استفاده ی متقلبانه از مزایای بیمه ای در پرتو نظام کیفری ایران (مقایسه ی قانون تأمین اجتماعی با قانون بیمه اجباری شخص ثالث مصوب 1395*)

دانشنامه حقوق اقتصادی

دوره 28، شماره 19، شهریور 1400، صفحه 1-36   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lowecon.2022.41767

نویسندگان

علی خالقی¹؛ داود سیفی قره یتاق^{* 2}

¹دانشیار حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

²دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

افزایش استفاده­ی متقلبانه از مزایای بیمه‌ای یکی از اصلی‌ترین معضل‌های بیمه‌های اجتماعی و تجاری است که خسارات هنگفتی را به صورت مستقیم بر بیمه‌گرها و غیر مستقیم بر بیمه­شدگان و جامعه وارد می‌سازد. برای مقابله با این پدیده، قانون‌گذار در ماده­ی 97 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1354و ماده­ی 61 قانون بیمه­ی شخص ثالث مصوب 1395 اقدام به جرم‌انگاری این رفتار، به‌عنوان جرمی مستقل، کرده و دو ضمانت اجرای حبس و جزای نقدی را برای آن در نظر گرفته است. مقاله­ی حاضر با بررسی قوانین جدید، از جمله قانون مجازات اسلامی با اصلاحات 1399 به مطالعه­ی استفاده­ی متقلبانه از مزایای بیمه‌ای در پرتو نظام کیفری ایران پرداخته است. نقد و بررسی شرایط تحقّق جرم و مجازات­ها در تحقیق حاضر نشان داد  که علی‌رغم تشابهات، میان جرم تحصیل متقلبانه­­ی مزایا در بیمه­ی اجتماعی با بیمه­ی شخص ثالث، تفاوت­­هایی نیز در حوزه­ی قواعد ماهوی و شکلی دیده می‌شود. جرم استفاده­ی متقلبانه از جمله جرائم ‌عمدی و رفتار فیزیکی آن از نوع فعل مثبت مادی است. از حیث اوضاع ‌و احوال، متقلبانه بودن عملیّات شرط است که باید مقدم بر تحصیل وجوه و علّت آن باشد؛ اما برخلاف کلاهبرداری لزومی به اغفال سازمان یا بیمه‌گر نیست‌. از جهت عنصر نتیجه نیز، جرم موضوع ماده 61 مقیّد بوده و در آن انتفاع شخص مرتکب شرط است. نسبت به مطلق یا مقیّد بودن جرائم موضوع ماده 97 نیز با توجه به دیدگاه‌ها، اصول حقوقی و لزوم خودداری از توسعه­ی دامنه­ی جرم‌انگاری، پذیرش نظریه­ی مقیّد بودن برتری دارد.
سیاست کیفری قانونگذار در زمینه­ی مورد بحث، دوگانه و متزلزل است. مقنن در قانون بیمه­ی شخص ثالث رویکردی سخت‌گیرانه را برگزیده است. این دوگانگی محصول دو عامل زمان و ماهیّت مختلف بیمه‌ها است. در نظام حقوقی ما، با تصویب ماده­ی 15 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399، شروع به جرائم مزبور تابع حکم عام ماده­ی 122 ق.م.ا قرار گرفته و وصف جزایی خود را از دست داده است که همین امر ارتکاب آن را آسان می‌نماید. از منظر قواعد شکلی، جرم استفاده­ی متقلبانه از مزایای بیمه‌ای به دلیل ماهیت تعزیری آن‌، مرور زمان پذیر است. جرم موضوع ماده­ی 97 جرمی قابل‌گذشت و منوط به شکایت سازمان می‌باشد؛ ولی تحصیل متقلبانه در بیمه­ی شخص ثالث، غیرقابل‌گذشت محسوب می‌گردد که منطبق با اصل غیرقابل­گذشت بودن جرائم است.
بررسی ابعاد مختلف موضوع نشان می‌دهد که سیاست کیفری موجود، با وضعیّت مطلوب فاصله­­ی بسیاری دارد و نمی‌تواند تضمین­کننده­ی وصول به اهداف مقنن باشد. از یکسو، این سیاست یک‌جانبه‌گرا و به ضرر بیمه‌شده است و از سویی دیگر، تمامی رفتارهای مجرمانه‌ی متضمّن حیله و تقلب که بیمه‌گذار را از مزایای قانونی محروم می‌سازند، در برنمی‌گیرد. برای رفع این معایب لازم است مواد مزبور مورد اصلاح قرارگرفته و مجازات‌ها متنوّع و متناسب با شدّت و اهمیّت جرم تعیین گردد.
 

