بررسی رابطه اشکال کارستی و ساختارهای تکتونیکی محدودۀ تمتمان نازلو‌چای، شمال غرب ارومیه

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 11، شماره 3 - شماره پیاپی 43، مهر 1401، صفحه 43-65   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.74930.1160

نویسندگان

رضا عباسیان ولندر¹؛ شهرام روستایی^{* 2}؛ داود مختاری³

¹دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشکدۀ برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²استاد گروه ژئومورفولوژی، دانشکدۀ برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³استاد گروه ژئومورفولوژی، دانشکده­ ی برنامه­ ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

نتایج حاصل از بررسی­ منطقه محدودۀ تمتمان نازلو­چای، شمال غرب ارومیه، نشان می­دهد اقلیم منطقه نیمه‌خشک و سرد بوده و رژیم بارش آن مدیترانه­ای است. ژئومورفولوژی آن جوان و توپوگرافی­اش رابطه مستقیم با ساختارهای زمین­شناسی دارد؛ یعنی اغلب چین­ها و شکستگی­ها ارتفاعات را می­سازند. سنگ­شناسی سازند همراه با عملکرد فرآیندهای تکتونیکی که منجر به انحلال و ایجاد درزه و شکاف در سنگ­ها شده است، شرایط لازم را جهت تشکیل اشکال نه‌چندان تکامل‌یافته کارستی فراهم کرده است. مهم­ترین اشکال کارستی منطقه عبارتند از کارن، پیناکل­ها، کانال­ها و دولین انحلالی و حفرات انحلالی، چشمه­های کارستی و غارها که در امتداد درزه و شکاف­ها و گسل­ها گسترش یافته­اند و بیانگر ارتباط بین این اشکال و ساختارهای تکتونیکی منطقه هستند. در این تحقیق به‌منظور پی بردن به ارتباط بین تکتونیک و کارست­زایی، اقدام به اندازه­گیری شیب و امتداد شکستگی­ها (درزه­ها و گسل­ها) در 7 ناحیه شده است. نتایج به دست آمده از بررسی­های صحرایی و مقایسه آن‌ها با اطلاعات موجود در اسناد سنجش‌ازدور نشان می­دهد جهت غالب درزه­ها در منطقه با جهت گسل­ها انطباق دارد. همچنین مشخص شده است که اشکال کارستی بیشتر در امتداد همین درزه­ها به وجود آمده است. از طرف دیگر قسمت اعظم دره­ها با ساختارهای زمین­شناسی منطقه، یعنی گسل­ها و چین­ها نیز همخوانی دارد. بنابراین تکتونیک نقش مؤثری در ایجاد اشکال کارستی و مخاطرات آن در منطقه داشته است. بر اساس نقشه­ پهنه­بندی مخاطرات ریزش سنگ تولید شده، 77/3 درصد از کل منطقه در محدودۀ خطر بالا قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

اشکال کارستی؛ ساختارهای تکتونیکی؛ پهنه‌بندی مخاطرات؛ غار تمتمان؛ نازلو چای ارومیه

مراجع

افراسیابیان، احمد؛ 1377. اهمیت مطالعات و تحقیقات منابع آب کارست در ایران. مجموعه مقالات دومین همایش جهانی آب در سازندهای کارستی. تهران. کرمانشاه. 354 ص.

http://fipak.areeo.ac.ir/ faces/ search/ bibliographic/ biblioBriefView. jspx?_afPfm =-16 w mb8 n9qd

بوسلیک، زهرا؛ چرچی، عباس؛ کشاورزی، محمد رضا؛ احمد نژاد، زینب؛ 1391. بررسی نقش عوامل ساختاری در ظهور چشمه‌های منطقه کارستی ایذه با استفاده از سنجش‌ازدور و GIS. پژوهش‌های دانش زمین. سال سوم. شماره 10. صص 16-32

