رابطه سواد اطلاعاتی با توانایی برقراری ارتباط کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 16، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 22، دی 1400، صفحه 312-333   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2021.67067.0

نویسندگان

غلامحسین جهانگیر¹؛ سکینه کریمی²؛ لیلی سیفی^{* 3}

¹استادیار، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی /دانشگاه بیرجند ، بیرجند، ایران

²کارشناس ارشد، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی /دانشگاه بیرجند ، بیرجند، ایران

³دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی/ دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

مقدمه: اﻣﺮوزه توانایی ﺑﺮﻗﺮاری ارﺗﺒﺎط مؤثر و سواد اطلاعاتی از اﻟﺰاﻣﺎت اشتغال کتابداران در کتابخانه‌هاست. ﮐﺘﺎﺑﺪاران ﺷﺎﻏﻞ در کتابخانه‌ها ﺑـﺎ برخورداری از سواد اطلاعاتی مناسب و توانایی ﺑﺮﻗﺮاری ارﺗﺒﺎط ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮان می‌توانند ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻧﻤﻮدن ﻧﯿﺎزﻫﺎی اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ آنان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. بنابراین ﺑﺮرﺳﯽ این مقوله‌ها ضروری است.
روش‌شناسی: پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی، از نوع توصیفی‌ـ‌همبستگی است. داده‌ها از نمونه‌ای به‌ تعداد 130 نفر به‌روش تصادفی ساده گردآوری شد. جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه‌ فردوسی مشهد، علوم پزشکی مشهد و آزاد اسلامی مشهد (165 نفر) و همچنین کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه بیرجند، علوم پزشکی بیرجند و آزاد اسلامی بیرجند (25 نفر) بودند که به‌صورت تمام‌وقت در زمان انجام پژوهش (سال 1397) مشغول ارائه خدمت بودند. به‌منظور گردآوری داده‌ها از دو پرسشنامه سواد اطلاعاتی نیک­پور، منظری توکلی و رجائی­نژاد (1391) با ضریب پایایی 94 درصد و پرسشنامه مهارت‌های ارتباطی کتابداران رهنما (1391) با ضریب پایایی 73 درصد استفاده گردید.
یافته‌ها: یافته‌ها حاکی از آن بود بین سواد اطلاعاتی و مهارت‌های ارتباطی کتابداران رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؛ و میزان مهارت‌های ارتباطی و سواد اطلاعاتی کتابداران شهرهای مشهد و بیرجند با هم تفاوتی نداشت. همچنین بین تمام ابعاد «سواد اطلاعاتی» شامل تشخیص نیاز اطلاعاتی، مکان‌یابی اطلاعات، ارزیابی اطلاعات و استفاده مؤثر از اطلاعات و مهارت‌های ارتباطی کتابداران، رابطه مثبت و معناداری وجود داشت.
نتیجه‌: نتایج آشکار ساخت میزان مهارت‌های ارتباطی و سواد اطلاعاتی کتابداران متخصص و غیرمتخصص با هم تفاوتی ندارد. همچنین ویژگی‌های جمعیت‌شناختی (جنسیت، سطح تحصیلات و سابقه خدمت) نقشی در سواد اطلاعاتی و مهارت‌های ارتباطی کتابداران نداشت.

کلیدواژه‌ها

سواد اطلاعاتی؛ مهارت‌های ارتباطی؛ کتابداران؛ کتابخانه‌های دانشگاهی

مراجع

احمد معظم، سمانه؛ حسن‌زاده، محمد و شاپوری، سودابه (1391). ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه‌های عمومی شهرستان رامسر و تنکابن با استفاده از ابزار لایب‌کوال. فصلنامه دانش‌شناسی، 17(5)، 1-21. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=190339

اشرفی ریزی، حسن؛ امرایی، مرتضی؛ پاپی، احمد؛ بهرامی، سوسن و سموعی، راحله (1391). مؤلفه‌های مهارت‌های ارتباطی و ارتباط آنها با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی در کتابداران دانشگاه اصفهان و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. فصلنامه نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی، 1(5)، 79-92. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=222079

امرایی، مرتضی؛ اشرفی ریزی، حسن؛ پاپی، احمد؛ بهرامی، سوسن و سموعی، راحله (1390). رابطه بین هوش هیجانی و مهارت‌های ارتباطی کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه اصفهان و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. مدیریت اطلاعات و سلامت، 8(5)، 662-672. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: http://him.mui.ac.ir/index.php/him/article/view/419

