آسیب‌شناسی طرح جایگزینی واژگان بیگانه در کتب درسی با واژگان مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 2، دوره 55، شماره 3، مهر 1401، صفحه 31-63   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.2022.74723.1105

نویسندگان

ابوالفضل خدامرادی^* ؛ مجتبی مقصودی

گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

با رشد روزافزون دوزبانگی و افزایش تعاملات بین زبان‌ها، تمامی زبان‌ها تغییراتی را تحت تأثیر این تماس‌های زبانی در سطوح مختلفی تجربه می‌کنند. یکی از این سطوح، لایۀ واژگان است که بیش از سطح دیگر زبانی منشأ دغدغة سیاست‌گذاران در عرصۀ برنامه‌ریزی زبانی بوده است. در این میان استفاده از ‌واژگان قرضی و یا جایگزین کردن آنها با واژگان مصوّب موضوع اختلاف‌نظر شده است. لذا، این پژوهشِ پیمایشی با رویکرد کیفی با هدف آسیب‌شناسی طرح جایگزینی واژگان تخصصیِ بیگانه با واژگان مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کتب درسی «زیست‌شناسی» مقطع متوسطة مدارس ایران انجام گرفت. به این منظور در این مصاحبۀ ساختاریافته نگرش 126 نفر از مخاطبان این طرح مشتمل بر دانش‌آموزان فارغ‌التحصیل رشتۀ تجربی، دبیران زیست‌شناسی، دانشجویان زیست‌شناسی، پزشکی و پیراپزشکی و اساتید زبان‌شناسی پیرامون ضرورت انجام این طرح، دلایل موفّقیّت یا عدم موفّقیّت این طرح و پیشنهاد‌هایی در خصوص اجرای بهتر آن موردبررسی قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد اکثریت ‌قریب ‌به‌اتّفاق مصاحبه‌شوندگان (97%) موافق اجرای آن با سبک و سیاق اجراشده در کتب درسی نبودند. ازنظر مصاحبه‌شوندگان مهم‌ترین دلایل این مخالفت ایجاد سردرگمی در مخاطبان، عدم هماهنگی در استفاده از واژگان مصوّب در محیط‌های آموزشی و بین‌المللی بودن واژگان تخصصی بودند. همچنین از نظر آنها این طرح ناموفّق بوده است و دلایل عمدۀ آن عدم استفادۀ مخاطبان از واژه‌های مصوّب و بین‌المللی بودن واژگان تخصصی بوده است. بر اساس این یافته‌ها می‌توان نتیجه گرفت فرهنگستان زبان و ادب فارسی ضمن تلاش مجدّانه برای پاسداشت قوام زبان فارسی به‌عنوان زبان علم در کشور می‌بایست با تدوین اصول و ضوابط واژه‌گزینی مختص اصطلاحات تخصصی در کمّ و کیف اجرای این طرح بازنگری نمایند.

کلیدواژه‌ها

اصول و ضوابط واژه‌گزینی؛ برنامه‌ریزی زبانی؛ تماس زبانی؛ جایگزینی واژگان؛ فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ واژگان مصوب

مراجع

احمدی گیوی، ح.، حاکمی شکری، ی. و طباطبایی اردکانی، س. م. (1371). مشکل‌های زبان فارسی، زبان و نگارش فارسی. تهران: علامه طباطبایی.

احمدی، ع.، و احمدزاده، س. (1390). عملکرد زبان‌آموزان ایرانی در آزمون تافل. مطالعات زبان و ترجمه، 23(4)، ۱۲-۲۵.

احمدی‌نسب، ف. (1395). بررسی و نقد وضعیت نشریات حوزۀ پزشکی در به‌کارگیری واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی بر اساس فرهنگ هزار واژه پزشکی. ویژه‌نامه نامه فرهنگستان، 2 و 3، 217-244.

آشوری، د. (1392). بازاندیشی زبان فارسی. تهران: نشر مرکز.

امانی طهرانی، م. (1395، 31 مرداد). مصاحبه شخصی.

بختیاری، ز. و غلامی، ا. (۱۳۹۹). تحلیل نو واژگان مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کتب زیست‌شناسی متوسطه دوم رشته علوم تجربی. پژوهش در آموزش زیست‌شناسی، ۵، 41-62.

پرویزی، ن. (1395). بیست سال واژه‌گزینی. ویژه‌نامه نامه فرهنگستان، 1، 3-16.

پرویزی، ن. (1395، 4 مرداد). مصاحبه شخصی.

پیش‌قدم، ر. و فیروزیان پوراصفهانی، ا. (1398). ارزیابی کمی و کیفی وزن فرهنگی شش واژه مصوّب فرهنگستان و متناظر بیگانه آنها در پرتو الگوی هَیَجامَد. نامه فرهنگستان، 2 و 3، 175-200.

درخشان، ش. (1392). بررسی و ارزیابی فعّالیّت‌های واژه‌گزینی فرهنگستان سوم زبان و ادب فارسی ازنظر بخشی از دانشگاهیان دانشگاه شیراز (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

دهقان‌زاده، ا.، احمدخانی، م.، غیاثیان، م. و سماعی، م. (1398). نگاهی تطبیقی به اصول و سیاست‌گذاری‌های واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و اینفوترم: بررسی موردی چهل واژه. فصلنامه زبان‌شناسی اجتماعی، 2(2)، 51-68.

