چینه نگاری سکانسی نهشته سنگ‌های پرکامبرین بالایی و پالئوزوئیک ایران. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 180ص.

نجارزاده، م.ت.، 1376. بررسی بیواستراتیگرافی نهشته­‌های دونین در منطقه جاجرم بر اساس فسیل‌­های کنودونتی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، 98ص.

Alavi, M., 1994. Sedimentary and structural characteristics of the Paleo-Tethys remnants in northeastern Iran. Geological Society of America Bulletin, 103: 983-992.

Alberti, H., Groos-Uffenorde, H., Streel, M., Uffenorde, H., & Walliser, O.H., 1974. The stratigraphical significance of the Protognathodus fauna from Stockum (Devonian/Carboniferous boundary, Rhenish Schiefergebirge). Newsletters on Stratigraphy, 3: 263-276.

Bahrami A., Corradini C., Jeffrey Over, D., & Yazdi, M., 2011. Conodont Biostratigraphy of the Upper Frasnian-Lower Famennian transitional deposits in the Shotori Range, Tabas area, Central-East Iran Microplate. Bollettino della Società Paleontologica Italiana, 50: 35-53.

Bahrami, A., Königshof, P., Vaziri-Moghaddam, H., Shakeri, B., & Boncheva, I., 2019. Conodont stratigraphy and conodont biofacies of the shallow-water Kuh-e-Bande-Abdol-Hossein section (SE Anarak, Central Iran), Palaeobiodiversity and Palaeoenvironments, 99: 477–494.

Bischoff, G.C.O., 1973.On the nature of conodont animal. Geology and Paleontology, 7: 147-174.

Branson, E.R., 1934. Conodonts from the Hannibal Formation of Missouri. Missouri University Studies, 8: 301-343.

Branson. E.B., & Mehl M.G., 1934. Conodonts from the Bushberg sandstone and equivalent formations of Missouri. University of Missouri Studies, 8(1-4): 1-350.

Caplan M.L., & Bustin, R.M., 1999. Devonian–Carboniferous Hangenberg mass extinction event, widespread organic-rich mud rock, and anoxia: causes and consequences. Palaeogeography, Paleoclimatology, Paleoecology, 148: 187–207.

Corradini, C., 2003. Famennian (Late Devonian) conodonts from the Corona Mizziu sections (SE Sardinia, Italy). Palaeontographia Italica, 89: 63-114.

Corradini, C., 2008. Revision of Famennian-Tournaisian (Late Devonian-Early Carboniferous) Conodont biostratigraphy of Sardinia. Italy. Revue de Micropaleontologie, 51: 123-132.

Corradini, C., Kaiser, S.I., Perri, M.C., & Spalletta, C., 2011. Protognathodus (Conodonta) and its potential as a tool for defining the Devonian/Carboniferous Boundary. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, 117 (1): 15-28.

Corradini, C., Spalletta, C., Mossoni, A., Matyja, H., & Over, D.J., 2016. Conodonts across the Devonian/Carboniferous boundary: a review and implication for the redefinition of the boundary and a proposal for an updated conodont zonation. Geological Magazine, 154 (4): 888-902.

Dobrestov, M.L., 2003. Evolution of structures of the Urals, Kazakhstan, Tianshan and Alteni-Ssyan region within the Ural-Mongolian fold belt (Paleoasian ocean)-Russian Geology and Geophysics, 44: 3-26.

Feist, R., 1990. Guide book of the field meeting, Montagne Noire 1990. Montpellier, International Union Geological Science Subcommission Devonian Stratigraphy, 69 p.

Flajs, G., & Feist, R., 1988. Index conodont, trilobite and environment of Devonian Carboniferous Boundary Beds at La Serre (Montaigne NORI, France). In: Flajs, G., Feist, R., & Zeigler, W., (eds.), Devonian-Carboniferous Boundary results of resent studies. Courier Forschungs institut Senckenberg, 100: 50-107.