امینی، اکرم (1389). ارزیابی مهارت‌های ارتباطی کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر اصفهان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی. دانشگاه اصفهان. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/7c7f8690ca6ee926c091ccab08809a3

بازبین، مریم؛ چشمه سهرابی، مظفر و مرادی، محمود (1392). ارتباط بین سواد اطلاعاتی و کتابداری مبتنی بر شواهد: مورد پژوهشی کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر کرمانشاه. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 3 (2)، 133-152. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://civilica.com/doc/667061

برجیان، مهشید و خسروی، فریبرز (1391). مهارت سواد اطلاعاتی کتابداران و میزان انطباق آن با استاندارد (ACRL) در کتابخانه ملی ایران. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 23(2)، 178-191. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/914854/

پورنقی، رویا (1386). بررسی تطبیقی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، تربیت مدرس، علوم پزشکی ایران و علوم پزشکی شهید بهشتی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/3257c25dc44a916e1d904f2048c30538

تاجر، پگاه (1392). بررسی انتظارات کاربران و میزان رضایت‌مندی آنها از خدمات کتابخانه با استفاده از ابزار لایب کوال (مورد مطالعه: کتابخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت). فصلنامه دانش‌شناسی، 6(21)، 63-75. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از:  http://qje.iau-tnb.ac.ir/article_517589.html

تفرشی، شکوه و انگورج تقوی، معصومه (1387). بررسی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر تهران وابسته به نهاد کتابخانه‌های عمومی شهر تهران. فصلنامه دانش‌شناسی، 1(3)، 29-38. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=133567

خلفی، منیژه (1397). بررسی مهارت‌های ارتباطی و عوامل مرتبط با آن در بین کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر زنجان، دومین کنفرانس دانش و فناوری روانشناسی، علوم تربیتی و جامعه‌شناسی ایران، تهران، موسسه برگزارکننده‌ همایش‌های توسعه ‌محور دانش‌ و فناوری سام ایرانیان، بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://civilica.com/doc/778481/

دیانی، محمدحسین (1394). اصول و خدمات مرجع در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی. مشهد: کتابخانه رایانه‌ای.

رداد، ایرج؛ قطب‌زاده اردکانی، مصطفی. (1396). بررسی تأثیر مهارت‌های ارتباطی کتابداران برکیفیت ارائه خدمات (مطالعه موردی: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی). مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، 24(21)، 91-110. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://slis.scu.ac.ir/article_13539.html

رهنما، ساناز (1391). بررسی وضعیت مهارت‌های ارتباطی کتابداران دانشگاه فردوسی مشهد و تأثیر آن بر رضایتمندی دانشجویان دوره کارشناسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی. دانشگاه فردوسی مشهد. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/c47d1257fd2637ed31078f6333c9688f

رهنما، ساناز، فتاحی، رحمت‌الله و دیانی، محمد‌حسین (1393). بررسی میزان و عوامل مؤثر بر برخورداری کتابداران از مهارت‌های ارتباطی: مطالعه موردی کتابداران دانشگاه فردوسی مشهد. پردازش و مدیریت اطلاعات، 3(3)، 875-898. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: http://jipm.irandoc.ac.ir/article-1-2656-fa.html

روحانی، یاسر (1393). ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻄﺢ ﺳﻮاد اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﺘﺎﺑﺪاران و تأثیر آن ﺑﺮ آﻣﻮزش و ارﺗﻘﺎء ﻣﺘﻘﺎﺿﯿﺎن؛ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ کتابخانه‌های عمومی شهر زنجان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی. دانشگاه شاهد زنجان. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/4df3b79b520f1c8a294f5ec6a82d3dd7

سید حسینی، شهره؛ خسروی، عبدالرسول و بصیریان جهرمی، رضا (1395). بررسی مهارت‌های ارتباطی کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر بوشهر از دیدگاه کتابداران و مراجعه‌کنندگان به کتابخانه (رویکرد مقایسه‌ای). فصلنامه دانش‌شناسی، 9(33)، 51-61. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: http://qje.iau-tnb.ac.ir/article_525975.html

