شناسایی الگوهای نیازمندی های اجتماعی- فرهنگی حس‌ مکان با تأکید بر تأثیر فناوری ‌دیجیتالی در ارتقاء کیفیت‌ معماری‌ شهری (نمونه موردی: مشهد)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 8، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 18، آذر 1401، صفحه 141-169   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.73438.1128

نویسندگان

ملیکا علی زاده حسن آبادی^{1، 2}؛ مریم غروی الخوانساری^{* 3، 4}؛ محمدباقر کبیرصابر^{3، 5}؛ مهدی جباری نوقابی^{6، 7}

¹گروه معماری، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران

²دانشجوی دکترای تخصصی معماری

³گروه معماری، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران؛ استادیار دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران

⁴(استاد راهنما و نویسنده مسئول)

⁵(مشاور اول)

⁶گروه معماری، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران؛ دانشیار دانشکده علوم ریاضی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

⁷(مشاور دوم)

چکیده

پژوهش­حاضر با هدف شناسایی­ الگوهای ­نیازمندی های­ اجتماعی-فرهنگی حس ‌مکان با تأکید بر تأثیر فناوری‌ دیجیتالی­ در ارتقاء کیفیت معماری ‌شهری، درمنطقه یک مشهد انجام شد. پژوهش­از نظر هدف، کاربردی و از نظرماهیت، توصیفی تحلیلی ­است­ وجامعه ­آماری آن شهروندان­ منطقه یک ­می­باشند. حجم نمونه با استفاده ­ازمحاسبات لازم در نرم­افزارR، 2000 نمونه ­تعیین­­­ واز روش­نمونه­گیری ­خوشه­ای ­استفاده شد. برای­ارائه ­الگویی­از عوامل و زیرعاملهای مؤثر بر ارتقاء کیفیت ­معماری شهری ­از روش ­تحلیل­ عاملی ­تاییدی­ و برای ­دستیابی به الگوهای­شرطی که به تشخیص ­ارتباطات میان شاخص­های مربوط به­ارتقاء کیفیت­ معماری­ شهری با عواملی­چون متغیر گروه­بندی مربوط­ به نواحی، ویژگیهای­فردی (نوع شخصیت وخودکارآمدی) و نوع­ مالکیت می­پردازد ازالگوریتم­ داده­کاوی Apriori استفاده ­گردید. نتایج­ نشان ­داد بجز شاخص­های ­آماری­ نشانه‌ها و راحتی، که ­از نظر وجود­ واجرا شدن­ در محلات­ درحد ‌متوسط ­هستند، سایر شاخص­ها تفاوت معناداری با مقدارمتوسط­ دارند و از دیدگاه پاسخ‌ دهند‌گان­ هریک ­ازشاخص‌های 6گانۀ انسجام­ و همبستگی ­اجتماعی، تحرک‌ و پویایی، حس‌تعلق، خوانایی، هویت‌ و اصالت و نظم‌ و سیمای‌ مطلوب در محلات مختلف کمتر از حد میانه اتفاق ­می‌افتد. همچنین در اکثر­محلات، قوانین ­و الگوها­ حاصل ­از داده‌کاوی، وضعیت های مختلف پی‌آمد درمورد وضعیت موجود هرکدام ازشاخص‌های 6گانه، مقداری­کمتر ازحد متوسط را دارا ‌است. در این پژوهش­ از فرم‌های آنلاین­تعاملی (توزیع وتکمیل ­الکترونیکی ­پرسشنامه) وابزارهای تحلیلی­ بر بستر ابر استفاده شد و با استفاده ازیادگیری ماشین و الگوریتم­ داده­کاوی، روابط معنادار والگوهای پنهان کشف­ گردید. این ­امر نشان ­داد فناوری­های دیجیتالی ­می‌تواند در کمترین زمان و با بالاترین دقت به جمع­آوری و تحلیل­داده پرداخته و با شناسایی­خودکار و به­هنگام الگوهای­ مؤثر به روشن­شدن پیچیدگی ها وقوانین ­مستتر کمک­ کرده و با مشارکت وانعکاس عمیق‌ترین خواسته‌های ساکنان، امکان­ تحلیل­ دقیقتر مشکلات و بدنبال آن راه­حل های سریعتر و صحیحتر را فراهم ­نماید. فناوری­های ‌دیجیتالی ازطریق انتظام­ داده‌های ­شهری و نیز در گام­ بعدی ترکیب ونمایش الگوها می‌تواند به­نحو شایسته‌ای­ معماری شهری را پوشش‌ دهد و با ارائه ­الگوهای ­دقیقتر در پیوند با الگوهای­ مؤثر دیگر در کیفیت معماری شهری، یک ­کل ­منسجم و معنادار شکل­گیرد.