رستمی، ا. (1393). بررسی میزان کاربرد واژگان مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی در گونه­ علمی زبان فارسی مطالعه موردی وند «ترا». مقاله ارائه‌شده در همایش آموزش زبان و ادبیات فارسی، اصفهان، ایران: دانشگاه اصفهان.

زمردیان، ر. (1373). فرهنگ واژه‌های دخیل اروپایی در فارسی (همراه با ریشۀ هر واژه). مشهد: موسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

سمیعی گیلانی، ا. (1379). ترکیب و اشتقاق و ابزار واژه‌سازی. نشر دانش، 97(3)، 13-16.

صادقی، ع. ‌ا. (1384). کلمات روسی در زبان فارسی و تاریخچه ورود آنها. زبان‌شناسی، 40(2)، 3-46.

صفارمقدم، ا. (1374). فرهنگسـتان دوم. نامه فرهنگسـتان، 1(4)، 158-172.

صفوی، ک. (1379). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران‌: سازمان تبلیغات اسلامی‌، حوزه هنری‌.

طباطبایی فارانی، س.، پیش‌قدم، ر. و مقیمی، س. (1398). معرفی الگوی «هیجامد» به‌عنوان شیوه‌ای کارآمد برای کاهش اضطراب خواندن در زبان خارجی. مطالعات زبان و ترجمه، 52(2)، 35-63.

طباطبایی، ع. (1382). اسم و صفت مرکب در زبان فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

فخام‌زاده، پ. (1398). مبانی اصطلاح‌شناسی، هلموت فلبر، اینفوترم، پاریس 1984. ویژه‌نامه نامه فرهنگستان، 2 و 3، 289-293.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1398). تاریخچه. برگرفته از

https://terminology.apll.ir/fa/%D8%

گروه ‌واژه‌گزینی. (۱۳۸۸). اصول و ضوابط واژه‌گزینی همراه با شرح و توضیحات. تهران، ایران: انتشارات فرهنگستان.

گروه ‌واژه‌گزینی. (۱۳9۸). اصول و ضوابط واژه‌گزینی همراه با شرح و توضیحات. تهران، ایران: انتشارات فرهنگستان.

منشی‌زاده، م. و شریف، ب. (1384). بررسی واژه‌های عمومی مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی. مجله زبان و ادب، 9(4)، 18-43.

مؤمنی، ش. و فخارزاده، م. (۱۳۹۵). فرایندهای معادل‌یابی فرهنگستان در حوزه رایانه و فناوری اطّلاعات و پذیرش معادل‌ها در کتب آموزشی. نشریه ادب و زبان، 19(1)، 231-251.

نجفی، ا. (1361). آیا زبان فارسی در خطر است؟ نشر دانش، 14، 34- 97.

 

Andersen, G. (2014). Pragmatic borrowing. Journal of Pragmatics, 67, 17-33.

Cabré, M. T. (1999). Terminology: Theory, methods, and applications (Vol. 1). Amsterdam. Netherlands: John Benjamin Publishing.

Grant, A. P. (Ed.). (2019). The Oxford handbook of language contact. New York. The United State: Oxford University Press.

Hickey, R. (Ed.). (2020). The handbook of language contact. West Sussex. United Kingdom: John Wiley & Sons.

Infoterm (2005). Guidelines for terminology policies: Formulating and implementing terminology policy in language communities. Paris. France: UNESCO.

Matras, Y., & Sakel, J. (2007). Grammatical borrowing in cross-linguistic perspective. Berlin. Germany: De Gruyter Mouton

Paraskiewicz, K. (2015). English loanwords in New Persian. Folia Orientalia, 52(2), 282–292.

Park, N. (2011). Language purism in Korea today. In B. Jernudd & M. Shapiro (Ed.), The Politics of Language Purism (pp. 113-140). Berlin. Germany: De Gruyter Mouton.

Perry, J. R. (2005). Lexical areas and semantic fields of Arabic loanwords in Persian and beyond. In É. Á. Csató, B. Isaksson, & C. Jahani (Eds.). Linguistic convergence and areal diffusion: Case studies from Iranian, Semitic and Turkic (pp. 97-107). London. England: Taylor & Francis.

Rüdiger, S. (2018). Mixed Feelings: Attitudes towards English loanwords and their use in South Korea. Open Linguistics, 4(1), 184-198.

Tadmor, U. (2009). III. Loanwords in the world’s languages: Findings and results. In M. Haspelmath & U. Tadmor (Eds.). Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook (pp. 55-75). Berlin. Germany: De Gruyter Mouton.

Treffers-Daller, J. (2010). Borrowing. In M. Fried, J. O. Östman, & J. Verschueren (Eds.) Variation and change: Pragmatic perspectives (pp. 17-35). Amsterdam. Netherlands: John Benjamin Publishing.

Wüster, E. (1931). International language standardization in engineering with special reference to electrical engineering. Berlin. Germany: VDI Verlag.

Yule, G. (2020). The study of language. London. England: Cambridge university press.