تصویرشناسی ایرانیان در شهرهای شرقی و غربی ایران در سفرنامة ابن بطوطه

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، شهریور 1400، صفحه 22-44   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v13.i2.84508

نویسندگان

احسان قبول^{* 1}؛ عبدالله رادمرد²؛ زهرا شریعت پناه³

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

هدف اساسی در دانش تصویرشناسی بازنمایی تصاویر اقوام و ملل در آثار ادبی ملتی دیگراست و سفرنامه­ها ازجمله متون مهمی هستند که سفرنامه­نویس از رهگذر سفر به کشورهای دیگر دیدگاه خود را به تصویر می­کشد. این تصاویر از یک‌سو ویژگی­های مردم آن کشورها را بازتاب می­دهد و از سوی دیگر ویژگی­های فردی و قومی سفرنامه­نویس را آشکار می­سازد.این هدف همانی است که در این جستار در پی آن بوده­ایم تا با شناسایی و تحلیل سفرنامة ابن بطوطه، در جایگاه یکی از آثار مهم ادبیات سفرنامه­ای در ادبیات عرب انواع تصاویر شهرهای شرقی و غربی ایران قرن هشتم را شناسایی و دلایل نگرش ابن بطوطه را تحلیل و تفسیر کنیم و تا حدّی به شناخت ابن بطوطه دست‌یابیم.در این راستا با روشی توصیفی ـ مقایسه‌ای تصویر ایرانیان را در دو حوزة شهرهای شرقی و غربی در سه نوع تصویر مثبت، منفی و خنثی و بر اساس شاخصه­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مذهبی و سیاسی تقسیم­بندی کردیم.ضرورت انجام این پژوهش از این جهت است که برای نخستین بار شهرهای شرقی و غربی ایران قرن هشتم با هم مقایسه می­شود و نگاه یک جهان­گرد مراکشی به ایرانیان تجزیه و تحلیل می­شود.نتایج این تحقیق نشانگر این است که از مجموع 48 تصویر استخراج­شده نظر ابن بطوطه مراکشی در حدود 80 درصد تصاویر ایرانیان مثبت و20 درصد آن منفی است. دلایل این نگرش مثبت ریشه در شباهت­های اجتماعی و فرهنگی میان ایران و طنجه دارد و نیز به سامان بودن اوضاع ایران نسبت به دیگر کشورها و سرزمین­ها. هم­چنین در مجموع تصاویر شاهد وضعیت مناسب­تر اقتصادی شهرهای غربی ایران نسبت به شهرهای شرقی هستیم که به علت تخریب گسترده زیرساخت­های اقتصادی شهرهای شرقی ایران پس از حمله مغولان از جمله بازارها و کاروان­سراها بوده است.

کلیدواژه‌ها

تصویرشناسی؛ سفرنامة ابن بطوطه؛ ایران؛ شهرهای شرقی؛ شهرهای غربی

مراجع

.ابن بطوطه. (1992). تحفةالنظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار. بیروت: دارصادر.

2.ابن بطوطه. (1361). رحله ابن بطوطه.ترجمه: محمد علی موحد،. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

4. بیانی، شیرین. (1352). زن در ایران عصر مغول. تهران: دانشگاه تهران.
5. حموی،یاقوت (1380). معجم البلدان. ترجمه: منزوی، علینقی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
6. دهخدا،علی اکبر(1361). لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران.
7. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1378).تاریخ ایران بعدازاسلام. تهران: امیرکبیر.
8. غزالی، ابو حامد محمد (1366). احیاء علوم الدین، ربع عبادات. ترجمه: مؤید الدین خوارزمی. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
9. کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ.(1379). تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
10. گویارد،ام.اف. (1374). ادبیات تطبیقی. ترجمه: دکترعلی اکبرخان محمدی. تهران: نشرپاژنگ.
11. قلقشندی، احمد بن علی (1380). جغرافیای تاریخی ایران در قرن 9 برگرفته از کتاب قلقشندی صبح الاعشی فی صناعة الإنشاء. ترجمه: محجوب زویری. تهران: وزارت امور خارجه.
12. موسوی بجنوردی، کاظم. ( 1369). دایرة المعارف بزرگ اسلامی . ج3. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
13. محبتی، مهدی. (1389). پوشش و حجاب زن در ادبیات فارسی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
14. بحرانی­پور، علی. (1388). «اصناف و صنایع در بازار شیراز در سده هفتم و هشتم». فصلنامه تاریخ ایران. شماره 5/62. ص 1-25.
15. پروینی، خلیل. کنجوریان، فرشته (1388). «بررسی سفرنامة ابن بطوطه از منظر ادبیات تطبیقی». نشریة ادبیات تطبیقی. شمارة 1. ص 19-37.
16. صدیقی، بهار. حسینی، سیدمحمدباقر. (1399). «خوانش دیدگاه زبانشناختی ابن خلدون بر بنیان انگارة سوسور». فصلنامه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد. سال12، شماره1. ص1-16.
17. خیراندیش، عبدالرسول. منصوری، علی. (1391).«منازعات اجتماعی درون شهری شیراز در قرن هشتم و نقش عوامل بیرونی در آن». فصلنامه دانشگاه الزهرا. سال22. شماره 16.ص47-62.
18. گنجی، نرگس. اشراقی، فاطمه. (1393). «تصویر ایران و ایرانیان در سفرنامة ابن بطوطه«. مجلة کاوش نامة ادبیات تطبیقی. شمارة 15. ص157-180.
19. قبول، احسان و همکاران (1397). «تصویرشناسی زنان در سفرنامة ابن بطوطه». مجله زن در فرهنگ و هنر. دورة 10، شمارة 4 . ص 595-612 .
20. موسوی، مصطفی. (1384). «واژگان ترکی و مغولی جهانگشای جوینی». مجله آینه میراث. ش:30-31. ص 57-89.
21. نانکت، لاتیشیا. (1390). «تصویرشناسی به منزله خوانش متون نثر معاصر فرانسه و فارسی». ترجمه: دقیقی، مژده. ادبیات تطبیقی. شماره: 3. ص100-115.
22. کنجوریان، فرشته. ( 1387). «بررسی ادبی و هنری سفرنامه ابن جبیر و ابن بطوطه». پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تربیت مدرس.