بررسی تنوع مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی جمعیت‌های مختلف گوش‌بره (Phlomis olivieri Benth.) در استان همدان

علوم باغبانی

مقاله 14، دوره 36، شماره 3 - شماره پیاپی 55، آذر 1401، صفحه 721-734   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhs.2022.74320.1117

نویسندگان

مهتاب صالحی^{* 1}؛ رمضان کلوندی²

¹گروه علوم و مهندسی باغبانی، دانشگاه بوعلی سینا، مجتمع آموزش عالی نهاوند (ویژه دختران)، نهاوند، ایران

²بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران

چکیده

جنس Phlomis از تیرۀ Lamiaceae حدود 113 گونه را در جهان شامل می­شود. براساس آخرین گزارش، جنس Phlomis دارای 20 گونه و 3 هیبرید در ایران است که 9 گونۀ آن، انحصاری ایران هستند. گیاه Phlomis olivieri Benth. از گونه­های بومی ایران است. گونه­های مختلف Phlomis در طب سنتی، برای درمان برخی بیماری­ها ازجمله زخم معده، دیابت و التهاب مورد استفاده قرار گرفته است. این پژوهش، به ‌منظور ارزیابی تنوع مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی 11 جمعیت گیاه گوش­بره، در سال 1400 در مناطق مختلف استان همدان به اجرا درآمد. براساس نتایج به دست آمده، بیشترین وزن تر و وزن خشک سرشاخه گل­دار (96/6 و 48/3 گرم) و همچنین بیشترین وزن تر و وزن خشک گیاه (به ترتیب 77/11 و 86/5 گرم) به جمعیت کوهانی تعلق داشت. بلندترین طول گل­آذین (2/24 سانتی‌متر) مربوط به جمعیت جوزان و کوتاه­ترین طول گل­آذین (9/8 سانتی‌متر)  مربوط به جمعیت گاماسیاب بود. بیشترین قطر ساقه (45/4 میلی­متر) در جمعیت گرین مشاهده شد. بیشترین ارتفاع گیاه (4/49 سانتی‌متر) مربوط به جمعیت راهدارخانه بود که با جمعیت‌ گرین، تفاوت معنی‌داری نداشت (p<0.05) و کمترینِ آن، مربوط به جمعیت گرمک (31 سانتی‌متر) بود که با جمعیت گاماسیاب (50/33 سانتی­متر) اختلاف معنی­داری نداشت. همچنین، 31 ترکیب در اسانس شناسایی شد که کاریوفیلن، ژرماکرن دی، و ای ـ بتا ـ فارنسن، بیشترین درصد اجزای تشکیل­دهنده اسانس را به خود اختصاص دادند. در این مطالعه، بیشترین اسانس (04/0 درصد) از منطقه کوهانی به دست آمد که در بین جمعیت­های مورد مطالعه، دارای کمترین ارتفاع از سطح دریا بود. بنابراین به نظر می­رسد که عوامل محیطی نیز همانند عوامل ژنتیکی، در ایجاد تنوع در خصوصیات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی این گیاه مؤثر بوده­اند.

کلیدواژه‌ها

ارتفاع از سطح دریا؛ اسانس؛ سرشاخه گلدار؛ گل آذین

مراجع

 

