تبیین بنیانهای واگرایی کشورهای اسلامی و ناکامی اندیشه وحدت اسلامی در دوره معاصر

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

دوره 7، شماره 3 - شماره پیاپی 27، آبان 1401، صفحه 38-56   

نوع مقاله: مقالات علمی -پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.2022.68679.1018

نویسنده

هادی ویسی^*

دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

جهان اسلام که سابقه تاریخی تمدن درخشان در چارچوب دولت یکپارچه اسلامی دارد، در دوره معاصر با فروپاشی نظام خلافت و در مواجه با مدرنیته و نظام دولت ­ـ ­ملت، دچار تجزیه و ملی‏گرایی شد. در سده اخیر، برخی مصلحان و فعالان سیاسی اسلامی متأثر از آموزه «امت واحده»، اتحاد جهان اسلام را برای بازساخت و نوزایی تمدن اسلامی و مقابله با قدرت‌های سلطه­گر غربی مطرح کردند. علیرغم برخی اقدامات انجام‌شده تاکنون هیچ­گونه دستاورد مهمی از اتحاد و همگرایی کشورهای مسلمان مشاهده نشده است. هدف این پژوهش، بررسی ریشه­ها و زمینه­های اصلی واگرایی کشورهای مسلمان و پاسخ به چرایی ناکامی اندیشه وحدت اسلامی است. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و استفاده از داده­های کتابخانه­ای انجام‌شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که ابهام مفهومی جهان اسلام، عدم هم­تکمیلی اقتصادی کشورهای اسلامی، وابستگی به جهان خارج از اسلام، رقابت و تضادهای ایدئولوژیکی درون جهان اسلام و دخالت قدرت‌های فرامنطقه‏ای و جهانی، باعث غلبه قاطع نیروهای واگرا بر نیروهای همگرا شده است.   

کلیدواژه‌ها

جهان اسلام؛ کشورهای اسلامی؛ همگرایی؛ واگرایی؛ امت واحده

مراجع

1. Brown, D.W. (2011). A New Introduction to Islam. New Jersey: John Wiley & Sons.
2. Dehghani Firoozabadi, S.J. (2015). Theories of Regional Convergence and International Regimes. Tehran: Mohkatab Publishing. [In Persian].
3. Ezzati, E. (2000). The Geopolitics of the Islamic World and the Status of North African Countries. African Studies, 5(2), 2-21. [In Persian].
4. Fawcett, L. (2015). Drivers of regional integration: historical and comparative Perspectives, In Book: Drivers of Integration and Regionalism in Europe and Asia, Edited by Louis Brennan and Philomena Murray, London: Routledge.
5. Flemes, D. (2010). Regional Leadership in the Global System. Farnham: Ashgate Publishing Company.
6. Golizavareh, G. (1997). The Land of Islam: Recognition of Islamic Countries and Muslim Areas of the World. Qom: Islamic advertisement Office of Qom Seminary. [In Persian].
7. Hafeznia, M.R., Ghorbaninejad, R., & Janparvar, M. (2012). Geopolitical Analysis of Convergence and Divergence Factors in the Islamic World. Quarterly Journal of Islamic World Studies, 1(2), 56-72. [In Persian].
8. Huntington, S. (1997). The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. Penguin Books India.
9. Kazemi, A. A. (1991). Theory of Convergence in International Relations. Tehran: Qoms Publishing. [In Persian].
10. Liu, Z. & Fan, P.(2018).Islamic Factors in Inter-State Cooperation of the OIC Members.Asian Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, 12(1), 1-15.
11. Liu, Z.(2013).Commentary on “Islamic State” Thoughts of Islamism.Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, 7(3), 22-42.
12. Mayer, H. (2015). Historical narratives as normative drivers of integration and disintegration in Europe and Asia, In Book: Drivers of Integration and Regionalism in Europe and Asia, Edited by Louis Brennan and Philomena Murray, London: Routledge.
13. Mostofi Al-Mamalaki, R. (2002). The Islamic World and the Distribution of Islamic Lands and Population. Al-Zahra University Humanities Quarterly, 12(43),162-183. [In Persian].
14. Motahari, M. (2003). Imamate and Leadership.Tehran: Sadra Publications. [In Persian].
15. Movaseghi, S.A. (2009). Seyed Jamal Asadabadi: a thinker and politician. Qom: Qom Book Garden. [In Persian].
16. Movaseghi, S.A. (2017). Contemporary Islamic Movements. 16th Edition. Tehran: SAMT. [In Persian].
17. Murray, P. (2015). Drivers of Regional Integration: Some Comparative Considerations, In Book: Drivers of Integration and Regionalism in Europe and Asia, Edited by Louis Brennan and Philomena Murray, London: Routledge.
18. OIC (Organisation of Islamic Cooperation) (2017). OIC Environment Report 2017, Statistical, Economic and Social Research and Training Centre for Islamic Countries (SESRIC).
19. OIC (Organisation of Islamic Cooperation) (2018). OIC Economic Outlook 2018, challenges and Opportunities towards Achieving the OIC-2025. Statistical, Economic and Social Research and Training Centre for Islamic Countries (SESRIC).
20. Pew Research Center (2009). Mapping the Global Muslim Population, Washington, D.C.: the Pew Forum on Religion & Public Life.
21. Putnam, R. (1993). Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy. Princeton: Princeton University Press.
22. Roberts, N.E. (2019).Making Jerusalem the center of the Muslim World: Pan-Islam and the World Islamic congress of 1931. Contemporary Levant, 4)1(, 52-63.
23. Safavi, S. Y. (2008). Political Geography of the Islamic World. Sepehr, 67, 13-17. [In Persian].
24. Slocum, N., & L. Van Langenhove (2005). Identity and Regional Integration, In Book: Global politics of Regionalism: an introduction, edited by Mary Farrell et al, London: Pluto Press.
25. Tabatabaei, M. (2001). Seyed Jamaluddin Asadabadi and the Eastern Awakening. Qom: Shorouq Kolbeh. [In Persian].
26. Wallerstein, I. (1974). The Modern World-System. New York: Academic Press.