نظریه و متن ادبی (آسیب‌شناسی مقالات منتشرشده بر پایۀ آرای گریماس)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 54، شماره 4 - شماره پیاپی 215، اسفند 1400، صفحه 127-147   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2022.73630.1202

نویسندگان

هیوا حسن پور^{* 1}؛ سیده بشری حسینی²؛ نگین گنجی²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

چکیده

گریماس یکی از نظریه‌پردازان ساختارگرای حوزۀ روایت است که آرای او در این حوزه، بسیار زیاد مورد استناد پژوهشگران قرار گرفته است. نظریۀ روایی او به دلیل تقسیم‌بندی‌های خاصی که دارد، درخور توجه است. این پژوهش با شیوۀ توصیفی-تحلیلی به آسیب‌شناسی بیش از 60 مقالۀ پژوهشی که تا سال 1400 در نشریات داخلی چاپ شده‌اند، پرداخته است. ضرورت انجام این پژوهش در برداشت‌های نارسا و ناقصی است که از نظریۀ گریماس شده و باعث شکل‌گیری پژوهش‌هایی قالب‌بندی شده و به دور از تحلیل و تفسیر گردیده است. نتایج حاکی از آن است که عموم پژوهش‌ها بر اساس نظریۀ گریماس، با ارجاع به اصل کتاب او نبوده و اکثراً با مراجعه به مقالات یا کتاب‌هایی که به‌نوعی به آرای گریماس پرداخته‌اند، صورت گرفته است. در برخورد با نظریۀ گریماس، متن ادبی نادیده گرفته شده و متن در حکم تمرین نقدگونه‌ای است برای اثبات نظریه؛ خود پژوهشگران نیز در مقالات خود گاه به‌صورت برجسته به این نکته که پژوهش انجام گرفته انطباق کامل با الگوی گریماس دارد به شیوه‌های مختلف اشاره کرده‌اند که نشان از عدم درک درست از انجام پژوهش‌های نظریه‌محور دارد.

کلیدواژه‌ها

نقد؛ نظریه؛ گریماس؛ نظریه‌زدگی؛ آسیب‌شناسی

مراجع

بامشکی، سمیرا؛ پژومندداد، بهاره. (1388). «تحلیل روایت‌‌شناسانۀ داستان گنبد پیروزۀ هفت‌پیکر». فصلنامۀ پژوهش‌‌های ادبی. سال ششم. شمارۀ 23. صص 66-45.

بتلاب اکبر‌‌آبادی، محسن؛ رضی، احمد. (1391). «تحلیل ساختار روایی منظومه‌‌های عطار (الهی‌‌نامه، منطق‌‌الطیر و مصیبت‌‌نامه)». متن‌‌پژوهی ادبی. شمارۀ 54. صص 30-5.

پارسا، سید‌‌احمد؛ قابلی، نرجس. (1395). «بررسی ساختاری حکایت (خیر و شر) نظامی گنجه‌‌ای بر اساس الگوی کنشی گرماس». فنون ادبی. شمارۀ 2. صص 14-1.

ثواب، فاطمه. (1394). «ساختار روایت خسرو و شیرین نظامی (بر پایۀ نظریۀ معناشناسانۀ گریماس)». پژوهشنامۀ ادب غنایی. سال سیزدهم. شمارۀ 24. صص 58-37.

حاجی‌‌آقابابایی، محمدرضا. (1395). «بررسی الگوی کنشگران حکایت‌‌های باب نخست کلیله‌ودمنه». پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی. سال هشتم. شمارۀ 32. صص 100-69.

حسن‌‌پور، عسکر. (1389). «نبود نقش فرستنده از نقش‌‌های الگوی کنشی گرماس در چهار رمان دفاع مقدس». نشریۀ ادبیات پایداری. سال دوم. شمارۀ 3. صص 166-147.

حسن‌‌پور، هیوا. (1396). بوطیقای روایت در منظومه‌‌های غنایی نظامی. تهران: آریا زمین.

خراسانی، فهیمه؛ غلامحسین‌‌زاده، غلامحسین. (1391). «بررسی ساختار روایی سه داستان از تاریخ بیهقی بر مبنای الگوی کنش گریماس». کاوش‌‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 25. صص 291-265.

خشنودی‌‌چروده، بهرام؛ ربانی‌‌خانقاه، میثم. (1391). «روایت‌‌شناسی حکایت‌‌های مرزبان‌‌نامه در سه سطح: داستان، گفتمان و روایتگری با تکیه بر حکایت دادمه و داستان». متن‌‌پژوهی ادبی. شمارۀ 51. صص 51-1.