شاهینی، شبنم؛ طاهرزاده موسویان، صدیقه و بیگدلی، زاهد (1394). دیدگاه کتابداران دانشگاه‌های شهید چمران و علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز درباره‌ی میزان آمادگی آنان برای آموزش مراجعان. مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، 16، 59-74. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=320245

شکاری، فاطمه (1389). بررسی وضعیت سواد اطلاعاتی کتابداران دانشگاه‌های دولتی استان کرمان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشگاه پیام‌نور کرمان. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/d1f16c71295622155fa9284ee0b306b2

شعبانی، احمد؛ زمانی، عشرت؛ عابدی لنجی، علیرضا و سلیمانی، ناهید (1393). تعیین سطح مهارت‌های سواد اطلاعاتی کتابداران سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان براساس مدل آیزنبرگ و برکویتز. فصلنامه دانش‌شناسی،7(25)، 89-102. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: http://qje.iau-tnb.ac.ir/article_516998.html

عابدی لنجی، علیرضا (1390). بررسی میزان مهارت‌های سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه‌های سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان بر اساس مدل ایزنبرگ و برکویتز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی. دانشگاه اصفهان. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/a7c2c78778f30715ea29e44373c4062c

عباسی، رقیه (1390). ارزیابی تطبیقی وضعیت سواد اطلاعاتی کتابداران دانشگاه‌های تبریز و علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز و شناسایی عوامل مؤثر بر آن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/f2ab9f5459e94bd5df7f1f8d563edd30

عبدالهی، معصومه و جوکار، عبدالرسول (1393). بررسی وضعیت سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان فارس. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 20(4)، 787-771. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=285846

علیزاده، مجید (1392). سنجش سواد اطلاعاتی کاربران و میزان آموزش سواد اطلاعاتی از سوی کتابداران کتابخانه‌های وابسته به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در استان البرز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه تربیت‌معلم کرج. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/f1b244f308e0989fad18d073a8663f01

کاشی، زهرا؛ نوکاریزی، محسن و صنعت جو، اعظم (1396). نقش کتابداران، خدمات اطلاع‌رسانی و میزان سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه فردوسی مشهد در کاهش اضطراب اطلاع‌یابی آنان. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 20(4)، 30-55. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=315136

کریمی، لعیا؛ بنی اقبال، ناهید؛ تفرشی، شکوه و همایی، رضا (1389). میزان و نحوه به‌کارگیری مهارت‌های ارتباطی توسط کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی شهر اصفهان. مدیریت اطلاعات سلامت، 9(1)، 54-42. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: http://him.mui.ac.ir/index.php/him/article/view/558

محمدی، معصومه (1393). رابطه بین سواد اطلاعاتی و تعهد شغلی کارکنان کتابخانه‌های عمومی استان‌های کرمانشاه و خراسان جنوبی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی. دانشگاه بیرجند. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/06a10fc9e8c98ae5a4ed2577f9e6da12

مزینانی، فرزانه؛ کامکار، منوچهر و منشئی، غلامرضا (1393). رابطه‌ی مهارت‌های ارتباطی کارکنان با رضایت مشتریان. فصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی دانشگاه امام حسین (ع)، 4، 93-108. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://civilica.com/doc/909167/

مهدوی، سکینه خاتون؛ کشاورزیان، سلما و شاپوری، سودابه (1394). رابطه بین میزان مهارت‌های ارتباطی و ویژگی‌های فردی کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان مازندران. فصلنامه نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی، 4(15 و 16)، 13-22. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=291991

نصیری پور، نسرین؛ نوکاریزی، محسن و تجعفری، معصومه (1395). مهارت‌های سواد اطلاعاتی و عوامل مرتبط با آن در میان کتابداران دانشگاه‌های علوم پزشکی مشهد و فردوسی مشهد. مدیریت اطلاعات سلامت؛ 13(2)، 96 – 101. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=283498

نصیری‌پور، نسرین (1393). رابطه میان سواد اطلاعاتی با خودکارآمدی کتابداران دانشگاه‌های فردوسی مشهد و علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مشهد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/6bed0bc0e60e95913bf46f8574445289

نظری، مریم (1385). طراحی، آزمون، اجرا و ارزیابی درس سواد اطلاعاتی برای دوره‌های تحصیلات تکمیلی. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9(2)، 53-92. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=79334