                                     https://dorl.net/dor/20.1001.1.20088299.1391.3.2.2.7

پیراسته، سعید؛ 1385. نقش شکستگی­ها در توسعه کارست – محدوده تاقدیس پابده از زاگرس چین خورده: کاربرد داده-های ماهواره‌ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). فصلنامه جغرافیایی سرزمین. سال سوم. شمارۀ 11. صص 49-66.                        https://sarzamin.srbiau.ac.ir/article_5943.html#ar_info_pnl_cite

سناخوان، عطیه؛ پورکرمانی، محسن؛ حاجی حسینلو، حسن؛ حسن­پور­صدقی، محمد؛ 1391. ارزیابی زمین­ساختی و لرزه­خیزی منطقه نازلو ارومیه، شمالغرب ایران، سی و یکمین همایش علوم زمین. تهران. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور                                                              https://civilica.com/doc/186946

ولایتی، سعداله؛ خانعلی زاده، فریده؛ 1390. بررسی رابطه ساختارهای تکتونیک و اشکال کارستی (مطالعه موردی حوضه آبریز کارده). جغرافیا (فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران). سال نهم. شماره 31. ص 171-189.                                                                                      https://magiran.com/p951522

 

Çiftçi, N.B., Bozkurt, E., 2007. Anomalous stress field and active breaching at relay ramps: a field example from Gediz Graben, SW Turkey. Geol. Mag. 144 (4), 687–699. https:// doi.org/ 10.1017/S0016756807003500

Curewitz, D., Karson, J.A., 1997. Structural settings of hydrothermal outflow: fracture permeability maintained by fault propagation and interaction. J. Volcanol. Geotherm. Res. 79 (3–4), 149–168. https://doi.org/10.1016/S0377-0273(97)00027-9

Dockrill, B., Shipton, Z.K., 2010. Structural controls on leakage from a natural CO2 geologic storage site: Central Utah, U.S.A. J. Struct. Geol. 32 (11), 1768–1782. https:// doi.org/ 10.1016/j.jsg.2010.01.007

Fossen, H., Rotevatn, A., 2016. Fault linkage and relay structures in extensional settings—A review. Earth Sci. Rev. 154, 14–28. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2015.11.014

Haji Hosseinlou, H., (2015). Kinematics of Transpressional Deformation in Urmia Fault Zone,  (Northwest Iran). Iranian Journal of Earth Scinces, 7, 59-67. https:// ijes.mashhad.iau.ir/ article_522935.html

Kattenhorn, S.A., Aydin, A., Pollard, D.D., 2000. Joints at high angles to normal fault strike: an explanation using 3-D numerical models of fault-perturbed stress fields. J. Struct. Geol. 22, 1–23. https://doi.org/10.1016/S0191-8141(99)00130-3

Nikolaev, PN., 1977. Method of statistical analysis of joints and reconstruction of the tectonic stress fields. J high Schools Geol Prosp Moscow 12:103-115 (in Russian). ISBN: 978-3-662-43992-0

Rotevatn, A., Buckley, S., Howell, J., Fossen, H., 2009. Overlapping faults and their effect on fluid flow in different reservoir types: A LIDAR-based outcrop modeling and flow simulation study. AAPG (Am. Assoc. Pet. Geol.) Bull. 93, 407–427. https:// doi.org/ 10.1306/09300807092

Rowland, J.V., Sibson, R.H., 2004. Structural controls on hydrothermal flow in a segmented rift system, Taupo Volcanic Zone, New Zealand. Geofluids 4, 259–283. https:// doi.org/ 10.1111/ j.1468-8123.2004.00091.x

Sibson, R.H., 1996. Structural permeability of fluid-driven fault-fracture meshes. J. Struct. Geol. 18, 1031–1042. https://doi.org/10.1016/0191-8141(96)00032-6

Springfield, VT., Rapp, JR., Anders, RB., 1979. Effect of karst and geologic structure on the circulation of water and permeability in carbonate aquifers. U.S. J Hydrol 43: 313-332. https://doi.org/10.1016/0022-1694(79)90178-1