1. Adams, R.P. (2001). Identification of essential oil components by gas chromatography/mass spectroscopy. Allured Publishing Corporation, Carol Stream, Australia.
2. Alibakhshi, M., Mahdavi, S.Kh., Mahmoodi, J., & Ghelichnia, H. (2014). Phytochemical evaluation of Stachys inflata essential oil in different habitats of Mazandaran Province. Eco-phytochemical Journal of Medical Plants 2(2): 56-68. (In Persian) dor: 20.1001.1.23223235.1393.2.2.7.7.
3. Alimohammadi, M., Yadegari, M., & Shirmardi, H.A. (2017). Effect of elevation and phonological stages on essential oil composition of Stachys. Turkish Journal of Biochemistry (Turk Biokimya Dergisi) 42(6): 647-656. https://doi.org/10.1515/tjb-2016-0267.
4. Argyropoulou, C., Daferera, D., Tarantilis, P.A., Fasseas, C., & Polissiou, M. (2007). Chemical composition of the essential oil from leaves of Lippia citriodora H.B.K. (Verbenaceae) at two developmental stages. Biochemical Systematics and Ecology 35(12): 831-837. https://doi.org/10.1016/j.bse.2007.07.001.
5. Azarnivand, H., Ghavam Arabani, M., Sefidkon, F., & Tavili, A. (2010). The effect of ecological characteristics on quality and quantity of the essential oils of Achillea millefolium L. subsp. millefolium. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 25(4): 556-571. (In Persian with English abstract). https://doi.org/10.22092/ijmapr.2010.7141.
6. Azizi, A., Hadian, J., Gholami, M., Friedt, W., & Honermeier, B. (2012). Correlations between genetic, morphological, and chemical diversities in a germplasm collection of the medicinal plant Origanum vulgare L. Chemistry and Biodiversity 9(12): 2784-2801. https://doi.org/10.1002/cbdv.201200125.
7. Bigdeloo, M. (2012). Evaluation of morphological, genetic and phytochemical diversity of Thymus carmanicus. MSc. Thesis. Tehran University, 114p. (In Persian with English abstract)
8. Bigdeloo, M., Nazeri, V., & Hadian, J. (2013). Study on effect of some environmental factors on morphological traits and essential oil productivity of Thymus caramanicus Jalas. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 28(4): 756-766. (In Persian with English abstract). https://doi.org/10.22092/ijmapr.2013.2930.
9. Chehregani, A., Mohsenzadeh, F., Mirazi, N., Hajisadeghian, S., & Baghali, Z. (2010). Chemical composition and antibacterial activity of essential oils of Tripleurospermum disciforme in three developmental stages. Pharmaceutical Biology 48(11): 1280-1284. https://doi.org/10.3109/13880201003770143.
10. Crock, J., Wildung, M., & Croteau, R. (1997). Isolation and bacterial expression of a sesquiterpene synthase cDNA clone from peppermint (Mentha x piperita, L.) that produces the aphid alarm pheromone (E)-β-farnesene. PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America) 94(24): 12833-12838. https://doi.org/10.1073/pnas.94.24.12833.
11. Fathalipoor, Z., Nabati Ahmadi, D., Rajabi Memari, H., Siyahpoosh, A., & Seddighi Dehkordi, F. (2014). Determination of plant variation using morphological properties and cluster analysis in Anethum germplasms. Journal of Plant Productions (Agronomy, Breeding and Horticulture) 37(4): 57-67. (In Persian)
12. Ghasemi Dehkordi, N. (2002). Iranian herbal pharmacopoeia. Vol. 1, p18-21.
13. Ghasemi Pirbalouti, A., Momeni, M., & Bahmani, M. (2013). Ethnobotanical study of medicinal plants used by Kurd tribe in Dehloran and Abdanan districts, Ilam province, Iran. African Journal of Traditional, Complementary and Alternative Medicines 10(2): 368-385. https://doi.org/10.4314/ajtcam.v10i2.24.
14. Jamzad, Z. (2012). Flora of Iran: Lamiaceae. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, p. 263-264. (In Persian)
15. Khalilzadeh, M.A., Rustaiyan, A., Masoudi, Sh., & Tajbakhsh, M. (2005). Essential oils of Phlomis persica Boiss. and Phlomis olivieri Benth. from Iran. Journal of Essential Oil Research 17(6): 624-625. https://doi.org/10.1080/10412905.2005.9699014.
16. Khorshidi, J., Shokrpour, M., & Nazeri, V. (2020). Assessment of morphological diversity among different populations of Thymus daenensis Celak. Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology) 33(3): 593-606. (In Persian with English abstract). dor: 20.1001.1.23832592.1399.33.3.8.2.