کلیدواژه‌ها

کلیدواژه: استفاده متقلبانه؛ تصادف ساختگی؛ جرائم بیمه‌ای؛ بیمه اجباری شخص ثالث؛ تأمین اجتماعی

مراجع

 

Refrence

 

• Abbasi Hassan, (2007). Liability for Issuing a False Medical Certificate, Medical Quarterly, Vol. 2, pp. 169-194. (in Persian)
• Araqi, Ezatullah (2005). Labor Law, Tehran, Samat Publications. (in Persian)
• Ardabili M.A (2020). Public Criminal Law, Volume 2, Tehran, Mizan Publishing. (in Persian)
• Ardabili, A (2019). Public Criminal Law, vol. 1 , 2, (36th Ed), Tehran, Mizan Publishing. (in Persian)
• Asadinejad, Narges& Abbasi A; Pourhossein Masoud & Jamshid Yazdani (2019). Pattern of Fake Accidents in the Forensic Medicine Center of Mazandaran Province in 1995-90, Iranian Journal of Forensic Medicine, No. 2525 (4), pp. 207-207. (in Persian)
• Azimzadeh, Shadi (2016). Conviction on charges of using a forged document, Judicial Procedure Quarterly, No. 1, 32 and 33. (in Persian)
• Boshrie Tahmourth & Bozorgmehr Bosharieh (2015). Ability to determine the punishment for the introduction (a case study in the preliminary crimes for fraud), Rai Quarterly: Judicial Opinion Studies, 11, Summer 2015, pp. 54-58. (in Persian)
• Dehkhoda Ali Akbar (1993). Dehkhoda Dictionary, vol 6, 2 Ed, Tehran, Amirkabir Publications. (in Persian)
• Ghiyasi Jalaluddin (2016). Approach to the Penal Code adopted in 2013 for unfinished crime, Journal of the Teachings of Criminal Law, Razavi University of Islamic Sciences, No. 1, pp. 117-127. (in Persian)
• Golduzian Iraj ‌ (2019), Exclusive Criminal Law, 6ed, Tehran, Mizan Publishing. (in Persian)
• Golduzian Iraj (2014), Requirements of Public Criminal Law, Tehran, Mizan Publishing. (in Persian)
• Golduzian, Iraj (2011). Exclusive Criminal Law (Scientific-Applied), 17Edition, Tehran: University of Tehran Press. (in Persian)
• Habibzadeh Jafar, (2015). Analysis of Fraud and Betrayal Crimes in Iranian Criminal Law, Tehran, Majd Publishing. (in Persian)
• Habibzadeh, Mohammad Jafar (1998). A Review of the Crime of Fraud in Iranian Law, Judicial Monthly, Second Year, Issue 8, June and July 1977, pp. 25-26. (in Persian)
• Jafari Langroudi Mohammad Jafar (2005). Legal Terminology, 11th Edition, Tehran, Ganj-e-Danesh. (in Persian)
• Jafari Mojtaba (2013). Multiplicity of Crime and Its Effects in the Penal Code 2013, Criminal Law Research, Second Year, Vol. 5, pp. 175-196. (in Persian)
• Judiciary Research Institute (2012) Collection of Judicial Opinions of the Courts of Appeal of Tehran Province (Criminal), Tehran, Judiciary Press and Publications Center, December 2012. (in Persian)
• Judiciary Research Institute (2015) Collection of Judgments of the Courts of Appeal of Tehran Province (Criminal), Tehran, Judicial Procedure Publication Office, September 2015. (in Persian)
• Khaleghi Ali (1400), Criminal Procedure, Vol. 1, Tehran, Shahr-e-Danesh Publishing. (in Persian)
• Mir Mohammad Sadeghi Hussein (2019). Crimes against public safety and security, Tehran, Mizan Publishing. (in Persian)
• Mir Mohammad Sadeghi Hussein (2020). Crimes against property and ownership, Tehran, Mizan Publishing. (in Persian)
• Mohseni Morteza (1997). Public Criminal Law Course, Vol. 1, 3, Tehran, Ganj-e-Danesh.
• Muzaffar Mohammad Reza (1984). Principles of Jurisprudence, Volume 2, Qom, Islamic Knowledge Publishing. (in arabic)
• Namvar, Esmaeil (2012). The constituent elements of the crime of fraud in Iranian and French criminal law, Law Quarterly No. 8. p.16(in Persian)
• Nasiri, Morteza, (2003). Fundamentals of Social Security Law in Iran, Tehran, Higher Institute of Social Security Research. (in Persian)
• Noorbaha, Reza (2012). General Criminal Law, Tehran, 34th edition, Ganj-e-Danesh Publications. (in Persian)
• Odeh, Abdul Qadir (1994). Islamic criminal law, vol,1, Beirut, Rasael Institute. (in arabic)
• pour Bafarani Hassan (2013). Crimes against Individuals, Tehran, Jangal Publications. (in Persian)
• Sadeghnejad Majid & Khanalipour Sakineh (2019). Challenges of the progress of sentencing in crimes with multiple and optional punishments in the Islamic Penal Code 203, Journal of Justice, vol 83, no 108, Winter , pp. 83-99. (in Persian)
• Shahidi, Mehdi (1996). Issues related to the crime of using a forged document, Legal Journal of the Ministry of Justice, Vol. 4, December 1996, p. 114. (in Persian)
• Tavajohi Abdolali & Heidari Mehran, (2007). Criteria governing fraud in the insurance industry, Insurance Research Journal, vol 22, No 2(86), Summer 2007, pp. 87-104. (in Persian)
• Zeraat, Abbas (2013). Public Criminal Law, vol 1, Tehran, Jangal Publications. (in Persian)
• Dupeyroux, "Jean-Jacques, Borgeto Michel, Lafore Robert & Ruelan Rolande": "Droit de la securite sociale", Dalloz, 15th, ed., 2005, n 437.
• https://www.ghazavatonline.com/?p=19939
• https://www.ilna.news/fa/tiny/news-771407