کلیدواژه‌ها

ارتقاء کیفیت ‌معماری‌ شهری؛ الگوهای‌ اجتماعی-فرهنگی؛ حس‌ مکان؛ مشارکت؛ فناوری‌دیجیتالی

مراجع

1. احمدوند، ع.، آخوندزاده. ا.، و مینایی بیدگلی، ب. (1388). استفاده از داده­کاوی در بهبود مدیریت شهری: موردکاوی سامانه 137 شهرداری تهران. تهران: دومین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک.
2. آصفی، م.، و ایمانی. ا. (1396). ارزیابی و شناخت عوامل مؤثر بر جهت­دهی خلاقانه به معماری معاصر در مسیرتعاملی نو با ارزش­ها و سنت های پایدار. دو فصلنامه طرح و نماد، (8)، 140-125.
3. آصفی، م.، و ایمانی، ا. (1392). چالش فناوری­های نوین در معماری و تعامل آن با ارزشهای معماری اسلامی ایران. باغ نظر، (21)،34-21.
4. بحرینی، ح. (1390). تجددد، فراتجددد و پس از آن در شهرسازی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. بزی، خ.، و دولتی، ر.(1392). بررسی تأثیر ICT برآشفتگی فضا و ساختار شهری؛ نمونه موردی شهر کرمان. فصلنامه مطالعات برنامه ریزی شهری، (3)، 121-99.
6. بنتلی، ی. (1985). محیط­های پاسخده. ترجمه: م. بهزادفر. چاپ دوم، تهران: مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
7. بیگدلی، س.، شفقی، س.، و وثوقی، ف. (1395). ارائه یک مدل راهبردی برای دستیابی به توسعه پایدار شهری در کلانشهر مشهد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 4(127)، 29-12.
8. تولایی، ن. (1382). فضای شهری و روابط فرهنگی- اجتماعی. پژوهشنامه فرهنگی، (5)،140- 109.
9. حمزه نژاد. م.، و رادمهر. م. (1396). تحلیل اصول فضایی و الگوگزینی بهینه در معماری الگوگرای معاصر ایران. دو فصلنامه مطالعات معماری ایرانی، 11، 145-168.
10. خاک زند، م.، محمدی. م.، جم.، ف.، و آقابزرگی، ک. (1393). شناسایی عوامل مؤثر بر طراحی بدنه‌های شهری با تأکید بر ابعاد زیبائی‌شناسی و زیست‌محیطی (نمونه‌ی‌‌ موردی: خیابان ولی‌عصر(عج)- شهر قشم). فصلنامه مطالعات شهری، 3(10)، 15-26.
11. خوش­قامت، ک.، صفدری، ن.، و یغمایی­فر، ش. (1393). استفاده از تکنیک داده­کاوی برای پایش، پیش‌بینی و مدیریت اجرای اثربخش طرح تفصیلی (نمونه موردی شهرداری منطقه11مشهد). مشهد: ششمین کنفرانس ملی برنامه ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی.
12. دانشپایه، ن.، حبیب. ف.، و طغیانی، ش. (1395). تدوین شاخص‌های­ کالبدی مؤثر در خلق حس ‌مکان در توسعه جدید شهری. فصلنامه مدیریت شهری، (47)، 130- 119.
13. ذکاوت، ک.، و دهقان، ی. (1395). مدل مدیریت خلق مکان و مؤلفه­های سازنده کیفیت در عرصه عمومی. نشریه آرمان­شهر، 9(17)، 224- 215.
14. رضوانی، ع. (1391). تدوین طرح مطالعاتی سندراهبردی معماری وشهرسازی در طرح توسعه زیارت امام رضا(ع). مشهد: دبیرخانه طرح مطالعه توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا (ع).