نیک‌بخت، مرجان (1389). اهمیت برخورداری از سواد اطلاعاتی برای متخصصان اطلاع‌رسانی. روابط عمومی، (71)، 16-12. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: http://ensani.ir/fa/article/213368/

نیک‌پور، امین؛ منظری توکلی، علیرضا و رجائی نژاد، مهدی (1391). بررسی رابطه بین سواد اطلاعاتی کارکنان و اثربخشی سازمانی در سازمان‌های دولتی شهر کرمان. فصلنامه فرایند مدیریت و توسعه، 25(3)، 145-161. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://jmdp.ir/article-1-1181-fa.html

وزیری، اسماعیل (1385). بررسی سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه شیراز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی. دانشگاه شیراز. بازیابی شده در 27 مهر 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/620880d102bc79ff0754429986eae204

 

Adeyoyin, S. O. (2005). Information and communication technology (ICT) literacy among the staff of Nigerian university libraries. Library Review, 54(4), 257-266. DOI:10.1108/00242530510593443

Anderson, J. (2006). The public sphere and discursive activities: information literacy as sociopolitical skills. Journal of documentation,62(2). ‏ DOI:10.1108/00220410610653307

Bandura, A. (1999). Social cognitive theory: An agentic perspective. Asian journal of social psychology, 2(1), 21-41. DOI:10.12681/psy_hps.23964

Feret, B., & Marcinek, M. (2005). The future of the academic library and the academic librarian: A Delphi study reloaded. New Review of Information Networking, 11(1), 37-63. DOI:10.1108/09680819910301898

Gerolimos, M., & Konsta, R. (2008). Librarians' skills and qualifications in a modern informational environment. Library Management, 29(8/9), 691-699. DOI:10.1108/01435120810917305

Gerolimos, M., Malliari, A., & Iakovidis, P. (2015). Skills in the market: an analysis of skills and qualifications for American librarians. Library Review.64(1/2), 21-35. DOI:10.1108/LR-06-2014-0063

Huston, C. J. (2009). Reference librarians´ perceptions of chat reference: An exploration of the factors effecting implementation. Information Science Research, 32, 265–271. Retrieved in 20 october 2021 from: https://www.proquest.com/openview/5b823f1a0b882df758e8cd7ced1102ef/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750

Julien, H., & Hoffman, C. (2008). Information literacy training in Canada’s public libraries. The Library Quarterly, 78(1), 19-41. DOI:10.1086/523908

Kumar, N., & Hitu, M. (2014). Communication skills and library service management. International Journal of Enhanced Research in Educational Development, 2(2), 13-17. Retrieved in 20 october 2021 from: http://www.erpublications.com/our-journals-search.php

Owoeye, P. O., & Dahunsi, F. T. (2014). The role of communication in effective service delivery in libraries and information centres: A case study of Ekiti State University Librar. International Journal of Library and Information Science, 6(5), 75-87. Retrieved in 20 october 2021 from: https://academicjournals.org/journal/IJLIS/article-abstract/76D8F4849039

Partridge, H., Menzies, V., Lee, J., & Munro, C. (2010). The contemporary librarian: Skills, knowledge and attributes required in a world of emerging technologies. Library & information science research, 32(4), 265-271. DOI:10.1016/j.lisr.2010.07.001

Peyvand Robati, A., & Singh, D. (2013). Competencies required by special librarians: An analysis by educational levels. Journal of librarianship and information science, 45(2), 113-139. DOI:10.1177/0961000613476728

Saunders, L. (2009). The future of information literacy in academic libraries: A Delphi study. portal: Libraries and the Academy, 9(1), 99-114. DOI:10.1353/pla.0.0030

Yildiz, A. K. (2017). Effective communication skills to manage the library: relations between managers and librarians. Qualitative and Quantitative Methods in Libraries, 1(2), 141-153. Retrieved in 20 october 2021 from: http://78.46.229.148/ojs/index.php/qqml/article/view/52

Young, W. (2009). The reference Interview, case study at queens college library. The state university of New York in Albany [Online]. Available from: https://www.suny.edu

Yusuf, F. (2011). Effective communication for reference service delivery in academic libraries. Library Philosophy and Practice, 6(11), 402 472. Retrieved in 20 october 2021 from: http://eprints.lmu.edu.ng/523/1/yusuf3.pdf