Hass, W.H., 1962, Conodonts. In: Moore, M., (ed.), Treatise on Invertebrate Paleontology. Geological Society of America and University of Kansas, 3-89.

Huddle, J.W., 1934. Conodonts from the New Albany Shale of Indiana. Bulletins of American Paleontology. 21 (72): 137.

Kaiser, S., & Corradini, C., 2011. The early Siphonodellids (Conodonta), Late Devonian-Early Carboniferous: overview and taxonomic state. Neues Jahrbuch fur Geologie und Palaontologie Abhandlungen, 26: 19-35.

Kaiser, S.I., 2009. The Devonian/Carboniferous stratotype section La Serre (Montagne Noire) revisited. Newsletters on Stratigraphy, 43 (2): 195-205.

Kaiser, S.I., Becker, R.T., Spalletta, C., & Steuber, T., 2009. High-resolution conodont stratigraphy, biofacies and extinctions around the Hangenberg Event in pelagic successions from Austria, Italy and France. Palaeontographica Americana, 63: 97-139.

Konigshof, P., Bahrami, A., & Kaiser, S.I., 2021. Devonian-Carboniferous boundary sections in Iran. Palaeobiodiversity and Paleoenvironments, 101: 613-632.

Mc.Ghee, G.r.J.r., 1996. The Late Devonian Mass Extinction: The Frasnian-Famennian Crisis. Columbia University Press, New York, 303 p.

Mossoni, A., Carta, N., Corradini, C., & Spalletta, C., 2015. Conodonts across the Devonian/Carboniferous boundary in SE Sardinia (Italy). Bulletin of Geosciences, 90: 371–88.

Mossoni, A., Corradini, C., & Spalletta, C., 2013. Conodontsfrom the Monte Taccu section (Famennian-Tournaisian, Sardinia, Italy), Asociación Paleontológica Argentina, Publicación especial, 13: 85-90.

Paproth, E., Feist, R., & Flajs, G., 1991. Decision on the Devonian-Carboniferous boundary stratotype. Episodes, 14 (4): 331-336.

Poty, E., Devuyst, F.X., Hance, L., 2006. Upper Devonian and Mississippian foraminiferal and rugose coral zonations of Belgium and northern France: a tool for Eurasian correlations. Geological Magazine, 143 (6): 829-857.

Rhodes, F.H.T., Austin, R.L., & Druce, E.C., 1969. British Avonian (Carboniferous) conodont faunas, and their value in local and intercontinental correlation. London: Bulletin of the British Museum (Natural History). Geology Supplement, 5: 1-313.

Sandberg, C.A., & Dreesen, R., 1984. Late Devonian icriodontid biofacies models and alternate shallow water conodont zonation. In: Clark, D.L., (ed.), Conodont biofacies and provincialism. Geological Society of America Special Paper, 196: 143-178.

Sandberg, C.A., & Gutschick, R.C., 1984. Distribution, microfauna and source-rock potential of Mississippian Delle Phosphatic Member of Woodman Formation and equivalents, Utah and adjacent States. In: Woodward, J., Meissner, F.F., & Clayton, J.L., (eds.), Hydrocarbon source rocks of the Greater Rocky Mountain region, Denver Colorado, Rocky Mountain. Association of Geologists, 135-178.

Sandberg, C.A., & Ziegler, W., 1979. Taxonomy and biofacies of important conodonts of Late Devonian styriacus Zone, United State and Germany. Geologica et palaeontologca, 13: 173-212.

Sandberg, C.A., Morrow, J.R., & Ziegler, W., 2002. Late Devonian sea-level changes, catastrophic events, and mass extinctions. Geological Society of America Special Paper, 356: 473-487.

Sandberg, C.A., Poole, F.G., & Johnsonm, J.G., 1988. Upper Devonian of Western United States. In: McMillan, N.J., Embery, A.F., & Glas, D.J., (eds.), Devonian of the World. Proceedings of the Canadian Society of Petroleum Geologists International Symposium, Devonian System. 183-220.