15. رضوانی، ع. (1395). روح شهر بازتعریفی ­از شهر. فضا: فضای­شهری و تعیین شاخص‌های روحبخش شهر. فصلنامه معماری سبز، (4) ،79- 55.
16. رهنما، م.، اجزاشکوهی، م.، و لطف اللهی، س. (1398). تحلیل سناریوهای احیاء منطقه شهری قلعه آبکوه درکلانشهر مشهد. پژوهش و برنامه­ریزی شهری(38)، 76-63.
17. رهنما، م.، و حسینی. م. (1394). سنجش و ارزیابی میزان پایداری اجتماعی درکلانشهر مشهد با تأکید بر پنج محلۀ مورد مطالعه. مجله آمایش جغرافیایی فضا، (19) ، 105-118.
18. زیاری،ک.، رضایی­کوچی، م.، و بیک­محمدی. ح. (1396). بررسی نقش مشارکت شهروندان در افزایش موفقیت مدیریت شهری شهر شیراز. علوم اجتماعی شوشتر، (4)، 62-51.
19. سالینگروس، ن. (2000). ساختار زبان های الگو. ترجمه: س. زرین­مهر. تگزاس: دانشگاه تگزاس، سن آنتونیو.
20. سجادزاده، ح.، و پیربابایی، م. (1391). معنا در فضای شهری. معماری و شهرسازی آرمان­شهر، (9)، 177-186.
21. سعیدی مفرد، س.، و مفیدی شمیرانی، م. (1395). معرفی اسناد هدایت طراحی شهری الگوی رشد هوشمند و کاربست آن درایران. باغ  نظر، (4)، 101-116.
22. سلطانی، م.، منصوری، ا.، و فرزین، ا. (1391). تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری. باغ نظر، (21)، 14-3.
23. سید الحسینی، م.، حبیب، ف.، و ماجدی، ح. (1391). رویکرد تعاملی سطوح و مقیاس شهری در فرآیند برنامه ریزی. باغ نظر، 9(22)، 42-54.
24. شاهیوندی، ا.، و موسوی‌پور، ا. (1396). اثرگذاری فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی نوین بر ساختار کالبدی- فضایی شهر با رویکرد شهر خلاق (مطالعه موردی: شهر اصفهان). فصل­نامه علمی– پژوهشی مطالعات شهری، (25)، 77-90.
25. صابری‌فر، ر. (1392). تعیین­شکاف کیفیت خدمات ارائه شده در شهرداری­ها (نمونه­موردی شهرمشهد). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ۲۸(2)، 127-140.
26. ضرغامی، ا.، و بهروز، م. (1394). نقش و مفهوم "فضا" در بازآفرینی نظریه معماری و علوم اجتماعی. فصلنامه مطالعات میان­رشته­ای در علوم انسانی، 7(2) 2، 81 –
27. عسگری، م.، و بهزادفر، م. (1395). به­سوی یک گونه­شناسی الگوواره­ای در معماری و شهرسازی. فصلنامه علمی پژوهشی روش­شناسی علوم انسانی، (89)، 195- 228 .
28. عظیمی هاشمی، م.، شریعتی مزینانی، س.، و اعظم کاری، ف. (1391). مؤلفه‌های اجتماعی- فرهنگی شهر زیارتی پایدار (مورد مطالعه: شهر مشهد). مجله مطالعات اجتماعی ایران، (3)، 131-156.
29. علیزاده، ه.، و لاهور پور، س. (1388). شخصیت فضایی-کالبدی در هسته تاریخی شهر سنندج. دوفصلنامه دانشگاه­هنر، نامه معماری و شهرسازی، (2)، 57-69.