دری، نجمه؛ قربانی، حسین. (1393). «تحلیل داستان "دلیله محتاله و علی زیبق" از مجموعۀ هزار و یک شب بر مبنای الگوی کنشگران گرماس». فصلنامۀ پژوهش‌‌های ادبی. سال یازدهم. شمارۀ 46. صص 73-47.

دهقانی، ناهید. (1390). بررسی تحلیلی ساختار روایت در کشف‌‌المحجوب هجویری بر اساس الگوی نشانه‌‌شناسی روایی گریماس. متن‌‌پژوهی ادبی. شمارۀ 61. صص 9-32.

روحانی، مسعود؛ شوبکلایی، علی‌‌اکبر. (1391). «تحلیل داستان " شیخ صنعان" منطق‌‌الطیر عطار براساس نظریۀ کنشی گرماس». نشریۀ پژوهش‌‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). سال ششم. شمارۀ دوم. صص 112-89.

ستوده، غلامرضا. (1387). مرجع‌‌شناسی و روش تحقیق در ادبیات فارسی. تهران: سمت.

سلطانی، فاطمه. (1397). «تحلیل داستان‌‌های قرآنی براساس نظریۀ کنشی گریماس». فصلنامۀ پژوهش‌‌های ادبی- قرآنی. سال ششم. شمارۀ 2. صص 35-54.

شریفی‌‌صحی، محسن. (1395). «گریماس یک روش مرده». نقد ادبی. شمارۀ 34. صص 214-201

شعیری، حمید‌‌رضا. (1395). «یک روش علمی هیچ‌‌گاه نمی‌‌میرد در پاسخ به یادداشت منتشر‌‌شدۀ (گریماس یک روش مرده)». نقد ادبی. شمارۀ 36. صص 191-187.

شعیری، حمیدرضا و همکاران. (1400). «تخریب لنگرهای کنشی معنا: تحلیل تلاطم شوشی در گفتمان ادبی (مطالعۀ موردی: نظام گفتمان ادبی در اثر این سگ می‌‌خواهد رکسانا را بخورد)». نشریۀ ادبیات پارسی معاصر. شمارۀ 1 بهار و تابستان. صص 205-181.

صادقی، اسماعیل و دیگران. (1391). «تحلیل ساختاری طرح داستان غنایی "یوسف و زلیخا"ی جامی». پژوهشنامۀ ادب غنایی. سال دهم. شمارۀ 19. صص 124-103.

صادقی‌‌محسن‌‌آباد، هاشم. (1397). «پیوستار مکانی زمانی و سهم آن در عینیت روایی نخستین رمان‌‌های فارسی». نشریۀ ادبیات پارسی معاصر. شمارۀ 24. صص 117- 97.

صالحی، پیمان. (1392). «روایت‌‌شناسی داستان‌‌های کوتاه نادر ابراهیمی و اکرم هنیه (مطالعۀ موردی: داستان غیر‌‌ممکن و هزیمه شاطر‌‌حسن)». کاوش‌‌نامۀ ادبیات تطبیقی. شمارۀ 12. صص 37-17

صدقی، حامد؛ گنج‌‌خانلو، فاطمه. (1395). «تحلیل ساختار روایی داستان حضرت سلیمان و ملکۀ سبا بر پایۀ الگوی روایی گریماس». فصلنامۀ پژوهش‌‌های ادبی- قرآنی. سال چهارم. شمارۀ 3. صص 46-23.

صفوی، کورش. (1398). آشنایی با نظریه‌‌های نقد ادبی. تهران: نشر علمی.

عرفانی بیضایی، محمدجواد؛ اکبری، حمیدرضا. (1395). «تحلیل و بررسی رمان " از به" رضا امیرخانی براساس الگوی کنشگرای گرماس». نشریۀ ادبیات پایداری. سال هشتم. شمارۀ 14. صص 170-149.

علوی‌‌مقدم، مهیار؛ پورشهرام، سوسن. (1387). «کاربرد "الگوی کنشگر" گرماس در نقد و تحلیل شخصیت‌‌های داستانی نادر ابراهیمی». نشریۀ پژوهش‌‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). سال دوم. شمارۀ 8. صص 116-95.

علی‌‌اکبری، نسرین و همکاران. (1393). «بررسی دو حکایت از باب سوم مرزبان‌‌نامه بر بنیاد الگوی کنشی گریماس». کاوش‌‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 28. صص 267-292.