Sandberg, C.A., Streel, M., & Scott, R.A., 1972. Comparison between conodont zonation and spore assemblages in the Devonian-Carboniferous boundary in the western and central United State and in Europe. 7e Congres International de Stratigraphie et de Geologie du Carbonifere, Krefeld, 23-28 August 1971, Compte Rendu 1: 179-203.

Sandberg, C.A., Ziegler, W., Leuteritz, K., & Brill, S.M., 1978. Phylogeny, speciation, and zonation of Siphnodella (Conodonta, Upper Devonian and Lower Carboniferous). Newsletter on Stratigraphy, 7: 102-120.

Satnova, I.Y., 2012. Late Paleozoic oceanic basalts hosted by char suture-shear Zone, East Kazakhstan: Geological position, geochemistry, petrogenesis and tectonic setting. Journal of Asian Earth sciences, 40: 20-39.

Sattari, E., Bahrami, A., Königshof, P., & Vaziri-Moghaddam, H., 2021. Late Devonian (Famennian) to Carboniferous (Mississippian-Pennsylvanian) conodonts from the Anarak section, Central Iran. Palaeobiodiversity and Paleoenvironments, 101: 781-802.

Sommervile, I.D., 2008. Biostratigraphic zonation and correlation of Mississippian rocks in Western Europe: some case studies in the late Visean/Serpukhovian. Geological Journal, 43: 209-40.

Spalletta, C., Perri, M.C., Over, D.J., & Corradini, C., 2017. Famennian (Upper Devonian) conodont zonation: revised global standard. Bulletin of Geosciences, 92: 31-57.

Stampfli, G.M., 1978. Étude géologique générale de l’Elburz oriental au S de Gonbad-e-Qabus, Iran NE. These présentée la Faculté des Sciences de l’Université de Geneve, 329 p.

Thomas, L.A., 1949. Devonian-Mississippian Formations of southeast Iowa. Bulletin of the Geological Society of America, 60: 403–138.

Voges, A., 1959. Conodonten aus dem Untercarbon I und II (Gattendorfia-und Pericyclus-Stufe) de Sauerlandes. Paläontologische Zeitschrift, 33 (4): 266-314.

Wendt, J., Kaufmann, B., Belka, Z., Farsan, N., & Karimi Bavandpur, A., 2005. Devonian/Lower Carboniferous stratigraphy, facies patterns and palaeogeography of Iran. Part II. Norther and Central Iran. Acta Geologica Polonica, 55: 31-97.

Yazdi, M., 1999. Late Devonian-Carboniferous conodonts from Eastern Iran. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, 105: 160-200.

Zhuravlev, A.V., 1991. A new Polygnathus species (Conodonta) from the Lower Carboniferous of the North Urals. Paleontologicheskii Zhurnal, 1: 129-130 (in Russian).

Ziegler, W., & Sandberg, C.A., 1984. Palmatolepis-based revision of upper part of standard Late Devonian conodonts zonation. Geological Society of America, Special Paper, 196: 179-194.

Ziegler, W., & Sandberg, C.A., 1990. The Late Devonian Standard Conodont Zonation. Courier Forschungs Institut Senckenberg, 121: 1-115

Ziegler, W., & Sandberg, C.A., 1996. Reflexions on Frasnian and Famennian Stage boundary decisions as a guide to future deliberations. Newsletters on Stratigraphy, 33: 157-180.

Ziegler, W., 1969. Eine neue Conodonten fauna aus dem höchsten Oberdevon. Fortschritte Geologie von Rheinland und Westfalen, 17: 179–191.

Ziegler, W., Sandberg, C.A., & Austin, R.L., 1974. Revision of Bispathodus group (conodonta) in the Upper Devonian and Lower Carboniferous. Geologica et Palaeontologica, 8: 97-112.