30.                علیمردانی، م.، مهدی­نژاد، ج.، و افهمی. ط. (1394). رشد کیفی فضای شهری به منظور ارتقاء تعاملات اجتماعی (مشهد). نشریه هنرهای کاربردی، (7)، 5-14.

31. کامل‌نیا، ح.، جهان­پناه، س.، و فریدونی، ف. (1393). تحلیل و بررسی شاخص‌های طراحی معماری­و شهرسازی­پایدار(نمونه موردی: انستیتو تکنولوژی شهرمصدر). تهران: اولین کنگره بین المللی افقهای جدید در معماری و شهرسازی.
32. الکساندر، ک.­ ( 1977). زبان الگو: شهرها. تدوین: حمید خادمی. ترجمه ر.کربلایی نوری. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
33. الکساندر، ک. ( 1981). کافه لینتز. ترجمه ر. س. صبری. ع. اکبری. تهران: انتشارات پرهام ‌نقش با حمایت قطب طراحی شهری دانشگاه شهید بهشتی.
34. گل، ی. (2010). شهرهایی برای مردم (شهر انسانی). ترجمه م. چرخیان. تهران: انتشارات فرهنگ متین.1391.
35. گلکار، ک. (1379). مؤلفه­های سازنده کیفیت طراحی شهری. مجله صفه، (32)، 65- 38.
36. لنگ، ج. (1987). آفرینش نظریه معماری- نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه عینی­فر. تهران. دانشگاه تهران. چاپ دوم،1383 .
37. لینچ، ک. (1381). تئوری شکل خوب شهر. ترجمه بحرینی، س. ح. تهران. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ دوم،1381.
38. ماجدی، ح.، منصوری. ا.، و حاجی احمدی. آ. (1390). بازتعریف فضای شهری (مطالعه موردی: محور ولیعصر حد فاصل میدان ولیعصر تا چهارراه ولیعصر). نشریه مدیریت شهری، 9(27)، 283-263.
39. مسعود، م.، مدنی، ف.، و تدین، ب. (1392). دستیابی به شاخص‌های­کیفی برای الگوگیری از منظر بافت­های تاریخی در توسعه­های پیرامون (اصفهان). مجله علمی- پژوهشی فضا (جغرافیا)، (4)، 19-36.
40. مسعود، م.، و بیگ­زاده، ح. (1391). نگاهداشت و بازآفرینی موتیف­های آرایه ای فضاهای شهری. مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، (10)، 43-66.
41. مهدوی­نژاد، م.، و رفالیان، غ. (1390). کاربرد الگوی مقداری در همسازی معماری و سازه. نشریه انجمن علمی. معماری و شهرسازی ایران، (2)، 68- 61.  
42. میرغلامی، م.، و آیشم، م.(1394). مدل مفهومی ارزیابی حس‌مکان براساس مؤلفه­های کالبدی، ادراکی، عملکردی و اجتماعی. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، (19)، 69-80.
43. نژاد ابراهیمی، ا.، فرشچیان، ا.، و خوشرخ، پ. (1396). بررسی چهارچوب نظری فضای شهری وتأثیرات نیروهای موجود در شکل‌گیری شهر(بانگرش زیبا شناختی). فصلنامه علمی تخصصی معماری سبز، (9)، 61-70.
44. هاشم­نژاد، ه.، و شنگه­پور. س. (1398). الگوی طراحی معماری مجازی. نشریه هنرهای­زیبا- معماری و شهرسازی، (44)، 14- 5.
45. وحدت، س.، سجاد زاده، ح.، و کریمی مشاور، م. (1394). تبیین ابعاد مؤثر برمنظرخیابان درجهت ارتقای خوانش منظرفضاهای­شهری. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، (15)، 17-36.
46. وفامهر، م. (1392). سیری دراندیشه­های تکنولوژی معماری. مشهد: انتشارات دانشگاه امام رضا (ع).