فتحی، امیر و همکاران. (1394). «بررسی ساختاری طرح داستان فریدون بر اساس نظریه‌‌های ساختار‌‌گرایان». کاوش‌‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 31. صص 233-203

فروزنده، مسعود. (1392). «زنجیره‌‌ها، عناصر و گزاره‌‌های روایی در داستان "بانوی حصاری" از هفت‌پیکر نظامی». پژوهشنامۀ ادب غنایی. سال یازدهم. شمارۀ 20. صص 216-197.

قابلی، نرجس و همکاران. (1400). «بررسی ساختار دو حکایت از مرزبان‌‌نامه و هفت‌پیکر با استفاده از الگوی کنشی گرماس». فصلنامۀ مطالعات تحقیقات ادبی. شمارۀ 19. صص 110-93.

کاسی، فاطمه. (1387). «تحلیل ساختاری داستان پادشاه سیاه‌‌پوش از منظر بارت و گرماس». ادب پژوهی. شمارۀ 5. صص 200-183.

کیخای‌‌فرزانه، احمد‌‌رضا و همکاران. (1397). «تحلیل و بررسی رمان عریان در برابر باد از احمد شاکری بر اساس الگوی کنشگران گریماس». متن‌‌پژوهی ادبی. شمارۀ 77. صص 278-253.

محمودی، علی‌اصغر؛ قاسمی، سمیرا. (1393). «تطبیق (بوف کور) و (ال لا) بر اساس نظریۀ گریماس، مطالعات ادبیات تطبیقی». مطالعات ادبیات تطبیقی. شمارۀ 31. صص 92-73.

مدرسی، فاطمه و دیگران. (1392). «تحلیل حکایات تعلیمی تذکره الاولیا بر پایۀ الگوی روایی گریماس». پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی. سال پنجم. شمارۀ 20. صص 102-73.

مرادی، نوراللّٰه. (1390). مرجع‌‌شناسی. تهران: فرهنگ معاصر.

مشهدی، محمد‌‌امیر؛ ثواب، فاطمه. (1393). «تحلیل ساختار روایتی بهرام و گل‌‌اندام بر پایۀ نظریۀ گریماس». متن‌‌پژوهی ادبی. شمارۀ 61. صص 105-63.

مشیدی، جلیل؛ آزاد، راضیه. (1390). «الگوی کنشگر در برخی روایت‌‌های کلامی مثنوی معنوی بر اساس نظریۀ آلژیرداس گرماس». متن‌‌شناسی ادب فارسی. شمارۀ 3. صص 46-35.

مطهری، سیدمیثم؛ ناظرزاده‌‌کرمانی، فرهاد. (1393). «روایت در رمان مرشد و مارگریتا براساس نظام نشانه‌‌معناشناختی روایی گرمس». نشریۀ پژوهش ادبیات معاصر جهان. سال نوزدهم. شمارۀ 1. صص 143-123.

نبی‌‌لو چهرقانی، علیرضا. (1389). «روایت‌‌شناسی داستان بوم و زاغ در کلیله‌ودمنه». ادب پژوهی. شمارۀ 14. صص 27-7.

. (1393). «بررسی ساختار روایی داستان کودکان بر مبنای نظریۀ گریماس». کاوش‌‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 26. صص 173-147.

نصیری افراپلی، عذرا و دیگران. (1397). «مقایسۀ روایت‌‌شناسی در دو منظومۀ غنایی اثر نظامی براساس الگوی گرماس». پژوهشنامۀ ادب غنایی. سال شانزدهم. شمارۀ 30. صص 224-205.

نظری چروده، معصومه و همکاران. (1397). «روایت‌‌شناسی حکایت‌‌های کلیله‌ودمنه در سطح داستان با تکیه حکایت پادشاه و برهمنان». فنون ادبی. شمارۀ 22. صص 16-1.

وبستر، راجر. (1382). پیش درآمدی بر مطالعۀ نظریۀ ادبی. ترجمۀ الهه دهنوی. تهران: روزنگار.

یعقوبی جنبه‌‌سرایی، پارسا؛ محمدی، خدیجه. (1394). «الگوهای ساختارگرایی و روایت‌‌های پسامدرن: تعامل یا تباین (نمونه: تحلیل رمان کولی کنار آتش با الگوی کنشی گریماس)». نشریۀ ادبیات پارسی معاصر. سال پنجم. شمارۀ 2. صص 139‏‑180.

Greimas, A.J (without date). Structural semantics. (an attempt at a method). University of nebreska press. Lincoln and London.