17. Koike, T., Kitao, M., Quoreshi, A.M., & Matsuura, Y. (2003). Growth characteristics of root-shoot relations of three birch seedlings raised under different water regimes. Plant and Soil 255: 303-310. https://doi.org/10.1023/a:1026199402085.
18. McLafferty, F.W., & Stauffer, D.B. (1989). Wiley / NBS Registry of Mass Spectral Data. 7 Volume Set. Wiley, New York.
19. Mirza, M., & Nik, Z.B. (2003). Volatile constituents of Phlomis olivieri Benth. from Iran. Flavour and Fragrance Journal 18(2): 131-132. https://doi.org/10.1002/ffj.1156.
20. Mohammadifar, F., Delnavazi, M.R., & Yassa, N. (2015). Chemical analysis and toxicity screening of Phlomis olivieri Benth. and Phlomis persica Boiss. essential oils. Pharmaceutical Sciences 21(1): 12-17. https://doi.org/10.15171/PS.2015.11.
21. Montanari, R.M., Barbosa, L.C.A., Demuner, A.J., Silva, C.J., Carvalho, L.S., & Andrade, N.J. (2011). Chemical composition and antibacterial activity of essential oils from verbenaceae species: alternative sources of (E)-caryophyllene and germacrene-D. Química Nova 34(9): 1550-1555. https://doi.org/10.1590/S0100-40422011000900013.
22. Mozaffarian, V. (2015). Identification of medicinal and aromatic plants of Iran. 2^nd edition, Farhang Moaser Publishers, Tehran, Iran, p. 540-543.
23. Nemeth, E., & Bernath, J. (2008). Biological activities of yarrow species (Achillea spp.). Current Pharmaceutical Design 14(29): 3151-3167. https://doi.org/10.2174/138161208786404281.
24. Omidbaigi, R. (2013). Approaches of production and products of medicinal plants. Vol. 1, 7^th edition, Tehran, Tarrahan-e-Nashr, p. 154. (In Persian)
25. Sadeghi, F., Aboli, J., & Ali-Asgari, S. (2013). Chemical decomposition of essential oil of Phlomis olivieri Benth. by gas chromatography - mass spectrometry. Journal of Quantum Chemistry and Spectroscopy (JQCS) 3(8): 45-51. (In Persian)
26. Salehi, M., & Kalvandi, R. (2020). Evaluation of morphological and phytochemical characteristics changes in different populations of Stachys inflata Benth. in Hamedan province. Journal of Horticultural Science 34(2): 247-260. (In Persian with English abstract). https://doi.org/10.22067/jhorts4.v34i2.79307.
27. Santos-Gomes, P.C., Fernandes-Ferreira, M., & Vicente, A.M.S. (2005). Composition of the essential oils from flowers and leaves of Vervain [Aloysia triphylla (L'Herit.) Britton] grown in Portugal. Journal of Essential Oil Research 17(1): 73-78. https://doi.org/10.1080/10412905.2005.9698835.
28. Sarkhail, P., Abdollahi, M., & Shafiee, A. (2003). Antinociceptive effect of Phlomis olivieri Benth., Phlomis anisodonta Boiss. and Phlomis persica Boiss. total extracts. Pharmacological Research 48(3): 263-266. https://doi.org/10.1016/S1043-6618(03)00151-8.
29. Sarkhail, P., Amin, G., & Shafiee, A. (2006). Composition of the essential oil of Phlomis olivieri Benth. from north of Iran. DARU Journal of Pharmaceutical Sciences 14(2): 71-74.
30. Schepetkin, I.A., Özek, G., Özek, T., Kirpotina, L.N., Khlebnikov, A.I., & Quinn, M.T. (2020). Chemical composition and immunomodulatory activity of Hypericum perforatum essential oils. Biomolecules 10(6): 916. https://doi.org/10.3390/biom10060916.
31. Shahbazi Asl, F., & Jafari, A.A. (2020). Investigation of aerial part yield and morphological traits in populations of Mentha pulegium. Iranian Medicinal Plants Technology 3(1): 29-39. (In Persian with English abstract). https://doi.org/10.22092/mpt.2020.342777.1062.
32. Statistical Center of Iran. (2012). Statistical yearbook of Hamedan province, Chapter 1. (In Persian)
33. Sun, Y., Qiao, H., Ling, Y., Yang, S., Rui, C., Pelosi, P., & Yang, X. 2011. New analogues of (E)-β-farnesene with insecticidal activity and binding affinity to aphid odorant-binding proteins. Journal of Agricultural and Food Chemistry 59(6): 2456-2461. https://doi.org/10.1021/jf104712c.
34. Tajbakhsh, M., Rineh, A., & Khalilzadeh, M.A. (2007). Chemical composition of the essential oils from leaves, flowers, stem and root of Phlomis olivieri Benth. Journal of Essential Oil Research 19: 501-503. https://doi.org/10.1080/10412905.2007.9699315.
35. Vaezi, J., Behroozian, M., Joharchi, M.R., & Memariani, F. (2017). Phlomis iranica (Lamiaceae: Lamioideae), a new species from Khorassan-Kopet Dagh floristic province, NE Iran. Turkish Journal of Botany 41: 392-403. https://doi.org/10.3906/bot-1608-38.