جنبه‌های سینوپتیک و دینامیک طوفان برف با کولاک گسترده در ایران-14 تا20 بهمن 1350

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 12، دوره 11، شماره 3 - شماره پیاپی 43، مهر 1401، صفحه 251-267   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.72822.1116

نویسندگان

مهدی صداقت^{* 1}؛ حمید نظری پور²؛ علیرضا صادقی نیا³

¹استادیار اقلیم‌شناسی، گروه جغرافیا، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور،تهران، ایران

²استادیار اقلیم‌شناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

³استادیار گروه آموزشی جغرافیا، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

کولاک، شکل شدید طوفان­های برفی است که در عرض­های میانی و بالای نیمکره شمالی در فصل زمستان رخ می­دهد. فاجعه ویرانگر کولاک برف 14 تا 20  بهمن سال 1350(3 تا 9 فوریه 1972)، با بیش از 4000 کشته در ایران به‌عنوان سهمگین­ترین بوران دنیا یکی از آن موارد است. در این بررسی، جنبه­های همدید و دینامیک جو در زمان رخداد این پدیده با بهره­گیری از داده‌های بازتحلیل شده پایگاه NCEP/NCAR و ECMWF بررسی شده است. متغیرهای مورداستفاده شامل ارتفاع ژئوپتانسیل، فشار تراز دریا، دمای هوا، نم ویژه، نم نسبی و مؤلفه‌های مداری و نصف‌النهاری باد می‌باشند. مازاد برآن، پارامترهای شاخص اُمگا، تاوایی نسبی و شاخص مداری رودباد، جهت تبیین عملکرد سامانه جو محاسبه شده­اند. یافته­ها بیانگر حاکمیت الگوی جوی بلاکینک از نوع رکس در دو فاز جداگانه از 3 تا 6 فوریه و از 7 تا 9 فوریه بوده است. تاوه قطبی در تزریق هوای سرد به عرض­های جغرافیایی پایین‌تر و کاهش محسوس دما پیش از رخداد طوفان برف و کولاک کاملاً تأثیرگذار بوده است. بنابراین، اشباع اتمسفر و تأمین رطوبت مورد نیاز بارش برف از طریق سرمایش رخ داده است. شاخص مداری رودباد بیانگر حرکت معنی­دار هسته رودباد جنب‌حاره‌ای در زمان رخداد این پدیده فرین جوی است.

کلیدواژه‌ها

طوفان برف؛ کولاک؛ بلاکینگ رکس؛ شاخص مداری رودباد؛ تاوه قطبی

مراجع

امیدوار، کمال؛ 1395. بررسی و تحلیل همدید- دینامیک ریزش برف در استان یزد. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر). 25(98). 42-25.https://doi.org/10.22131/SEPEHR.2016.22136

خالدی، شهریار؛ کمالی، سمیه و محمدی، فهیمه؛ 1396. بررسی همدیدی برف سنگین جلگه گیلان در بهمن 1392 و تأثیر آن بر سنجش مدیریت بحران. مجله مخاطرات محیط طبیعی. 6(14). 46-35.

https://dx.doi.org/10.22111/jneh.2017.3202

خوشحال­دستجردی، جواد؛ کامیار، اصغر؛ 1396. شناسایی و تحلیل الگوهای همدید موجد کولاک فراگیر برف در شمال­غرب ایران. جغرافیای طبیعی. 10(37). 30-15.

https://dorl.net/dor/20.1001.1.20085656.1396.10.37.2.3

درگاهیان، فاطمه؛ علیجانی، بهلول؛ 1392. بررسی اثر بلاکینگ بر رخداد برف‌های سنگین و مداوم ایران. فصلنامه جغرافیایی سرزمین. 10(3). 14-1.

