استحاله شخصیت عرفانی شیخ صفی الدین اردبیلی در نسخه های سه گانه صفوةالصفا

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 54، شماره 4 - شماره پیاپی 215، اسفند 1400، صفحه 45-66   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی.

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2022.71979.1144

نویسندگان

علی صادقی حسن آبادی¹؛ سید علی اصغر میرباقری فرد^{* 2}

¹گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ایران

چکیده

پس از درگذشت شیخ زاهد و برگزیده شدن شیخ صفی‌الدین به جانشینی وی و انتقال طریقت زاهدیه به طریقت صفویه، تغییراتی در طریقت صفوی ایجاد شد و رفته‌رفته در نسخه‌های صفوة‌‌الصفا بازتاب یافت. این تغییرات که از زمان حیات شیخ صفی‌الدین آغاز شده و در نسخه‌های نزدیک به نسخه مؤلف بازتاب یافته بود، در دوران پیشاصفوی و صفوی تشدید شد و در نسخه‌های طریقتی و سلطنتی نیز راه یافت. ازاین‌رو پژوهش حاضر با تلفیق روش‌های تحلیل تاریخی و نسخه-شناختی، به بررسی چگونگی استحاله‌ شخصیت عرفانی شیخ صفی‌الدین در نسخه‌های سه‌گانه صفوة‌‌الصفااز دوران حیات شیخ تا دوران رهبری حاکمان صفوی پرداخته و فرایند وارد شدن آنها در نسخه‌های سه‌گانه مذکور را نشان داده است. بنابراین تغییر شخصیت عرفانی شیخ صفی‌الدین از نظر دوره‌بندی تاریخی در سه دوره «دوران حیات شیخ صفی‌الدین»، «دوران رهبری رهبران طریقت» و «دوران رهبری حاکمان صفوی» صورت گرفته است. دراین‌راستا سیمای شیخ صفی‌الدین نیز «از مریدی طریقت زاهدیه به مرادی طریقت صفویه: دوران حیات شیخ صفی‌الدین»، از «مرادی طریقت به مرشدی سیاسی حسینی‌نسب: دوران رهبری رهبران طریقت» و از «مرشد سیاسی حسینی‌نسب به مرشد الهی مبلّغ عرفان حسینی-نسب شیعی: دوران رهبری حاکمان صفوی» تغییر یافته است.

کلیدواژه‌ها

شیخ صفی‌الدین اردبیلی؛ عرفان؛ استحاله عرفانی؛ نسخه های صفوة‌‌الصفا؛ دستکاری های طریقتی و سلطنتی

مراجع