 

47. Appleyard, D. (1979). Planning the pluralistic city. Cambridge Mass: MIT Press.
48. Barker, R.G. (1968). Ecological psychology: Concepts and methods for studying the environment of human behavior. Stanford, CA: Stanford University Press.
49. Bentley, I. (1990). Ecological urban design. Architects’ Journal, 192(24), 69 – 71.
50. Bolay, J.C. & Kern, A. (2011). Technology and cities: What type of development is appropriate for cities of the south? Journal of Urban Technology, 18(3), 25-43.
51. Center for an Urban Future (2016). Innovation and the city. New York: Center for an Urban Future.
52. Erickson, T. (2000). Lingua Francae for design: Sacred places and pattern languages", New York: Proceedings of the ACM Conference on Designing Interactive Systems.
53. Gehl, J. (1987). Life between buildings: Using public space. Translated by Koch, New York: Van Nostrand Reinhold.
54. Gil, J., Montenegro, N., Nuno Beirao, J., & Pinto Duarte, J. (2009). On the discovery of urban typologies (Data mining the multi-dimensional character of neighbourhoods). Istanbul: 27th eCAADe Conference.
55. Hester, R. T. (1993). Sacred structures and everyday life: A return to Manteo, North Carolina", in: Dwelling, Seeing, and Designing. Edited by: David Seamon, New York: State University of New York Press.
56. Kumbhar, M.S. & Yalagi, P.S (2016). Urban resources for smart city application. International Journal of Engineering Trends and Technology (IJETT), 40(6), 366-370.
57. Marsal-Llacuna, M. (2013). Smarter urban planning through a citizen-based approach, the smart urban planning method. Girona: Thesis submitted for the Degree of Doctor of Philosophy at the University of Girona.
58. Michael, W., Kryazheva,Y.,  Rudd, A., & Salingaros, N.A. (2019). A new pattern language for growing regions: Places, networks, processes. Portland: Sustasis Press
59. Reffat, R.M. (2008). Investigating patterns of contemporary architecture using data mining techniques. Antwerpen: 26th Conference on Education and Research in Computer Aided Architectural Design in Europe.
60. Salingaros ,N.A. (2005). Pattern language and interactive d esign, Chapter 9 of Principles of Urban Structure. Amsterdam: Techne Press.
61. Salingaros, N.A. (1999). Architecture, patterns, and mathematics. Nexus Network Journal, 1(1), 75-76.
62. Salingaros, N.A. (2006). A theory of architecture. Solingen: Umbau-Verlag.
63. Sokmenoglu, A., Cagdas, G., & Sariyildiz, S. (2011). Application of data mining in micro-scale urban -feature analysis. London: 11th International Conference on GeoComputation.
64. Valls, F., Redondo, E., Fonseca, D., Torres-Kompenb, R. Villagrasa S., & Martí, N. (2018). Urban data and urban design: A data mining approach to architecture education. Telematics and Informatics, (35), 1039–1052
65. Villa, N. & Wagener, W. (2008). Connecting cities: Achieving sustainability through innovation. Cisco Internet Business Solutions Group, Connected Urban Development Global Conference.
66. Villa, N. & Wagener, W. (2010). Connecting cities: Achieving Sustainability Through Innovation. Amsterdam: Cisco Internet Business Solutions Group.
67. Wang, SH., Liu, X., Wang, H., &Hu, Q. (2018). A Case study on spatio-temporal data mining of urban social management events based on ontology semantic analysis. Sustainability, 10(6), 2084.
68. Zumthor, P. (2006). Thinking Architecture.‎ Switzerland‏: Birkhäuser Architecture.