دوستان، رضا؛ اسکندری، مریم و صادقی، سلیمان؛ 1395. تحلیل همدید بارش برف سنگین جاده‌های کوهستانی زاگرس مرکزی (مطالعه موردی: جاده چلگرد-شهرکرد- لردگان). فصلنامه‌ علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی. 16(56). 239-221.

http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-۱-۱۸۰۲-fa.html

رضایی، محمد؛ صادقی، علی و پورقیومی، علی؛ 1399. تحلیل همدیدی-ماهواره‌ای مخاطره برف سنگین در استان کرمان. فصلنامه‌ علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی. 20(71). 133-121.

http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-۱-۳۳۰۲-fa.html

شکیبا، آمینه؛ صادقی، سلیمان؛ دوستان، رضا؛ 1394. مراکز فعالیت و الگوهای سینوپتیکی بارش برف سنگین در شمال غرب ایران. جغرافیا و مخاطرات محیطی. 16(4). 103-87.

https://doi.org/10.22067/GEO.V4I4.36801

شمسی­پور، علی­اکبر؛ جعفری، ایوب؛ بستانچی، حسام­الدین؛ 1399. الگوبندی و تحلیل همدید رخداد کولاک برف­های شدید شمال­غرب ایران. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. 7(2). 186-169.

https://doi.org/10.29252/jsaeh.7.2.169

غفاریان، پروین؛ فریدمرودبادهدی، نیما؛ مرادی، محمد؛ خوش اخلاق، فرامرز؛ عابد؛ حسین؛ نگاه، سمانه؛ 1395. بررسی نقش واداشتهای منطقه‌ای در شکل گیری الگوی مکانی مخاطره‌ی برف سنگین بهمن 1392 در جلگه‌ی گیلان. اقیانوس شناسی. 7(26). 97-85.http://dorl.net/dor/20.1001.1.15621057.1395.7.26.9.0

فتاحی، ابراهیم؛ شیراوند، هنگامی؛ 1393. بررسی الگوهای گردش جوی روزهای همراه با بارش برف سنگیه در غرب ایران. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. 1(1). 107-97.

http://jsaeh.khu.ac.ir/article-۱-۲۳۱۷-fa.html

فهیمی­نژاد، الهام؛ حجازی زاده، زهرا؛ علیجانی، بهلول و ضیائیان، پرویز؛ 1391. تحلیل سینوپتیکی-فضایی طوفان برف استان گیلان (فوریه 2005). مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. 10(19). 302-281.

https://doi.org/10.22067/geography.v0i0.23260

قصابی، زهرا؛ فتحی، مائده؛ رضازاده، پرویز و رنجبر سعادت آبادی، عباس؛ 1399. بررسی عوامل دینامیکی و همدیدی مؤثر در رخداد بارش سنگین برف در استان تهران (مطالعه موردی: ژانویه 2018). نیوار. 44 (110). 42-29.

https://doi.org/10.30467/nivar.2019.197351.1136

مرادی، محمد؛ رنجبر سعادت آبادی، عباس؛ 1399. بررسی همدیدی سیلاب سیستان و بلوچستان و برف سنگین گیلان در زمستان 99. جغرافیا و مخاطرات محیطی. 3(35). 243-227.

https://doi.org/10.22067/geoeh.2020.67338.1000

مسعودیان، سیدابوالفضل؛ عساکره، حسین؛ محمدی، بختیار؛ حلبیان، امیرحسین؛ 1391. نمایش و پردازش داده­های جوی. انتشارات دانشگاه اصفهان.

نارنگی فرد، مهدی و مزیدی، احمد؛ 1396. بررسی ناهنجاری­های همدیدی مؤثر بر رخداد بارش برف در استان فارس (مطالعه موردی: ژانویه 2014). مجله علمی و ترویجی نیوار. 96. 66-58.

https://doi.org/10.30467/nivar.2017.45152

 

Amininia, K., Lashkari, H., & Alijani, B., 2010. Analysis and review of heavy snow synoptic conditions in North West of Iran by using PCA and clustering. Journal of International Environmental Application and Science, 5(1), 17-24.

Bao, Y., & You, Q., 2019. How do westerly jet streams regulate the winter snow depth over the Tibetan Plateau? Climate dynamics, 53(1), 353-370. https://doi.org/10.1007/s00382-018-4589-1

Cui, H. Y., & Qiao, F. L., 2016. Analysis of the extremely cold and heavy snowfall in North America in January 2015. Atmospheric and Oceanic Science Letters, 9(2), 75-82.

https://doi.org/10.1080/16742834.2016.1133057

Dee, D. P., Uppala, S. M., Simmons, A. J., Berrisford, P., Poli, P., Kobayashi, S., ... & Vitart, F., 2011. The ERA‐Interim reanalysis: Configuration and performance of the data assimilation system. Quarterly Journal of the royal meteorological society, 137(656), 553-597. https://doi.org/10.1002/qj.828

Harnik, N., Galanti, E., Martius, O., & Adam, O., 2014. The anomalous merging of the African and North Atlantic jet streams during the Northern Hemisphere winter of 2010. Journal of Climate, 27(19), 7319-7334. https://doi.org/10.1175/JCLI-D-13-00531.1

Holton, J. R. 1992. An Introduction to Dynamic Meteorology. 3d edition, Academic Press.

Hosseini, S., & Movahedi, S., 2014. Sea level pressure climatology in black sea region. Management Science Letters, 4(2), 227-236. http://dx.doi.org/10.5267/j.msl.2013.12.035

Jiang, X., Zhang, T., Tam, C. Y., Chen, J., Lau, N. C., Yang, S., & Wang, Z., 2019. Impacts of ENSO and IOD on snow depth over the Tibetan Plateau: roles of convections over the western North Pacific and Indian Ocean. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 124(22), 11961-11975. https://doi.org/10.1029/2019JD031384

Jiang-Yu, M., 2010. Interannual variability of snow depth over the Tibetan Plateau and its associated atmospheric circulation anomalies. Atmospheric and Oceanic Science Letters, 3(4), 213-218. https://doi.org/10.1080/16742834.2010.11446875

Kalnay, E., Kanamitsu, M., Kistler, R., Collins, W., Deaven, D., Gandin, L., ... & Joseph, D., 1996. The NCEP/NCAR 40-year reanalysis project. Bulletin of the American Meteorological Society, 77(3), 437-472.

https://doi.org/10.1175/1520-0477(1996)077%3C0437:TNYRP%3E2.0.CO;2

Liu, F., Mao, X., Zhang, Y., Chen, Q., Liu, P., & Zhao, Z., 2014. Risk analysis of snow disaster in the pastoral areas of the Qinghai-Tibet Plateau. Journal of Geographical Sciences, 24(3), 411-426.https://doi.org/10.1007/s11442-014-1097-z

Liu, L., Ma, Y., Yao, N., & Ma, W., 2021. Diagnostic analysis of a regional heavy snowfall event over the Tibetan Plateau using NCEP reanalysis data and WRF. Climate Dynamics, 56(7), 2451-2467.https://doi.org/10.1007/s00382-020-05598-4

Lü, J. M., Ju, J. H., Kim, S. J., Ren, J. Z., & Zhu, Y. X., 2008. Arctic Oscillation and the autumn/winter snow depth over the Tibetan Plateau. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 113(D14). https://doi.org/10.1029/2007JD009567

Merino, A., Fernández, S., Hermida, L., López, L., Sánchez, J. L., García-Ortega, E., & Gascón, E., 2014. Snowfall in the northwest Iberian Peninsula: synoptic circulation patterns and their influence on snow day trends. The Scientific World Journal, 2014.

https://doi.org/10.1155/2014/480275

Purslow, F., 2017. Precipitation. Weigl Publishers.

Singh, V., 2008. Nature's Fury: World's Worst Natural Disasters that Shook the World. The Energy and Resources Institute (TERI).

Wang, Y., Wang, J., Li, S., & Qin, D., 2014. Vulnerability of the Tibetan pastoral systems to climate and global change. Ecology and Society, 19(4). http://dx.doi.org/10.5751/ES-06803-190408

You, Q., Kang, S., Ren, G., Fraedrich, K., Pepin, N., Yan, Y., & Ma, L., 2011. Observed changes in snow depth and number of snow days in the eastern and central Tibetan Plateau. Climate Research, 46(2), 171-183. https://doi.org/10.3354/cr00985